________________
૭૩૬
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે પ્રશ્ન : આ પરકૃત્યપરતા પ્રકૃતિથી=સ્વભાવથી કોને આવે ?
ઉત્તર : જેનું ચિત્ત ગંભીર અને ધીર હોય તેને આવે. સામી વ્યક્તિની બાહ્ય કે આભ્યન્તર પરિસ્થિતિને ગળી શકનારો હોય તે ગંભીર કહેવાય. એ સામાની ભૂતકાલીન કે વર્તમાનકાલીન બાહ્ય કે આભ્યન્તર નબળી કડીઓ જાણવા છતાં બીજા આગળ ઓકી ન નાખે. કોઈને ઘરમાં ઝગડો થવાથી મન ઉદાસીન થઈ ગયું છે, અપ્રસન્નતા આવી ગઈ છે. એ વ્યક્તિ ગંભીર માણસ પાસે આવીને કહે આપણે બહાર ક્યાંક ફરી આવીએ તો એને પ્રસન્ન કરવા જાય અને એ વખતે એ વ્યક્તિ મન હળવું કરવા બધી વાત કરે તો ગંભીર માણસ સાંભળી લે. પણ પછી કોઈને જણાવે નહીં. અગંભીર હોય તો ઉપરથી ટોણો મારે જે સામાની મૂંઝવણને ઓર વધારે.
એમ ગંભીર હોય એ સ્વઉત્કર્ષમાં લીન ન બને, સ્વઅપકર્ષમાં દિન ન બને. એટલે કે બંને પરિસ્થિતિને ગળી જાય.
પ્રતિકૂળ અવસ્થામાં સત્ત્વસંપન્નતા એ ધીરતા છે, પછી ભલે એ પ્રતિકૂળ અવસ્થા કર્મકૃત હોય, સંયોગકૃત હોય કે પરકૃત હોય. બીજાનું કાર્ય કરી આપવામાં પોતાને જે આપત્તિ આવે નુકશાન આવે એમાં વૈર્ય ન હોય તો ડગી જાય ને તેથી દાક્ષિણ્ય જાળવી ન શકે. એમ સામાની પ્રસન્નતા માટે વારંવાર પણ ભોગ આપવો પડે ત્યારે ધીર હોય તે અકળાઈ ન જાય.
(૨) દયાલુત્વઃ પોતાના કોઈપણ સ્વાર્થવગર બીજાના દુઃખ દૂર કરવાની ઈચ્છા એ દયા છે. દયા જયારે સ્વભાવમાં વણાઈ ગઈ હોય ત્યારે નિરુપધિ બને છે. અર્થાત્ જે દુઃખિયારો છે એ પોતાનો કોઈ સ્નેહી-સ્વજન-મિત્રાદિ થતો નથી, તથા એનું દુઃખ દૂર કરવામાં પોતાનો કશો જ સ્વાર્થ નથી. પણ બીજાનું દુઃખ જોઈ જ ન શકે, દિલ દ્રવી જ જાય.. ને તેથી એનું દુઃખ દૂર કરવાની ઇચ્છા સાહજિક બની રહે એ દયાળુત્વ છે. આનાથી પોતાના અંતરાયો તૂટે છે ને
