Agam 05 Ang 05 Bhagvati Vyakhya Prajnapti Sutra Part 03 Sthanakvasi

Book Title: Agam 05 Ang 05 Bhagvati Vyakhya Prajnapti Sutra Part 03 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

View full book textPrevious | Next

Page 553
________________

प्रमेयचन्द्रिका टीका श.३ उ.३ सू. २ क्रियावेदनस्वरूपनिरूपणम् ५३९ भवो नतु कर्मणः पूर्व वेदना कथमपि भवितुमर्हति कर्मपूर्वकस्यैव वेदनात्मकानुभवस्य सम्भवात् विषयतासम्बन्धेन वेदनाम्प्रति तादात्म्येन विषयस्य कारणतया कारणं विना कार्यस्यासंम्भवेन कर्म विना वेदनायाः असम्भवात् प्रथमं कर्म एच, पश्चाद् वेदना नतु तद्विपरीतम् इति मण्डितपुत्रम्प्रति भगवत उत्तराशयः। प्रकारकी क्रिया है यह बात भी ठीक है-इससे इनमें पौर्वापर्य का अभाव थोडे ही आ सकता हैं, क्यों कि ऐसा सिद्धांत तो हैं नहीं कि वेदना क्रियाके बाद नीयम से कर्म-कर्मबंध रूप क्रिया होवे ही समताभाव से कर्मका अनुभवन करनेवाला आत्मा नवीन कर्मबंधरूप क्रियाका कर्त्ता नहीं माना गया है। अतः यही सिद्धांत निश्चित हैं कि पहिले कर्म रूप क्रिया होती है और बादमें तदनुभवरूप वेदना होती है। इस तरह इनमें पौर्वापर्यभाव बन जाने में कोई बाधा नहीं हैं । कर्मबंधमें कर्म के निर्माण होने में आत्माकी शुभाशुभ प्रवृत्तिरूप क्रिया कारण होती है इस लिये कर्म क्रिया जन्य माना गया है। यहां क्रिया से कर्म जो ग्रहण किया गया है-उसका कारण कार्य-कर्म में कारणरूप क्रिया का उपचार किया जाना है। इस उपचार से-अभेद विवक्षासे-क्रियाजन्य शुभाशुभ कर्म को भी क्रिया शब्दसे व्यवहृत कर दिया गया है। अथवा जो किया जाय वह कर्म इस व्युत्पत्तिके अनुसार क्रियापद वाच्य शुभाशुभ कर्म ही लिया जाता हैं। इसके बाद
છે. અને વેદના પણ એક પ્રકારની ક્રિયા છે, એ વાત પણ ખરી છે. પણ તે કારણે તેમનામાં પૌવપર્યતાને અભાવ જ હોવું જોઈએ એવું માની શકાય નહીં. કારણ કે એવો કોઈ સિદ્ધાંત નથી કે વેદના ક્રિયાની પછી કર્મ કર્મબંધરૂપ ક્રિયા થાય જ. સમતાભાવથી કર્મોનું પેદન કરનાર આત્મા નવીન કર્મબંધરૂપ ક્રિયાને કર્તા મનાતે નથી. તેથી એજ સિદ્ધાંત માનવા ગ્ય છે કે પહેલાં કર્મરૂપ ક્રિયા થાય છે અને ત્યાર બાદ તેના અનુભવરૂપ વેદના થાય છે. આ રીતે તેમનામાં પૌર્વાપર્ય ભાવ ઘટાડવામાં કેંઈ વાંધે નડતો નથી. કર્મબંધનમાં-કર્મનું નિર્માણ થવામાં આત્માની શુભાશુભ પ્રવૃત્તિ રૂપ કિયા કારણરૂપ હોય છે. તેથી કર્મને ક્રિયા જન્ય માનવામાં આવેલ છે. અહીં કિયા પદ દ્વારા જે “કમ” અર્થ ગ્રહણ કરવામાં આવ્યું છે તેનું કારણ કાર્ય–કર્મમાં કારણરૂપ ક્રિયાને ઉપચાર કરાયો છે, એમ સમજવું. આ રીતે તે બન્નેમાં અભેદની અપેક્ષાએ ક્રિયાજન્ય શુભાશુભ કર્મને પણ ક્રિયા શબ્દથી ઓળખવામાં આવેલ છે. અથવા કર્મની વ્યુત્પત્તિ આ પ્રમાણે છે-જે કરાય તે કર્મ આ વ્યુત્પત્તિ પ્રમાણે ક્રિયાપદના
श्री. भगवती सूत्र: 3


Page Navigation
1 ... 551 552 553 554 555 556 557 558 559 560 561 562 563 564 565 566 567 568 569 570 571 572 573 574 575 576 577 578 579 580 581 582 583 584 585 586 587 588 589 590 591 592 593 594 595 596 597 598 599 600 601 602 603 604 605 606 607 608 609 610 611 612 613 614 615 616 617 618 619 620 621 622 623 624 625 626 627 628 629 630 631 632 633 634 635 636 637 638 639 640 641 642 643 644 645 646 647 648 649 650 651 652 653 654 655 656 657 658 659 660 661 662 663 664 665 666 667 668 669 670 671 672 673 674 675 676 677 678 679 680 681 682 683 684 685 686 687 688 689 690 691 692 693 694 695 696 697 698 699 700 701 702 703 704 705 706 707 708 709 710 711 712 713 714 715 716 717 718 719 720 721 722 723 724 725 726 727 728 729 730 731 732 733 734 735 736 737 738 739 740 741 742 743 744 745 746 747 748 749 750 751 752 753 754 755 756 757 758 759 760 761 762 763 764 765 766 767 768 769 770 771 772 773 774 775 776 777 778 779 780 781 782 783 784 785 786 787 788 789 790 791 792 793 794 795 796 797 798 799 800 801 802 803 804 805 806 807 808 809 810 811 812 813 814 815 816 817 818 819 820 821 822 823 824 825 826 827 828 829 830 831 832 833 834 835 836 837 838 839 840 841 842 843 844 845 846 847 848 849 850 851 852 853 854 855 856 857 858 859 860 861 862 863 864 865 866 867 868 869 870 871 872 873 874 875 876 877 878 879 880 881 882 883 884 885 886 887 888 889 890 891 892 893 894 895 896 897 898 899 900 901 902 903 904 905 906 907 908 909 910 911 912 913 914 915 916 917 918 919 920 921 922 923 924 925 926 927 928 929 930 931 932 933