Agam 05 Ang 05 Bhagvati Vyakhya Prajnapti Sutra Part 03 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 913

प्रमेयचन्द्रिका टीका श.४३.१.८.१ देवसम्बन्धिविमानादिस्वरूपनिरूपणम् ८९९ शक्रलोकपालतुल्यं स्वयमूहनीयम् , 'नवर' केवलं विशेषस्तु 'ठिईए' स्थित्याम् 'नाणत्तं' नानात्वम् विभिन्नत्वं भवति, 'आदिदुय' आधी द्वौ सोमयमौ 'तिभागूणा पलिया' त्रिभागोन (ल्योपमौ सोमयमयोः तृतीयभागन्युनं पल्योपमं स्थितिः 'धणदस्स होति दोचेव' धनदस्य वैश्रवणस्य भवतो द्वे चैव पल्योपमे स्थितिः 'दो सतिभागा वरुणे' वे सत्रिभागे पल्योपमस्य, तृतीयभागाधिके द्वे एल्योपमे स्थितिः वरुणस्य, अर्थात् सोमविमानार्थः प्रथमोद्देशकः, यम-वरुण और वैश्रमणके विमानों का वर्णन किया गया है सो उसी वर्णनके अनुसार ईशानके इन सोम, यम, आदि चारों लोकपालोंके सुमन आदिचारों विमानोंका भी वर्णन जानना चाहिये । 'नवरं ठिईए नाणत्तं' विशेषता यदि है तो वह स्थिति की अपेक्षा से ही है और वह यहां इस प्रकारसे है 'आदिदुय तिभागूणा पलिया धणयस्स होति दोचेव, दो सतिभागा वरुणे पलिय महावच्चदेवाणं' सोम और यम इन दोनोंको स्थिति तृतीयभाग कम एक पल्योपमकी है तथा वैश्रमणकी दो पल्योपमकी और वरुणकी तृतीयभाग अधिक दो पल्योपमकी स्थिति है । तात्पर्य यह है शक्रके जो चार लोकपाल हैं उनमें सोमलोकपालकी स्थिति तीन भाग सहित एक पल्योपमकी है । यमकी भी स्थिति इतनी ही है । वरुणकी कुछ अधिक दो पल्योपमकी और वैश्रमणकी केवल दो ही पल्योपमकी स्थिति है । तब कि यहां जो ईशानके लोकपाल सोम और यम हैं उनकी स्थिति तृतीयभागन्यून १ पल्योपमकी है । वैश्रमणकी दो पल्योपमकी ત્રીજા શતકમાં શક્રના લોકપાલો (સેમ-યમ-વરુણ અને વૈશ્રમણ)નાં વિમાનનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. ઈશાનેન્દ્રના ચારે લેકપાલનાં સુમન આદિ વિમાનોનું પણ એ જ प्रभारी सभा . 'नवरं ठिईए नाणत्तं' स्थितिनी अपेक्षा ४ तेथेमा था विशिष्टता छे. ते विशेषता 20 प्रमाणे छ- 'आदि दुय तिभागृणा पलिया धणयस्स होति दो चेच, दो सतिभागावरुणे पलियमहावच्चदेवाणं ' सोम मने यमनी સ્થિતિ એક પલ્યોપમ કરતાં વિભાગ ન્યૂન છે, વિશ્રમણની બે પલ્યોપમની, વરુણની બે પલ્યોપમ કરતાં વિભાગ અધિક અને તેમના પુત્રસ્થાનીય દેવની એક પોપમની સ્થિતિ છે. કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે શકના જે ચાર લેપાલે છે તેમાંના તેમની સ્થિતિ વિભાગ સહિત એક પળેપમની છે, યમની સ્થિતિ પણ એટલી જ છે, વરુણની સ્થિતિ બે પાપમથી ડી અધિક અને વૈશ્રમણની સ્થિતિ બે પળેપમની
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૩