Book Title: Swadhyay 1992 Vol 29 Ank 01 02
Author(s): R T Vyas
Publisher: Prachyavidya Mandir Maharaja Sayajirao Vishvavidyalay
Catalog link: https://jainqq.org/explore/536111/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir COMPLIMENTARY COPY purataka 29 dI pA tsa vI a ne vasaMtapaMcamI svAdhyAya ane saMzodhananuM saimAsika ake -2 vi. saM', 2047-48 JIRAO U UNIVERSITY WA SAYA GMAHAR OF BAROD THE satyaM zivaM sundara sa" pA 6 ke rAmakRSNa tu vyAsa jatra - 2 nI viSNu, TITa, ni yA ma ke, prAcyavidyA mandira, vaDedarA [ citranI samajUtI mATe ja e A aMkamAM mu ha. rAvala ane munIndra vI. jozIne lekha ]. prAcyavidhA mandira, mahArAjA sayAjIrAva vizvavidyAlaya, vaDodarA For Private and Personal Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kvA dhyA ya (dIpotsavI ane vasaMtapaMcamI). pu. 29 aMka 1-2 vi. saM. 2047-48 navembara 1991-phebruArI 1992 a nuM kema kAMka 1-6 7-18 1922 1 brahmasUtramAM nirUpata vedanuM nityatva-punitA nAgarajI desAI 2 "masyapurANanI kathAgUMthaNImAM nirvacananI prayukti -vasaMtakumAra ma. bhaTTa 3 TeTunI guptakAlIna viSNu ane anuguptakAlIna mahiSamardinInI pratimA -muM he rAvala, munIndra vI. jozI 4 bhaktisiddhAntane vikAsa tathA zAMDilyabhaktisUtra ane nAradabhaktisUtra -eka tulanAtmaka abhyAsa-ja , bhaTTa 5 tArA, kurUkulA ane kurUkullAzikhara-ra.nA. mahetA 6 pATha samIkSAmAM TIkAkAronuM yogadAna-urvazI sI. paTela cha mahimabhaTTanuM anumitAnumeya anumAna ane vyaMjanA-aruNA ke paTela 8 lAkha vAhananurAsanam -niraMjana paTela 23-28 29-30 31-36 30-50 51-54 9 gujarAtanA daphatarAnI sAdhana tarIke samIkSA ( AjhAdInI laDatanAM daphatara viSe -esa. bI. jAnI 55-64 10 juvoSa mulA-gUrjara vidvAna paM. somanAtha vyAsaprIta eka ajJAta graMtha-siddhArtha yazavaMta vAkaNakara 11 vyaMgyanI saudaryaparaka kasoTI-bhagavAnadAsa ena. kahAra 12 "va vAsavadattama - tvano prazna--Ara. pI. mahetA 17 sAMprata saMskRta sAhityamAM AdhunikatAvAdI lakSaNo-ajita ThAkora 97-100 101-110 For Private and Personal Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 14 zrI prItamalAla nRsiMhala la karachIviracita karAvanAttava -mane jJAnika vizleSaNa-sI. vI. ThakarAla 111 116 15 saurASTranAM dezI rAjyanAM viziSTa lakSaNo-mugaTalAla bAvIsI 117-122 16 AdivAsIonI kalA-kArIgarI-zaMkarabhAI somAbhAI taDavI 12:3-126 17 granthAvalokana 127-140 18 sAbhAra svIkAra 141-142 For Private and Personal Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vyAsa pustaka 29 (dIpatsavI ane vasaMtapaMcamI) vi. saM. 2047-48 navembara 1992-phebuArI 1992 aMka 1-2 brahmasUtramAM nirUpita vedanuM nityatva" punitA nAgarajI desAI aneka bhAratIya vedamarmajJo, bAkInazA tathA zANo vedanuM nityatva, apo2yatva ane svatA prAmANya svIkAre che. jJAnaprAptinA sarve pramANa tarIke prAcIna samayathI vedane svIkAra karavAmAM Avyo che. veda svataH pramANa che. jeminimuni tathA zabara svAmInA mata pramANe vedanI nityatAnuM pramANa svayaM veda ja che, jemake -ta jUnamite yA jiniyA ne jotA suta6 " vedanI A asAmAM "niyA yA ' pade vedamatro mATe ja thAya che ane jemini AyA te pitAnA siddhAMtanA samarthana mATe e acAne ja caramahaMta tarIke svIkAra karyo che. vidika vANInI nityatAnuM spaSTa pramANa vedanA aneka maMtromAM prApta thAya che. vedanA prAmAzvane svIkAravAthI sAMkhyA 5darzanene Astika kahyAM che, jyAre cArvAka, bauddha ane jaina darzanamAM vedanuM prAmANya svIkArAyuM na hovAthI nAstika kahevAya che, Ama kendrasthAne IzvaranI mAnyatA nathI paraMtu prAmANyanuM mahatva raheluM che. pauruSeya matAnusArI yAyiko paNa vedane sarvajJa paramezvaranI racanA ja mAne che ane vedanuM nityatva svIkAre che. veda paramAtmAnI divyavANI che, jenuM zravaNa RSioe pitAnA tapaHpUta hadayamAM dIrdha tapasyA pachI karyuM hatuM. zravaNa karavAne lIdhe ja vedanuM "zrati' nAma sArthaka che. parabrahma anubhUtine viSaya che ane tatvadarzI RSionI anubhUtinA udagAro e patha para prasthAna karavA IcchanAra AdhyAtmika mArganA pravAsI mATe cokkasapaNe gamANabhUta che. AthI teo mAne che ke e anubhava manuSyanI pitAnI pravRttine lIdhe thatA nathI, paraMtu te akartaka che, apauruSeya che. veda svataH Avirbhata thanAra nitya padArtha che. tenA kartA tarIke koI paNa puruSanuM smaraNa kayAMya paNa svAdhyAya', yu.. 29, aMka 1-2, dIpotsavI-vasaMtapaMcamI aMka, navembara-11phebruArI-1992, pR. 1-6. , gujarAta rAjya saMta adhyApaka maMDaLanA mArca <Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 2 punitA nAgarajI desAI upalabdha thatuM nathI. vaidha tenA te ja rUpamAM kAyama rahetA DhAvAyA tenAmAM eka prakAranuM nityatva manAyuM che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAMkhyamatavAdIe vedane apauruSeya ane svataH pramANa mAne che. " yamina daMDavi tabuddhipagAyate tat vaujJeyam| (dRSTanI jema) adRSTamAM paNa qhuddhipUrvaka nirmANa thavAthI ja pauruSeyatA Ave che, ema pauruSeyanI vyAkhyA ApI sAMkhyasUtramAM kahyuM che ke puruSa dvArA uccarita mAtrathI ja koI vastu pauruSeya thatI nathI. mutimAM paNa kahyuM che ke " tattvatattva mahato bhUtattva ni:kSasitametam caN yeSaH / '' te mahAbhUtane niHzvAsa ja jAveda Adi veda che, jema dhAsA zvAsa svata: ja AvirbhUta thAya che. enI utpattimAM koi puruSaddhi hotI nathI, tema te mahAbhUtanA ni:zvAsarUpa e vaidya svata: ja AvibhUta thAya che, ane AthI ja e apauruSeya che. vaLI yathA jJAna utpanna karanArI potAnI svabhAvika zaktinI abhivyaktine kAraNe vaida svataH prAmANya chaeN, ema niga zastyabhiSpo: vataH kAmAkhyam '4 e sUtramAM kahyuM che. vaidAmANya ane vaidanI apauruSeyatA tema ja nityatAne siddha karavAnA suMdara prayatna mImAMsAnamAM paNa karavAmAM AvyA che. mImAMsako zabdane nitya mAne che, ane naiyAyikonA zabdAnityatvanA siddhAMtanuM khaMDana kare che. " pauri ''5 sUtrathI upakrama karIne " aniSa saMyogammatranarthaMlayam / sudhInAM sUtrone pUrvapakSa tarIke laIne " aviziSTatu cAmayArtha:|''ka sUtrathI haiM : 8 sudhInAM sUtromAM tenu khaMDana karIne vedamaMtronu' prAmANya siddha karyuM che. pUrvamImAMsAnA aupattika sUtramAM zabda ane arthane anAdi mAnIne temanA saMbaMdhane paN anAdi mAnyA che, jema ke--" gauzistu zastra paMga samya:| "9 mImAMsA mAne che ke nityazabdanA rAzibhUta vaida nitya hoya e svAbhAvika che. AthI vaidanI nityatA tathA prAmANya svata H siddha che. emanA mate zabda adbhuta hoya te pazu lupta thatA nathI. AkAzamAM ahita zabda tAlu tathA jivAnA sayAgamAtrathI AvibhUta thAya che, utpanna thatA nathI. aneka vyakti dvArA uccarita zabda ekarUpa ja rahe che.hiM te mAtra nAdanI thAya che, je anitya che paraMtu zabda nitya che. nityatvane lIdhe ja zabda sAMbhaLatAM ja arthanuM yugapaN nAna tathA pratipAdya vastunu saghAna thAya che. smRtie ane purANAmAM paNa mImAMsAne anukULa evuM ja vedanuM prAmANya siddha karavAmAM AvyuM che. vaizaSika darzanamAM paNa kahyuM che ke sarcabanAvJAnAvasva prAmAUm / '10 tenu' arthAta paramAtmAnuM vacana DAvAthI ja AmnAyunuM prAmANya che. - vedAMtazAstra pazu sAMkhyu ane nImAMsAnA vaiddanu nityatva, svataH prAmANya ane apau SayatvanA matavya sAthe sahamata hAya ema jaNAya che. vedAMtamAM kahyuM che ke pratyakSaM zrutiH prAmANaM pratyanavezavAta " prabakSa arthAt zrutine anya kAi pramANanI apekSA na hovAthI ja vaidika zabdamAM prAmANya sthApita karyuM che. brahmasUtrakAre " leniAs|11 sUtramAM brahma zabdaprAmANyagamya hovAthI pramANabhUta che, ema kahyuM che. vaLI devatAdhikaraNanA zabda ti 6 sAM. su5-50, 4 sAM. sa. 5-51, 54. mI. sa. 1-2-31. 6 je. mI. s 1-2-3 7. je.mI.su. 1-2-40. 8. ju.mI.sa. 1-2-56, 9. je.sU. 1-5 10, maiM sU. 1-1-3 1. sa. 1-1-3 12., masU. 1-3-20 thI 29. sUtro For Private and Personal Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rAhasavamAM niSita vedanuM nitya nAta : mayAt pratyakSanumAna ", "mata rU5 2 nityaay. " ane "samAna nAma=paravAnarssyttAvAra nAta mutA" sutromAM devAdi sahita sarvajagatanI utpatti vedazabdathI ja thaI hovAthI vedazabdanuM niyatva kahyuM che. je pramANe iMdripAMda devo potAnA sAmarthathI aneka zarIrane dhAraNa karIne eka ja samaye karavAmAM AvatA aneka yajJomAM gamana karI zake che, tethI yajJAdikarmamAM virodha AvatA nathI. te ja pramANe zabdamAM paNa virodha Avaze nahi. kema ke vaidika zabdathI devadi jagatanI utpattine sutrakAra svIkAra karyo che ane anya koI paNa pramANanI apekSA na karanArI kRti ane atirUpa anya pramANunI apekSA karanArI mRti paNa vaidika zabdathI sarva jagatanI utpatti kahe che. brahmasUtranAM uparokta traNa sUtronAM bhASyomAM zaMkarAcArya, rAmAnujAcArya, vallabhAcArya vageree pitAnI vicArasaraNI rajU karI hovA chatAM saue sUtrakArane anukuLa arthadhaTana ApavAne prayatna karyo che. janmamRtyuyukta anitya devAdi zarIranI sAthe nitya zabdane saMbaMdha svIkAravAthI te anitya thaI jatuM nathI. kemake vaidika zabdathI devadi jagatanI utpattine AcAryoe sUtrakArane anusarIne svIkAra karyo che. idrAdi devanI vedanA zabdothI ja utpatti che ane pUrve pUrvene IkAdi nAra pAmatA e vaidika indrAdinI AkativizeSane kahenAra IndrAdi zabdAdithI IndrAdi jAtinuM samaraNa karIne tevA AkAranA anya indrAdine prajApati sUje che. vyaktie utpanna thAya che te paNa AkRtio nitya hevAthI zabdamAM kaMI virAdha AvatuM nathI. Ama AkRti nitya hovAthI devAdine prabhava svIkArAya te 5NuM zabdamAM virodha Avaze nahi. vedika zabda , ananya gaNAze nahi. vaLI 'devadatta" vagere zabdanI jema "Indra' vagere zabdo vyaktivizeSanA saMtavALA nathI, paraMtu 'go' Adi zabdonI jema jAtivizeSane saMta . batAvanAra che. tema ja te zabdomAM vAcavAcakabhAva (artha e thAya che ane zabda e vAcaka che, e baMne paraspara vAvAcakabhAva mAnya che) paNa nitya che. vaidika evA indrAdi zabdathI tenA khAsa arthanuM smaraNa karIne kuMbhAra jema ghaDAne banAve tema prajApati iMdrAdine suje che, te pratyakSa eTale zuti ane anumAna arthAta smRtithI jaNAya che, jema ke--"ute ti vai prajAtivaansjtaasprmiti manumyAnimbaba iti pitastiraH pavitramiti bahanAzava iti stotraM vizvAnIti misaumatvacA bagaH " " prajApati re (deva) e zabdanA smaraNapUrvaka devatAne, . asuram (rudhiradhAna dehamAM ramaNa karanAra manuSa) e zabdanA smaraNapUrvaka pitAne, : pavitraka (pavitrane tiraskAra karanAra praha)e zabdanA smaraNapUrvaka prahane, mAthA : (RcAomAM vyApI rahelA stotro e zabdanA smaraNapUrvaka stotrane vijJAna (oNtrapachI pragamAM AvanArAM stotro)e zabdanA smaraNapUrvaka zAstrane ane fmaNamA ( sarvatra sobhAgyayukata)e zabdanA smaraNaparvaka anya prajAne sujatA hatA. vaLI " mUrisa kAjU mamatA " te prajApatie "bhU' evo uccAra karatAM pRthvI saracha, samRti paNa kahe che ke " nAmarUpe , bhUtAnAM karmaNAM ca pravartanam / / vedazamdebhya evA''do nirmame mahezvaraH // "14 13 . bA. 25-2-4-2. 14 ma2-121. For Private and Personal Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir punitA nAgarajI desAI te mahekara AdimAM vedika zabdothI ja bhUtAnAM nAma ane karmonA pravartanane nirmANa karatA hatA. vaLI anya smRtimAM paNa kahyuM che ke "te bajapatie vedazabdathI nAma tathA karmo jadAM judAM karyA tathA jadI saMsthA nirmANa karI." tema ja "vedazabdathI AraMbhamAM te prajApatie bhUtAnAM tathA kRtyAonAM ane devAdinAM nAmarU5 tathA prapaMca karyA." zabda ane artha anAdi hovAthI temane saMbaMdha paNa anAdi che, ane tethI vedanA nityatvane bAdha Avato nathI, ema arthadhaTana karIne zabdanI carcA karatAM zaMkarAcArya kahe che ke zabda varNAtmaka che, dayAkaranI jema teo zabdane sphaTAtmaka gaNatA nathI ane potAne matanA samarthana mATe bhagavAna upavarSanA zabdo Ape che, jema ke -" jaf gya tuM zaka: " zabda varNarUpa ja che, kema ke vargathI atirikta rAtmaka zabdane anubhava thato nathI. varSo utpanna thaIne tarata ja vinAza pAmatA nathI kema ke " A te ja vaNe che' evI pratyajitA thAya che. varNanI pratyabhijJAne mANAntarathI bAdha thatuM nathI. kemapUrvaka uccAraNuM karelA viSNu ? vyutpanna jAtinA bedha dhArA manuSyane vyaktine bodha thAya che ane varNone sAmAnya (jAti) sthAyI che, tethI nitya zabdathI devAdi vyaktionI utpatti aviruddha che. devAdi sarva jagatanI veda zabdathI utpatti hovAthI ja vedazabdanuM nityatva che. zrI vedavyAsa paNa kahe che -- "yugAnte'ntahitAn vedAn setihAsAn maharSayaH / mare tArA pUjana / "1Y yuganA aMte (pralayakALamAM) ItihAsa sahita aMtardhAna thayelA vedane sRSTinA AdikAlamAM bahAnI AjJAne pAmelA maharSie tapa vaDe saMpAdana karatA hatA." brahmasUtrakArane anukULa arthadhaTana ApatAM zaMkarAcArya tema ja rAmAnujAcArya kahe che ke mahApralayamAM sarva jagata pitAnAM nAmarUpane tyAga karIne lIna thAya che, ane mahAsaSTimAM navIna utpanna thAya che. tethI zabda ane arthane saMbaMdha anitya thaI jatuM nathI ke zabdakA mAryamAM virodha Avato nathI. kAraNa ke sRSTi punaH utpanna thAya che tyAre sarjavAnA padArtho samAna nAmarUpavALA hovAthI koI virodha AvatA nathI. tema ja Adi sRSTi vakhate ja paramAtmA pahelAnA AkAravALA jamatanuM smaraNa karIne te pahelAMnI jema ja saje che ane pUrvene anukaraNavALA videne prakaTa karIne te hiraNyagarbhane Ape che. A pramANe darzanathI (mRtithI) ane smRtithI jaJAya che. jema ke : nUnamatI vAtA vAhayA. vivaJcapathivIJcAntaribdhamaSo svH||" '' paramAtmAM pUrva ka95mAM jevAM sUrya, caMdra, diva, pRthvI, aMtarikSa ane svarga' hatAM, tevAM A kapamAM paNa sarjatA hatA." 15 mahA. bhA. vanaparva. For Private and Personal Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zAsucamAM nirUpata vedanuM nitya amRtamAM paNa kahyuM che ka-evI nAmAni thAya vA vA ghaMna prasUtAnA tAvyo vAyagaH || " paramezvara pralayanA aMtamAM utpanna thayelA RSionAM nAma ane vedamAMnuM jJAna jevAM pUrvakapamAM hatAM, tevAM ja nAma ane jJAna temane Ape che. Ama AvRttimAM (vAraMvAranA mahApralaya ane mahAsaSTimAM) paNa jagata samAna nAmarUpavALuM hovAthI zabdaprAmANya nitya che. vallabhAcArya paNa zabdabalanA vicArathI vedanuM nityatva ane svataH prAmA svIkAre che, ane kahe che ke devane karma karavAmAM adhikAra che, ema svIkAravAthI vaidika zabdamAM virodha AvatA nathI. kema ke vedamAM jaNAvela padArtha vedika zabdamAMthI ja utpanna thAya che ane vaidika zabdanI jema vaidika padArtho paNa nitya ja che. vaidika padArthone teo bhagavadda rUpa ja mAne che. vedamAM jaNAvela padArtho paramAtmAnA avayavarUpa hovAthI Adhidaivika ane nitya che. vaidika sRSTi sarvathA vilakSaNa che, te hetuthI ja vedanuM nityatva siddha thAya che. veda brahmanI tulya che, kema ke "zabdabrahma', vedapuru' ityAdi pade vaDe vedane ja baMdha thAya che. pratyakSa ane anumAnathI paNa samajAya che ke vaidika padArtho nitya che. arthabalane vicAra karatAM paNa vaidika padArtho nitya hovAthI vedane anatya padArthonA saMbaMdha thatuM nathI. jagatanA padArthonI aSTapralayarUpa (pravAharU5) AvRttimAM paNa e padArthonA nAma ane 25 sarakhAM hovAthI nitya vaidika padArthane anitya padArthanI sAthenA saMbaMdhathI utpanna thatA virodha raheze nahi, kema ke muti ane smRtimAM paNa ema ja kahyuM che. Ama sUtrakAra ane bhASyakAronA maMtavya pramANe AvRttimAM devatAone samAna nAmarUpAdi hAvAthI koI virodha AvatuM nathI, kema ke ati tathA smRtinuM paNa evuM ja maMtavya che. pUrvapUrvanA uccAraNakamavizeSanuM smaraNa karIne te ja kamathI uracAra karavo tene ja vedanuM nityatva kaheluM che, paramAtA pitAnA svarUpanA ArAdhana tathA tenA phaLanA yathArtha jJAnane jaNAvanArA evA vedane potAnA svarUpanI jema nitya gaNuM, pUrve anukRtivALI viziSTatA smarIne prakaTa kare che. AthI devone paNa brahmavidyAnA adhikAramAM kaze bAdha AvatuM nathI ane nitya zabdathI devAdi vyaktionI utpatti paNa aviruddha che. TUMkamAM, bhAratavarSanA sAMkhyAdi vividha darzanenA AcAryonA tatvajJAnane ane bhakArane maMtabene abhyAsa karatAM jaNAya che ke brahma, jIva, jagata, mekSaviSayaka vicAromAM emanI vacce paryApta matabhedo rahelA che. sAMkhya gamata daitavAdane svIkAra karIne jaDa prakRtine jagatanuM kAraNa mAne che. vyAyavaizeSika darzanamAM paramANane ane parva-uttara mImAMsAmAM brahmane jagatanuM kAraNa mAnyuM che. vaLI AdhyAtmika viSayanA tatvajJAnamAM paNa aneka matamatAMtare rahelAM che. te ja pramANe advaita tatvane svIkAravA chatAM bhAgyakAromAM zaMkarAcArya kevalAtane, rAmAnujAcArya viziSTAdvaitane ane vallabhAcArya zuddhAta matane svIkAre che. Ama tAvika vicArasaraNI bhinna bhinna hovA chatAM vedamAM kaMIka evuM rahasya che ke sarve ekamatathA vedanuM nityatva, svataH prAmANya ane apautva svIkAre che. emAM koI ja virodha jaNAto nathI. eTaluM ja nahi takakuzaLa tattvavettAo paNa vedavirodhanI sAme natamastaka thaI jAya che For Private and Personal Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir punitA nAthajI desAI ja ane taMdurga siddhAMtano parityAga kare che. zakarAcArya to mAtra zrutine ja Akro pramAnuM gaNe che. tattvadarzInanA prathAmAM A rIte vedanu prAmANya sarve svIkAre che ane sAthe sAthe keTalIka vAra peAtAnA maMthamAM yuktipUrvaka enuM samarthana paNlR kare che ane potAnA matane rajU karIne " zruti patra ema ja kahe " ema kahI svamatAnusArI zrutinuM samarthana ApI siddhAMtanI sthApanA kare che. A ja darzAve che ke vakra nitya, svataH prAmANya ane pAstreya che. For Private and Personal Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir masyapurANa'nI kathAgUthaNamAM nirvacananI prayukti vasantakAra ma bhajana bhUmikA : purANanI kathAgUMthaNImAM prAyaH eka mukhya pravaktA hoya che ane bIje autA hoya che. ahIM purANanA lakSaNane anurUpa vine vArApharatI-alabatta yAtrika kame-levAya che ane kayAre temAM anarukti paNa thAya che. bIjA zabdomAM kahIe te-be jaNanA saMvAdamAM, bIjA be ja vacce thayelA saMvAdane udhUta karavAmAM Ave che; ane e rIte eka mukhya kathAmAM kathAnane praveza thAya che. jemake, "masyapurANa'mAM karUNa depAyana (satyavatInA putra daLyAsa)nA ziSya evA "suta ne ( = tala5tna lemahAne) nemiSAraNya zanakAdi RSio purANu saMbhaLAvavA vinave che. tethI A sUta maste 2pAvatAra viSaNa bhagavAna ane mana vacce thayelA saMvAdane rajU kare che. AmAM kayAMka RSioe pUchelA prazno javAba ApavA mATe zaMkara ane pArvatI vacce thayelA saMvAdane paNa vAta karavAmAM Ave che. Ama purANanI kathAgUMthaNImAM saMvAdAnA anya saMvAdanI gUMthaNI karavI-evI nirUpaNa zailI mukhya jovA maLe che. paraMtu AvA saMvAdamAM amuka zabdonAM nirvacana ApIne je te zadanI pAchA saMtAyelA ItihAsane vAMcavAnI pravRtti paNa "masyapurANa'mAM jovA maLe che. jo ke A pravRttine AraMbha te bAbaputra ane vAsanA 'nirakta 'mAM paNa jovA maLe che. tyAra ApelAM nirvacanamAM aneka sthaLe samAjalakSI bhASAzAstra( Socio-linguistics)nAM darzana 5 thAya che. udAharaSya tarIke -para netA "(paraNAvavA mATe Ane ) kAM laI javI? svAdhyAya', pR. 28, aMka 1-2, dIpotsavI-saMtapaMcamI aMka, navembara 1991 phebruArI 992, 5, 7-18 * gujarAta rAjya yuni. ane kaoNleja saMta agApamaMDaLa dvArA Ayojita " purANAjima " parisaMvAda' (eprila 10-18, 1993, zAtiniketana Azrama, tItha, ji. valasADa)mAM raju karele lekha. + saMskRta vibhAga, gujarAta yunivarsiI , amadAvAda-380009. ? saftha ane jana ___ vaMzAnucaritamya purANaM paJcalakSaNam // -matsyapurANam (53-54 ) bImAryamAnurAga (Part I & II), by H. H, Wilson, Pub. Nas publishers, Delhi, 1983]. . -- For Private and Personal Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org jasatakumA2 2. bhaTTa ( kayA sAsare vaLAvI ? ) -evA jene viSe prazna thAya te kanyA ' kahevAya che. ( nirukta, adhyAya-4). AvI rIte 'matsyapurANu 'nI paNa dhaNI kathAenA upakramamAM samAjalakSI ke itihAsalakSI bhASAzAstranA abhigathI zabdanA nivardhananI jijJAsAne prastuta karavAmAM Ave che; athavA to kayAreka upasa`hAramAM je te kathAnI prAmANikatA darzAvatAM nirvacanane rajU karavAmAM Ave che. jema ke, matsyapurANa 'nA AraMbhe ja naimiSAraNyanA RSioe bhUtane je prazna karyA che te A pramANe che :~~~ kathaM saba jagavAn lokanAthacarAcaram / kasmAcca bhagavAn viSNu matsyarUpatvamAzritaH // bhairavatvaM bhavasyApi purAritvaca gadyate / kasya hetoH kapAlitvaM jagAma vRSabhadhvajaH // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ->AqYq ( 1.8, 9) arthAt- bhagavAna lokanAthe carAcara sRSTinuM sarjana kevI rIte karyuM che ? matsya rUpa zA mATe lIdhuM? zaMkara 'bhairava' ane * pUrAri ' krama kahevAyA ? te vRSabhavaMja ke kapAlI ' kahevAyA ? viSNue tathA zA kAraNe ja gAma neI zakAya che ke ' matsyapurAba 'nA khArI ja amukanA nAka jUnA ' kArtAsanI jAsAne puraskAravAmAM AvI che. bIjA zabdomAM kahIe to " matsyapurANuM 'mAM kAgra zreNInI eka viziSTa prayukti tarIke ni ananA upayotra karavAmAM AvyuM hoya evuM lAge che, OM * matsyapurANu "nA dvitIya alpAyamAM matsyarUpadhArI viSNue je " sRSTiprakaA 'nA AraMbha karyo che temAM ja keTalAMka nivacane jovA maLe cheH mahApralayakALa pUrA thayA pachI jagata tamathI vyApta hatuM. temAM svayaMmmA prakaTa thayA. sarjana karavAnI sacchAvALA jemaNe dhyAna dharIne potAnA zarIramAMthI vividha tarka utpanna ka" vaLI, huM nArA = pANImAM avana = gamana = zayana che jemanuM te, athavA nara = mANusanA sarIramAM rahelA hovAthI ) te * nArAkhyu ' kahevAyA ane te eka svayaM prakAzyA. A nArAyaNe paDelAM pANIne santu, " . . 2 lagabhaga i. sa. 500mAM racAyelA manAtA ' matsyapurANa ' ke ' vAyupurANa ' te zarUAtanA gALAnAM purANA che. zrImadbhAgavata purANa' lagabhaga i. sa.nI 7mI thI 1ramI sadImAM racAyeluM gaNAya che ane sauthI chellA tabakrakAmAM 'skandapurANa 'nI racanA thaI hovAnuM manAya che. AthI 'matsyapurANamAM rajU thayelAM ghaNAM nita'nA uttarakAlIna purANomAM paNa punarukti pAmyAM che ema jevA maLe che. 3. zrI vilsananA anuvAda mujakha-- appeared lord Svayambhu, who is also known as Narayana, owing to his omnipresence in sthalasarira....page 10 )-- The Matsya-mahapurana ( pt, I & II ), Trans by H. H. Wilson, Nag Publishers, Delhi, 1983. yaH zarIrAdabhidhyAya sisRkSuvividhaM jagat nArAyaNa iti khyAtaH sa eka svayamudbabhauH // --mapurAma ( 2-2 ) For Private and Personal Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir "masyapurANanI kathAthaNImAM nirvacananI prayukti temAM "bIja' mUkyuM, te hiramaya rUpavALuM aMDa banyuM. A sUrya jevA prakAzavALA aMDamAM vayaMbha pravezyA ane temAM potAnA prabhAvathI vyApI vaLyA; jethI te viSapaNAne pAmyA - vyApI vALanAra, vyApanazIla banyA ! pravizyAntamahAtejAH svayamevAtmasambhavaH / kamAyAdi satAvAsyA vikagyanAmapuna: -mayapurANam (2-0 ). te aMDamAMthI pahelAM bhagavAna sUrya nIkaLyA. A sUrya saunA AdimAM janmyA hovAthI "Aditya" kahevAyA; ane te samaye (SAmAjI) brahma = vedane pATha karatA hovAthI brahmA " kahevAyA? sadantabhaMgavAneSa sUryaH samabhavat purA / sAhitya parimUvarayAt, gr rNa japUta , -masyapurANam (-) ahI svayambha " viSa' kema kahevAyA? ene khulAso karatAM kahyuM che ke te aMDamAM pravezyA ' (vi-pravezavuM) ane temAM vyApI vaLyA " (pAyA, vi+ V mA) che; tethI te "viNa' kahevAyA che. ahI AnuvaMgikapaNe e vAtano khulAso paNa maLI jAya che ke manunA hAthamAM AvI paDelI zapharI (mAchalI) te kevI rIte viSane ja avatAra che. pitRtarpaNa karatAM manunA hAthamAM ja yukta je mAchalI AvI paDI che, tene anukrame jyAM jyAM rAkhavAmAM AvI bAmAM, maNikAmAM, kRpamAM, sarovaramAM, gaMgAmAM ane samudramAM-tyAM tyAM te vadhatI rahI, vyA5tI rahI che. Avo vyApanazIla svabhAva joIne ja manune lAgyuM che ke A mAsya te asutara-deva-ja che; ane te paNa vAsudeva-viSA ja che! (masyA te caMcaLatAnuM pratIka hovA uparAMta jalAzayamAM sarvatra karanAra-vyApanAra; sArvabhauma pravartana karanAra zakitanuM paNa pratIka che! ane tethI vi che!) masvarUpadhArI viNa jagatanI utpattine varNavatAM triguNAtmaka prapaMcane samajAve che. temAM sAMkhya-rzananI prAmANikatA sita karavA mATe eka tabakake nirvacanane sahAro levAyo che. jema ke, zrayanti yasmAttanmAtrAH zarIraM tena saMsmRtam / zarIrayogAjjIvo'pi zarIrI gadyate budhaiH|| -matsyapurANam (3-22) arthAta " tamAtrAo (ane temAMthI janmelA pAMca mahAbhUta) jenuM AzrayaNa kare che tene "zarIra' kahevAya che. tathA zarIrane (AdhArasthAna tarIke) hovAthI, jJAnIo chavane paNa "zarIrI' kahe che." ahIM rIra zabdanuM nirvacana baLa nAka dhAtane AdhAre ApavAmAM AvyuM che te noMdhapAtra che." eTale ke tAlavya kAranA sAmya mAtrane dhyAnamAM laIne zarIra nuM nirvacana prastuta thayuM che; temAM vyAkaraNanI saMmati che ke nahIM ? te ze te nirAzA ja maLe ! paNa purANakArane te potAnI sAMkhya philasUphInI prAmANikatA ja jyAM tyAM 5 sarakhA: ra zar , janAre -vitam, -2 ( fjatI mar : 1 204) jANa kalpanA-1, myA. manasurAma mora, ati, 112. thavA 2 For Private and Personal Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vasaMtakumAra ma bhaka siddha karavI che; bIjA zabdomAM kahIe te jagatpattinI aMdara " zarIra' evuM nAmakaraNa kayA ItihAsane kahenAruM che ? e tarapha aMgulinirdeza karavAno Azaya che. (purANamAM maLatAM nirvacananI samIkSA AgaLa upara karavAmAM Avaze). kazyapa dvArA adita, diti, danu vagere patnIomAM je vividha putrone janmAvavAmAM AvyA che enuM varNana karatAM "masyapurANa'mAM mArutinI utpatti paNu varNavI che. sAmAnya rIte te ditinA putrone "daitya ' ja kahevAya che; paNa marute ditinA putro hovA chatAMya, "marute ' zA mATe kahevAyA ? ane teo devavalabha-devonA mitra-kevI rIte banyA tenI kathA A pramANe che: devAsura-saMgrAmamAM daitya haNAyA pachI ditie madanadvAdazInuM vrata karyuM. Ama te Indrane vadha karanAra putrane janmAvavA udyata thaI! paNa inDe eka azocanI kSaNane lAbha laIne ditinA garbhane sAta TukaDA karyo. te sAta kumArarUpe pariNamyA ane sAta tAlanI jema raDavA lAgyA. tethI indra te sAteyanA pharI sAta-sAta TukaDA karyA. paraMtu te egapacAsa putro banIne vadhAre raDavA lAgyA. AthI Indra "tamo raDaze nahIM-vo nivAravAnA mA tethI punaH punaH - marapurAnam (7-58) ema vAraMvAra kahyuM. pachI indra jANyuM ke A te madanadAdazIvrata dvArA dharmAcaraNa karIne viSNunA prasAdathI meLavelA putro che. tethI punaH punaH sajIvana thAya che. AthI temane devakoTimAM ja mUkavA paDaze. Ama marate kevI rIte devanA mitra banyA te kathA kahI, tyAra pachI marute "maru' zA mATe kahevAyA? e vAtane khulAso karIne purANakAra A kathAne upasaMhAra kare che : yasmA'mA rudate'tyuktA rudanto garbhasaMsthitAH / maruto nAma te nAmnA bhavantu makhabhAginaH // -matsyapurANam (7-62) arthAta garbhamAM rahelA temane mA uta-"tamo raDaze nahIM "--ema kahevAyuM hatuM te kAraNe tame bhale "marata' evA nAme oLakhAo, ane yajJamAM Ahutine bhAga meLavanAra bane (ema inDa vaDe kahevAyuM che). naimiSAraNyanA RSio sUtane prazna pUche che ke - bahubhirdharaNI bhuktA bhUpAlaH zrUyate puraa| vadhavA vivIyoriz "vi ' 0 vor: II. kimarthaJca kRtA saMjJA bhUmeH kiM pribhaassinnii| gauritIyaJca vikhyAtA sUta kasmAd bravIhi naH ||-mtsypuraannm(10.1,2) ahIM prazna karyo che ke pRthivIne bega karanArA hovAthI rAjao "pArthiva' kahevAya che e te samajyA, paNa A dharaNune zA kAraNe 'pRthivIkahevAya che? vaLI A pRthivIne : (gAya) evI saMjJA kema maLI, arthAta A pRthivIne mATe ja evI paribhASA kakSArathI vaparAvA lAgI ? have nirvacana-jijJAsAmAMthI Ubhe thayelo A prazna pRthvIdehananI kathAne avatAravAmAM nimitta For Private and Personal Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org * matsyapurANa'nI kathAyUthaNImAM nizananI prayukti 11 ane che. sUta kahe che - vena nAmanA eka adhArmika rAjA vaDe A pRthivInuM zAsana thatuM hatuM. teNe dharmAcaraNane mATe brAhmaNone anujJA na ApI; tethI brAhmaNoe tene zApathI mArI nAkhyA. pazu 'have rAjya arAjaka khatI jaze' evA bhayathI brAhmaNoe enA zarIranuM mathana karyuM . temAMthI eka divya rUpadhArI mANusanuM zarIra nIkaLyuM ; te pRthu-dhaNA prayatnAthI nIkaLyuM hovAthI te mAsane ' pRthu ' evuM nAma apAyuM. brAhmaNNAe tene rAjA tarIke abhiSeka karyoH pRthorevAbhavad yatnAt tataH pRthurajAyata / sa viprairabhiSikto'pi tapaH kRtvA sudAruNam // massyapurANam ( 10-10 ) A rAjA pRthue joyuM che ke bhUtala vedAdhyayana vinAnuM thayuM che, yajJAdi kriyAo-vaSaTkArathatI nathI ane sarvatra adhama phelAyA che. AthI tevuM dharatIne bALI mUkavAnA saMkalpa karyo, tyAre bhUmi gAyanu` rUpa laI ne palAyana karI javA udyata thaI H-~ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dagdhamevodyataH kopAcchareNAmitavikramaH / tato gorUpamAsthAya bhUH palAyitumudyatA // - matsyapurALam (20-22) pRthu gAyanuM rUpa laIne jatI bhUminI pAchaLa paDyo ane bhUmine kahyuM ke sthAvara-jaMgama jagatane mATe tuM ipsita vastuo ApanArI thA. bhUmie A mAgaNInA svIkAra karyA ane pRthu rAjAe bhUmite yatheccha dohI.. A dehanathI anAdinI prApti thaI, dAridraya dUra thayuM, dharmanI sthApanA thaI vagere. purANakAra kathAne upasAra karatAM kahe che ke duhitRtvaM gatA yasmAtpRthI dharmavato mahI / tadAnurAgayogAcca pRthivI vizrutA budhaH // matsyapurALaC ( 0-31 ) mahI dhArmAiMka evA pRthu rAjAne viSe-te mATe duhitRtvane ( dAhavA yogya gAyanA rUpane) pAmI tethI te zau evI paribhASA pAmI ) tathA pRthu rAjAnA anurAgane yAga thavAthI ( = pRthunI putrIrUpa banelI ) A bhUmi * pRthivI ' kahevAI che. ahIM paNa ' pRthivI? tathA * gA' evA nAmakaraNanI pAchaLa saMtAyelI eka aitihAsika kathAne nirvAMcananA mAdhyamathI purANukAre rajU karI che te spaSTa joI zakAya che, bIju e paNa dhapAtra che ke sAmAnya rIte cA vitu: mudde vonanI sA duhitA / evuM niyana prAcIna samayathI pracalita che. ( ahIM kakAraka paraka atha levAnA che. eTale ke je dehana karanArI hoya te duhitA kaDuvAya evA atha thAya.) paNu ahIM purANukAre pRthivI 'duhitRtva '-te pAmI ema kahyuM che! enA artha evA thAya ke " je dohavAi te duhitA. '" arthAt ahIM karma ' For Private and Personal Use Only 6 sarakhAvA : atra pRthivyeva duhitRzabdenoktA sA hi dyulokAt ' dUre nihitA ' athavA sA hi lokaM dogdhIti duhitA / sA hi dyulokAt patitamudakam upajIvatyevAdUre nihitA, dogdhi vA // ( ahIM je leAkane doDe che te pRthivIne 'duhitA ' kahI che. ) nitam, ma-4 ( tRtIyo mAga:) tatra durgAvAe: 1. 424, gumakala prathamAnA ? 0, samvAna-manamula rAma mora, lattA, 116, Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir T vasanatakumAra ma jada katara arthaparaka nirvacana vicArAyuM che ane e rIte bhUmine mATe H zabda kema vaparAtA thayA che. ene khulAso ApavAmAM Avyo che. (upara nizalA 10-35 lekamAM "duhitatva 'ne pRthanI putrI banI ' e rUDha artha kare ucita jaNAtuM nathI.) masyapurANunA 180 thI 185 adhyAyamAM "vArANusI-mahAmya 'nuM vistRta varNana AveluM che. emAM devI pArvatI zaMkarane "avimukta' kSetranuM mAhAmya kahI saMbhaLAvavA vinaMtI kare che. zaMkara vArANasImAM AvelA avimuktakSetrane mahimA gAya che. jemake, A kSetra te mekSadAyaka che ane zivalokanI IcchAvALA loko ahIM AvIne nivAsa kare che vagere. have A kSetrane " avimukta ' kema kahevAmAM Ave che ene samajAvatAM zaMkara kahe che ke--() vimuktaM na mayA yasmAnmaukSyate vA kadAcana / mahat kSetramidaM tasmAd avimuktamidaM smRtam // -matsyapurANam (180-55) arthAta "meM (bhUtakALamAM) A kSetrane cheDayuM nathI; ke bhaviSyamAM paNa ene cheDavAne nathI.tethI A moTuM kSetra "avimukta' nAme oLakhAya che. A ja muddAnI punarukti karatAM kahyuM che ke yatra sannihito nityamavimukte nirantaram / tatkSetraM na mayA muktamavimuktaM tataH smRtam // -matsyapurANam (181-15) A avimukta kSetramAM huM satata hAjara heuM chuM ane meM kayAreya A kSetrane choDayuM nathI. tethI tene "avimukta-kSetra kahe che." (4) A kSetrane jadI judI rIte mahimA gAvA mATe " avimukta" zabdanuM eka bIja nirvacana paNa rajU karavAmAM AvyuM che, jema ke, vighnazcAloDyanAno'pi yo'vimukta na muJcati / / - ra munati kAbu kama talagAjata -matIpuram (182-2). (vArANasImAM rahetAM rahetAM e chavanamAM vidane AvI paDe te) te vidanethI cAre tarapha zumAvavAmAM Ave te paNa je avamukta kSetrane choDatuM nathI, te vyakti jarA, mRtyu ane aniya evA janmane (kAyamane mATe) choDI de che; (arthAta nityapadane pAme che, ajara-amara bane che)." (1) trIje tabakake paNa vArANasImAhAmya vistAra karavA A "avimukta' zabdanA nirvacanane ja upayoga karavAmAM Avyo che. jema ke, pArvatIe prazna karyo che ke brahmADamAM himAlaya, mera, gandhamAdana parvata, mAnasarovara ane nandanavana jevuM devaghAna hovA chatAM ya e sALAne tyAga karIne tame avimukta-kSetramAM ja rahevAnuM kema pasaMda karo cho ? tathA A kSetrane nahIM choDavAnuM zuM kAraNa che? Ane rahasyasphoTa karatAM zaMkara eka kathA kahe che. brahmAjIe * ahIM H. H. Wilson vALI AvRttimAM tathA zrI nalAla mora dvArA saspAdita maspapuNanI AvRttimAM tho vimurAte kAti e avagraha vinAne pATha che. paraMtu avagaha ho jArI che. (juo: mApuILAma-ThamavjanamANAyA: thayo zapuSyam, saM. natA mora, nA, 1954, juTha 136 tathA pAdaTIpa-1 mAM darzAvelI vilsanavALI AvRttinA bIjA bhAganuM 54 863), For Private and Personal Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir masyapurANa'nI kathAthaNImAM cinanI prayukti ekavAra kaTAkSamAM zaMkarane kahyuM ke huM tamAre ja-ma jANuM chuM. tethI kuddha thayelA zaMkare brahmAjInAM pAMca mukhamAMthI pAMcama mukhane chedI kADhavuM. AthI gusse bharAyelA brahmAe zaMkarane zApa ApatAM kahyuM ke tame niraparAdhI evA mAruM mastaka kApI kADhayuM che. te tame brahmahatyAthI vyAkuLa thaIne, "kapAlI ' banIne bhUtala upara pharaze. A zApa maLatAM zaMkaranI pAchaLa pAchaLa brahmAjInuM e kapAla (pAMcamuM mastaka) pharavA mAMDayuM! ane pariNAme zaMkara "kAlina' kahevAyA. tasmAcchApasamAyuktaH kapAlI tvaM bhaviSyasi / brahmahatyAkulo bhUtvA cara tIrthAni bhUtale // -matsyapurANam (183-86) Ama zaMkara "kAlina' kema kahevAyA e prasaMgane paNa AnuSaMgika paNa avatAra thaI gaye. have joIzuM ke A zaMkara kapAlI banyAnI kathAne avimuktakSetranA mahimA sAthe zo saMbaMdha che. zaMkara brahmAnA e kapAlathI chuTakAro meLavavA dha sthaLe rakhaDe che, paNa te kapAla emane pIcho choDatuM nathI. chevaTe jyAre e viSaNunA kahevAthI pitAnA sthAnamAM arthAta avimuktavArANasImAM AvyA tyAre kapAlanA hajAre TukaDA thaI gayA ane zApanI nivRtta thaI. (juo : masyapurANa-183-98, 99). A kAraNe paNa zaMkara avimuktikSetrane choDatA nathI. Ama zaMkaranA nitya nivAsathI vArANasImAM AvelA zrI vizvanAthajInA mandiranI AsapAsane base dhanvA (1 dhanvA=ja hAtha jeTalI bhUmi) vyApane vistAra "avimuktakSetra" "kama kahevAya; enI pAchaLa kaI kaI kathAo che, ka itihAsa che e saghaLuM vizada karavA mATe nirvacananI prayukti ja mukhyatve vaparAyelI jovA maLe che. narmalA-mahAzyamAM paNa be jagyAe A nirvacana-prayuktine upayoga kareluM jovA maLe che: ( ) narmadAtaTe eka mahezvaratIrtha AveluM che. tyAM mahAdeve tripurane vadha karavAnA vicAra karyo hato temaNe potAnA uttamAMgamAMthI agni utpanna karyo. ane teNe tripurane bALavAnuM zarU karyuM. pachI bANAsuranI prArthanAthI temaNe eka purane jatuM karyuM te bacI gayeluM eka nagara Aje paNa gaganamAM pharyA kare che. paNa bAkInAM be purate saLagatAM saLagatAM nIce paDayAM. emAMthI eka nagara je sthAne amarakaMTakamAM paDyuM te "vAlezvara 'nA nAme prasiddha thayuM! ekaM nipatitaM tatra zrIzaMle tripurAntake / vitIyaM patitaM tasmin parvate'marakaNTake / dagdheSa teSu rAjendra ! rudrakoTi prtisstthitaa| jvalattavapatattatra tena jvAlezvaraH smRtH|| - capurANam (188-, 6) Ama vAlezvara 'nA nirvacana tarapha aMgulinirdeza karIne kathAne upasaMhAra karyo che. (4) narmadAmAhAnI antagarta bIjAM aneka tIrthonuM kathana paNa maLe che. temAM mArkaDeya RSie yudhiSThirane eka zukalatIrthanI utpattinI kathA paNa kahI che ane tene mahimA samajAvatAM kahyuM che ke For Private and Personal Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir usatakamANa ma. bo zuvanatIrtha tuM ne! sAtA dharmaliAna: rajakena yathA vastraM zuklaM bhavati vAriNA / / AjanmajanitaM pApaM zumlatIrtha vyapohati // - purANam (162-20, 21-ja . ahIM paNa jema "zukala' zabdane dhyAnamAM laIne, " dhAbI jema pANI vaDe vastrane dhe ane zukala banAve che tema A tIrtha paNa mANasanA pApane I kADhe che; dUra karI de che", ema kaDavAyuM che. arthAta je zukala kare te zukalatIrtha ema kahIne "zukalatIrtha ' nAmanI anvayaeNkatA 'masyapurANa'nA 103 thI 112 adhyAyamAM prayAgatIrthanuM mAhAtmya varNavAyuM che. kapALamAM nivAsa karavAthI, snAna karavAthI, dAna karavAthI zAM zAM phaLa maLe che? e badhuM vistArathI kahyA pachI purANakAre A tIrtha "prayAga ke kema kahevAyuM che ? e paNa samajAvyuM che; ane ene mATe pra upasarga ane yA zabda upara kendrita karIne kahe che ke prayAgaM samadhiSThAnaM kambalazvatarAvubhau / bhogavatyatha yA caSA vedireSA prjaapteH|| tatra vedAzca yajJAca mUrtimanto yudhiSThira / / prajApatimupAsante RSayazca tpodhnaaH|| yajante RtubhirdevAstathA cakravarA nRpAH / tata: puNyatamaM nAsti triSu lokeSu bhArata // prabhAvAt sarvatIrthebhyaH prabhavatyadhikaM vibho / dazatIrthasahasrANi tisraH koTyastathA parAH / / -mahipurANam (10-8, 1, 2, 22) prayAga e te kambala ane azvataranuM nivAsasthAna che. vaLI ahIM prajApatinI bhe gavatI nAmanI (1) vedI AvelI che. te yudhiSThira ! tyAM (prayAgamAM) veda ane yajJo te - tamanta banIne rahe che. tyAM Sio ane tene prajApatine upAse che. ahIM (prayAgamAM) ca dhArI rAjAo ane svayaM deve paNa vividha katuothI yajJa kare che (cAra) AthI che bhArata ! te sthaLanA jevuM bIja eke ya purayatama sthaLa A traNeya lokamAM nathI." he vija! prabhAvane kAraNe te te (prayAga) badhAM ja tAryo karatAM vadhu caDhI jAya che. traNa karoDa ane daza hajAra tI karatAM A prayoga caDhI jAya che." Ama "canane samare' ane 'mAvata i tow: kamavati..' ema kahIne "ga-yAga' zabdanA nitijanya artha tarapha khe nirdeza karyo che. 10 kathAnA upakrame pasaMhAranA sandarbha sivAya paNa "masyapurANa"mAM AvAM aneka nirvacane najare caDhe che. dA.ta. (1) je je vRddhone ke rogIne te hAthathI sparza te hatuM, te pharIthI yuvAna bata hatA, AthI tene loke "zananuM" tarIke oLakhavA lAgyA (ma.pu. 50-43), (2) raDatA For Private and Personal Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir masyapurANa kathAmaNamAM nirvacananI yuti 1 " hevAne kAraNe ane dravatA hovAne kAraNe te "ka" kahevAyA (ma.pu. 170-38 ; (3) aMgArAmAMthI jamyA eTale "aMgirA', aMgArAnI aci (javALA)mAMthI jamA eTale "atri', ane tenA kiraNamAMthI nIkaLyA eTale te "marIci' nAmanA RSie kahevA (ma. pu. 195-9); (4) rAjadharmanA varNanamAM daMDa-pAyane viSe kahetAM lakhyuM che ke damana karatA hovAne kAraNe "daMDa" kahevAya che (ma. pu. 225-17 ); (5) varAha-avatAra caritra vanamAM te nirvacanene Dhagale che. yugakSaya vakhate ekalA viSaNa bAkI rahyA, tethI "zeSa" kahevAyA, brahmA, varuNadinuM suSTikALe ane pralayakALe Utpatti ane cyavana thAya che, paNa viSaNa tema thatuM nathI. tethI te " acuta" kahevAya che. A ja pramANe viSNu "hari', "sanAtana ', ananta', "viNa', "nArAyaNa', "govinda', 'halIkeza', " vAsudeva' vagere kema kahevAya che badhAne khulAse nirvacanathI-kahe ke eka prakAranA zabdapramANathI-karyo che. (ma. pu. 248. 32 thI 49) Ama varSa viSaya tarIke sRSTiutpattinI vAta hoya, marutenI utpattikathA hoya ke sAMkhyAnusArI zarIrAdinI utpattiprakriyA heya, athavA te "pRthivI" evuM nAmakaraNa hoya, pRthivInuM gotva ke duhitatva heya, zaMkaranuM kapAlitva hoya, tathA tIrthamAhAmAM avimukta, javAlezvara Adi sthaLe heya-e saunI pAchaLa rahele ItihAsa kahe che, ane je te kathAnI prAmANikatA sita karavI hoya te A "masyapurAmAM vyApakapaNe nirvacanane sahA levAmAM AvyuM che e spaSTa ane nirvivAda che. masyapurANa'mAM maLatAM AvAM vividha nirvacanI samIkSA karIe te pUrve yAskanA nirvacanane projana ane svarUpa samajI levAM Avazyaka che. yAske zAkaTAyananA siddhAnta-saffin mAmAji - (badhAM ) nAmo (kriyAvAcAka) dhAtumAMthI jamyAM che'-ne prasthApita kare che. AthI emane prAya: tamAma nirvAcanamAM mukhyatve kaMIkane koIka dhAtu batAvavAne upamA svIkAryo che, jema ke, ni: zabdanuM eka nirvacana noSatA "je bhIMjavate nathI" ani. bIjA eka nirvacana mujaba sa ya baLavato "jene yajJamAM sauthI pahelo laI javAmAM Ave che te ami' vagere. (nirataH adhyAya-7 ). paraMtu "masyapurANa'mAM AvelAM nirvacanene jotAM ema kahevAnuM prApta thAya che ke A nirvacananuM prayojana ane svarUpa kaMIka bhinna ja che. prAcIna samayamAM veda-vedAMgane abhyA strIo ane zraddhone mATe niSiddha hatuM. tethI AvA sAmAnya janasamudAyane suryAdiviSaya praznonI samaja ApavA, dharmopadeza karavA ke ApaNI saMskRtithI avagata karAvavA mATe purANone racanA karavAmAM AvI haze. AthI purANanA pravakatA sUtanI samakSa beThelA naimiSAravayanA For Private and Personal Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vAntakumAra ma. bhaTTa zanikAdi RSio amuka prazno pUche che. A praznomAM amuka deva-devInuM nAma, ke sthaLanuM nAma kema amuka ja paDayuM ? evA nAmakaraNa pAchaLa rahelA ItihAsane jANavAnI irachA pradarzita thatI jovA maLe che. e ja pramANe, purANanA pravakatA taraphathI je te sthAne upasaMhAra karatI veLAe, pote raju karelI vAta prAmANUika che, e siddha karavA paNa nirvacanane(ja) sahAro levA jevA maLe che. - have purANakAre 2ja karelAM A nirvacanonA svarUpane tapAsIe to emAM bhAgye ja yiAvAcaka dhAtune darzAvavAmAM Ave che. A daSTie joIe te yAskanAM nirvacane zAstrIya che. ( kema ke temAM je te nAmanI pAchaLa UbhelA yiAvAyaka dhAtunuM pradarzana karavAnuM prAyaH bhUlAtuM nathI.) paraMtu "masyapurANa"nAM je nirvacane ApaNe joyAM che temAM zabdathI je artha thAya hAya, te arthane kahenArA kriyAvAcaka dhAtunI zedha karavA sudhI purANakAra hamezAM jatA nathI. jemake, (1) je pApane joIne jIvane zukla-nirma-kare te " zuklatIrtha' ahIM mULa "zukala " zabdane "zukala' evA nAmathI ja samajAvI dIdhuM che. (2) payu-yane pachI je mANasa jo te 1 pRtha' rAjA vagere. (3) keTalAMka nAmonAM nirvacanamAM kevaLa taddhita pratyayanA pRthakakaraNa sudhI ja daSTi doDAvavAmAM AvI che. dA. ta. jenI pAchaLa kapAla karatuM hovAthI je kapAlavALe che te (zaMkara) " kapAlina ' (4) kyAreka AvA tahita pratyayanAM pRthakakaraNe paNa sAva kAlpanika ja jovA maLe che. dA. ta. mafmRtavatta sAhitya: I (STinI utpattiprakriyAmAM) sauthI pahelA jamela hovAthI Aditya' kahevAya. ahIM "bhUta" arthamAM "hya" pratyaya vicArAyo che e Azcarya janmAve che. ahIM mahile: jAuM punani ti vicaH | evI vyAkaraNasammata taddhitaprakriyAnI sadaMtara upekSA karavAmAM AvI che. alabatta, purANamAM prApta nirvacanI AvI samIkSA karIne enuM mUlya ochuM AMkavAne A upakrama nathI. A saMdarbhamAM De. zrImatI sidhu DAMge yogya ja kahe che ke purANakAroe jhIzadrAdi sahitanA sAmAnya prajAvarga sudhI pahoMcavA mATe emane samajaNa paDe evI bhASAmAM AvAM nirvacana dvArA prayatna karyo che. 8 ....The style of the composers of the Puranas is for the most part of it, loose and far from exactitude, as far as the traditional grammar is concernod, carin? more for the thought than the expression of that thought. That the women, the Sudras and the general masses of the poople, who were denied the study of the Vedas had an easy and rightful approach to the Purapas might have been the main factor, which compelled the composers of the Puranas to adopt such a type of style....... Thus the primeval and later phases of the world, with their abstract and concrete matter, are explained with the help of the etymologies, by the composers of the Puranas, in their own manner. -Puranic Etymologies and Flexible Forms. By Mrs. Sindhu S. Dange; Viveka Publications, Aligarh, 1989. (.P. I. Introduction) For Private and Personal Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir masyapurANa'nI kathAmaNImAM nijananI prayukita : : nirvacana-pradarzanapUrvakanI A nirUpaNazailI je je kayAMmAM ke varyaviSayomAM prApta thatI hoya te te aMgenuM kartutva paNa koI eka ja vyaktinuM haro evuM mAnavA tarapha ApaNe prerAIe evuM che. AthI "masyapurANa"nI kathAgUMthaNImAM eka prayukti (device) tarIke A nirvacana-pradarzananI viziSTa zailI A purANanI AMtarika saMracanAne eka bhAga bane che; ane bhaviSyamAM jyAre paNa "masyapurANanI samIkSita AvRtti taiyAra karavAne prasaMga Avaze tyAre te, pAThasamIkSakane mATe eka upayogI muddo banI raheze. svA 2 For Private and Personal Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI sayAjI sAhityamALA 333 kailAsa-svAmI praNavatIrthajI 334 aMbikA, kerezvara ane kuMbhAriyA-(sva.) zrI. kanaiyAlAla bhA. have pa50 335 aitihAsika lekhasaMgraha- sva. zrI paMDita lAlacaMda bha. gAMdhI 18=00 336 haribhakAsari-o. hIrAlAla 2. kApaDiyA 11=00 338 bhavAInA vezanI vArtAo (sva) zrI. bharatarAma bhA. mahetA 3=00 339 zrImada bhAgavata (gujarAtI anuvAda): bhAga 1, skaMdha 1-3 (sva.) zrI nAgaradAsa amaracha paMkhA (1965) 340 gujarAta sthaLanAma saMsa khyAkhyAnamAlA, bhAga 1 (1965) 9=00 342 kAratanI rIte vadhu mA -bI. zAMtilAla pra. purohita (1967) 7=50 347 bhArataratna-zrI. upendrarAya ja, sAMDesarA (1967) 15=50 344 mahAgujarAtanA musalamAno, bhAga 1 -kI karIma mahaMmada mAstara 10=00 346 peTroliyama-bI paghakAnta 2. zAha (1970) 1=00 347 paMcAzI tAtparya-svAmI praNavatIrthajI (1971) 348 akhe ane madhyakAlIna saMtaparaMparA-(sva.) ke. ke. je. tripAThI 1=50 349 zrImad bhAgavata : bhAga 2 -(sva.) nAgaradAsa a. paMkhA (1972) 11=50 35. carakane svAdhyAya, bhAga 1-(sva.) . bApAlAla ga. veda (1973) 21=00 351 gujarAtane poTarI udhoga-bI. zAMtilAla pI. purohita (1975) 85 35ra UMDANune tAga-bI choTubhAI suthAra (1975) 15=00 353 bhAratIya vINA-(sva.) che. rasikalAla ema. paMjA (178) 3100 354 carakane svAdhyAya, bhAga -(sva.) . bApAlAla ga. veda (1979) 6= * 355 cAMpAnera: eka adhyayana-De. ramaNalAla nA. mahetA (1980) 3600 356 dvArakAnA pradezane sAMskRtika itihAsa-(sva.) zrI ka. na. joSI 44=00 357 Adhunika gujarAtanA saMto, bhAga 2-. kezavalAla Thakkara (1979) 45=00 358 suryazakti-zrI. paghakAnta 2. zAha (1981). 550 359 kavi giradhara : jIvana ane kavana-De. devadatta jozI 51=00 360 vanauSadhi keza--e. ke. kA. zAstrI 3575 361 sahastraliMga ane kamalAlaya-(sva.) zrI kanaiyAlAla bhA. dave 900 362 vaiSNavatIrtha kera (sva.) De. maMjulAla ra. majamuMdAra 4800 361 vRddhatrI ane putrInuM De. bApAlAla ga. vala 33=00 363 vaDodarA eka adhyayana-De. Ara. ena. mahetA 4-00 364 mahArAjA sayAjIrAva trIjA-(rU.) che. hasita bUca 365 nAlAjIkata mAlanA aitihAsika bhakato-eka adhyayanazrI mULazaMkara hi. kevalIyA 44400 366 lasara-bI. pavamAna 2. zAha 4800 317 AhAvijJAna-(punaH mudaNa) De. jayazaMkara dha. pAThaka ane (sva.) anaMtarAya ma. rAvaLa (1991) prAptisthAnaH yunivarsiTI pustaka vecANa vibhAga, janara0 kena nA tApamaja, vaDodarA- 002 che ' For Private and Personal Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org TATunI guptakAlIna viSNu ane anuguptakAlIna mahiSardinInI pratimA mu. huM. rAvala x munIndra vI. jozI TATu, (tAluko-bAyaDa, jillA-sAbarakAMThA )thI prApta anugguptakAlIna saptamAtRkAzilpo tathA ane nArIzvara ane nadInAM zilpe vize A ja lekhaAA dvArA svataMtra lekhAmAM carcA thayelI che. jethI anya prastAvanA rajU karavAnuM yathArtha na hoI A ja spaLethI nAMdhAyela che anya zipeAnI carcA atre prastuta che. (1) viSNu :( citra-1-2 ) Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pArevA paththaramAMthI kaMDArela viSNupratimAnuM mApa 1. 28 x 0, 554 0, 25 se. mI. che, caturbhaja pratimAnA jamaNA be hAtha AMzika tathA DAbA baMne hAtha paikI DAbA nIcenA hAthamAM dhAraNa karela za'khasahita paDhAMcI sivAya bAkIne bhAga khaDita hAi saMpUrNu ane spaSTa vigata maLatI nathI. chatAM jamaNuA e hAtha paikI upalA jamaNuMA hAthamAM gadAnA hAthA jevA dekhAtA bhAga jAya che. uparAMta mastaka pAchaLanuM prabhAmaDaLa pazu bane tarapha khaDita che, chatAM avaziSTa pratimA tenI kalAbhivyakti mATe paryApta che. bhagavAna viSNue dhAraNa karela TApAyATanA mukuTa tathA tenI madhyenuM dhasAi gayeluM para Mtu bAki alaMkaraNa, banne tarapha kaDArela lanI bhAta vagere prAcIna paripATInAM sUcaka che. mukhabhAga ghasAyela che jyAre kAnamAM mukuTanA nIcenA cheDAthI laIne khabhA sudhI sparzItAM ratnakula dhAraNu karela che. mukuTamAM pazu banne tarapha nIcenA bhAge puSpaSNAta che. mukhabhAga khaDita, dhasAyela DAI AMkha, nA, ThATha vagerenI sapUrNa vigate maLatI nathI. mastaka pAchaLa khabhAthI mukuTanA uparanA cheDAne AvRta karatuM prabhAma`DaLa che. ka movAmAM dhAraNa karela ala kArAnI vigato paNa spaSTa nathI. pratimAnAM anya mahattvanAM lakSaNomAMnA kiTa para AmaLAdhATane kaTibadha, madhyamAM ane lakhamRta mATanI lUpa, madhyanI pATInA gaumUtrika pATa, dheAtIvama dhAraNa karavAnI paripATI tathA bhArekhama paga vagere teAMdhapAtra che jemAM guptakalAnA aMze spaSTa jaNAI Ave che. TATunI viSNupratimAnA kaTiMdha, lUpa, vastranI paripATI, sthULa, paga vagere mahadaMze zAmaLAjIthI X svAdhyAya ', pu. 29, aMka 1-2, dIpeAsathI--nasa tapa'camI aMka, navembara 191- phebruArI 1992 pR. 19-22 purAtattva niyAmakra, gujarAta rAjya. * takanikI sahAyaka, uttaravartuLa, purAtattvakhAtu, gujarAta rAjya, For Private and Personal Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir www.kobatirth.org muha zAha, munIndra vI. jozI prApta zivanA bhA svarUpanI khaMDitagatimA' kaMdapratimA ane nArAyaNa ke vizvarUpa viSNunI pratimA sAthe sAmya dharAve che. khAsa karIne mukuTanI bArIka bhAta zAmaLAjInI nArAyaNa ke vizvarUpagatamA sAthe nikaTanuM sAmya dharAve che, chatAM A pratimAonA AmaLAjATa, cacita pratimAthI AgaLanA eTale ke thI sadInA che. jyAre A pratimAne tenAM lakSaNone AdhAre I. sa.nI 5mI sadInA pUrvArdhamAM mUkI zakAya. mahiSAsuramardinI - citra). pArevA paththaramAMthI kaMDArela A pratimAnuM prabhAcA, moTAbhAganA hAtha, tathA mahinA paga vagere khaMDita che. chatAM pratimAnA jovA maLatA bhAge mahaddaaMze jaLavAyela leI pratimAnI zailI aMge mahatvanI vigato pUrI pADe che. 0.964. 63ra. 19, senTImITara mApa dharAvatI pratimAM anya mAtakAzilpanI paripATInI che. pratimA aSTabhuja hoI ane yuharata mudrAmAM hoI tenI aMgabhaMgIne anurUpa kalAkAre prabhAvalaya paNa kadamAM moTuM banAvela che jene Tocane bhAga vaccethI khaMDita thayela che. devInI dazaracanAmAM mastaka madhenuM alaMkArapadaka jovA maLe che. kAnamAM alaMkAro paikI vAmakarNamAM dhAraNa karela asthikuMDaLa jovA maLe che. mukhAkRti para duzmana paranA vijayapUrvane aMtima zvA mAratA pahelAMnA vijayane prasannabhAve spaSTa varatAya che. gaLAmAM sUtramALA dhAraNa karela che. gaLAmAM dhAraNa karela mALAnI madhyasera be stana maLe DAbI tarapha vaLAMka letI darzAvela che, je prahAra mATe devIe dhAraNa karela mudrA tathA zarIranA Avegane abhivyakta kare che. devInA zarIranA kaMDArakAmamAM kalAkAranI kalAsUjha jaNAI Ave che. pAtaLI kaTi nIceno bhAga bhAre darzAvela che, je A samayanAM zilpanI khAsa vizeSatA che. kaTimAM dhAraNa karela paTTA je alaMkAra prAcIna AmaLAghATa sUcaka che jemAM madhyabhAge bakalamAMthI nIkaLeluM seranuM jhUmakhuM darzAvela che. sADI vastranI paridhAnaparIpATI A samUhanAM anya mAtakAzine anusare che. vanamAlA paNa khaMDita che. ajIjAdevInA moTAbhAganA hAtha, paheAMcIaMkita kaMI Ayu spaSTa thatAM nathI chatAM hAthamAM bAjabaMdha ane maNiberakhA neI zakAya che. jamaNA nIcethI trIjA hAthamAM musaLa hovAnuM jaNAya che, je khaMDita che. jyAre jamaNu upalA hAthamAM dhAraNa karela kharzane thANe badhe bhAga khaMDita che. e ja rIte DAbA cAre ya hAtha khaMDita che. chatAM DAbA upalA 1. Shah (Dr.) U. P., Sculptures from Shamalaji and Roda 'Museum and picture gallory, bulletin, Vol. XIII, odited and published by V. L. Devkar for the Museum and picture gallery, Baroda, 1960, p. 58, 60, Fig. 47. - ejana A. 47. -ejana - ' A. 48: A zilpAnAM samayAMkana tathA kalAkazailI aMge carcA daramyAna jarUrI mArgadarzana ApavA badala lekhake prasiddha kalAmamaM ba, madhusUdana DhAMkInA traNa che. pheTegrAphasa, purAtatva khAtuM, gujarAta rAjyanA saujanyathI 3. For Private and Personal Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir www.kobatirth.org hunI guptAhIna viNa ane anuguptakAlIna mahimadinanI pratimA 21 hAthe ardhamAnava zarIra dhAraNa karela dAnava-mahiSanI jaTA pakaDela che. keNIthI nIcene tathA paheAMcIthI upara hAtha khaMDita che. tribhaMgamAM mahAramadrAmAM sthita devIe pitAne jamaNe paga mahiSanA zarIranA pRSTha bhAge rAkhI dabAvela che. jyAre A yuddha aMdha mAnavazarIra dhAraNa karela rAkSasanA banne hAthamAMnAM Ayudha khaMDita che. tenI bhayabhIta mukhamudrA chatAM zarIrane Avega maraNiyA prayAsa karatA dAnavane darzAve che. mahiSe paNa gaLAmAM ekAvali uparAMta bAjubaMdha, hastavalaya, kuMDala vagere dhAraNa karela che. zilpamAM devInA vAhananuM Alekhana vAstavika che je vaccenA bhAgethI pAchaLathI mahiSa para pitAnA nahera mArI jodhapUrNa mukhamudrAthI mahiSane phADI nAkhate darzAve che. siMhanI kezavALI tenA AvegapUrNa prahArane kAraNe viruddha dizAmAM darzAvela che ane zarIrane bAkIne bhAga, mahiSanI pUchaDIne zarIrane cIpakela bhAga bhayabhIta prANunI manedazA vyakta kare che. A zilpa ahIMnI anya mAtakAzilpAnI paripIne ja anusaratuM hoI, tene paNa I.sa.nI chaThThI sadImAM mUkI zakAya tema che. For Private and Personal Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra prAcIna gurjara granthamAAM 1. prAcIna phAgunsamaha--sa pAdaka : DaoN. bhogIlAla ja. sAMDesarA ane DaoN. sAmAbhAI pArekha; devanAgarI TAIpa vidyArthI AvRtti, gujarAtI TAIpa 3 2. samuccaya, bhAga 1--mUla pADha--suM, : DaoN. bhA. ja. sAMDesarA bhAlaNakRta nalAkhyAna (trIjI AvRtti )sa'. : . ke. kA. zAstrI jayabhAnukRtavikramacaritrarAsa-sa`pAdaka : sva. pro. ba. ka. ThAkAra 5 bhAlaNa: eka adhyayana--lekhaka : pro. krU, kA. zAstrI (1971) 6 vaNu samuccaya, bhAga ra--sAMskRtika adhyayana ane zabdasaci. kartA : DoM. bhogIlAla ja. sAMDesarA ane DaoN. ramaNulAla nA. mahetA paMcAkhyAna bAlAe, bhAga 1-sapAdaka : DaoN. megIlAla ja. sAMDesarA ane DaoN. sAmAbhAI pArekha 8 siMhAsanabatrIsI--sa. DaoN. raNajita meA. paTela 9 hammIraprakha~~~~~'. : DaoN. bhA. ja. sAMDesarA ane DaoN. sA. pArekha paMcanI vArtA--sa. DI. semAbhAi dhU. pArekha ( 1974 ) 1 bhAbhaDhAla kAra mAlAesa. DaoN. bhogIlAla je. sAMDesarA 1. sau. . . DAkAra granthamALA vividha vyAkhyAnA mukhya 1 -mR * 33 3 n 2 "" 3 22 4 niruttamA 5 "" ,, www.kobatirth.org mAzI--( anuvAda : manikA sahita ) 6 praverAkA, guccha pahelA 7. pravezA, zuSka mIle abaDa vidhAdhara rAma 2-50 3=50 6=50 2-50 2=40 450 3=00 ' 4=00 9 mhArAM saoNneTa (bIjI AvRtti: khIjuM punaHmudraNa ) mos 1. ApaNI ciMtAsamRddhi (khIjI AvRtti; zuM punarmudraNa ) moo 11 navIna kavitA viSe vyAkhyAnA (prathama AvRtti; paheluM punarmudra smas 12 aa. ba. ka. ThAkAra DAyarI, bhAga 1--sapAdaka : DaoN. harSada ma. trivedI 2=00 17 prA. A. ke. DAkAra adhyayanagrantha 74=40 6=5 14 grA. ba, ka, DhAkAranI DAyarI, bhAga ra~sa'pAdaka DaoN. vA~da trivedI 15 vivecakra--pro. khalavantarAya ThAkora 21=00 prAptisthAnaH yuniSasiTI pustakavecANa vibhAga, janAM ajyukezana senTara, pratApama'ja, hoza-390 002. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only rUA. 1. 90=40 = 6=40 1150 2=50 =00 1=50 24=00 15=57 =00 32=00 12=00 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org bhaktisiddhAntanA vikAsa tathA zAMDilyabhaktisUtra ane nAradazaktisUtra-eka tulanAtmaka abhyAsa 4. OM bhaThTha ka, upAsanA ane jJAna e traNlR sAdhanA bhAratIya saMskRtimAM paramapadane pAmavAnAM alaukika sAdhatA rahyAM che. kama thI mAnava deva pazu banI zake ane dAnava paNa banI zake che. te rIte jJAnathI manuSya sarvecci padane saraLatAthI pAmI zake che. paraMtu upAsanAnuM tattva eka evuM vilakSaNa tattva che ke je sAdhAraNa manuSyane paNa tArI zake che. pAmranAnuM tattva ' sevA ' mAMthI udbhavyuM che, jeNe manuSyajanma laI akSarasevAmAM citta parAvyuM nathI teno janma vyartha gayA che, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir izvarasevA, skrIna, arcana geratA zAmakArAe zaktimAM samAveza karyA che. maLa mati / paramAtmAnuM bhajana e ja bhakti che, bhaja' dhAtumAMthI 'bhakti'- 56 niSpanna thAya che. paramAtmAnI sevA, temanA guNAnuvAdo, krayAmaNu ane thrInAdi bAbAne samAveza bhaktimAM thAya che. ApaNA sarvottama kavi narasiMha mahetAe gAyu che ke " bhUtaLa bhUtipadArama moTuM brahmalAkamAM nAMhi raeNpuNya karI amarApurI pAmyAM aMte corAsImAMhi re". eTale bhaktinuM tattva ApaNA zAonuM eka diMvyatattva che. zaktithI jIva zivasAyujyane meLave che te A lAkamAM AvyAnuM tethI sAtha ka bane che. paramAtmA pratyenI jIvanI ahetukI bhaktiniHsvArtha - bhakti-jIvane zivatva Ape che. eTalu ja nahiM paramAtmA tene vaza thaI jAya che. 'svAdhyAya', pu. 29, aMka 1-2, dIpotsavI-satapacanI aMka, navembara 191phebruArI 1992, pR. 23-28. (kumad jAgavata mahApurANa 1/1/9 ) Tan * amarelI adhivezana(tA. 18/19 jAnyuArI '88)mAM mAMgelA. + mahiSa vedavajJAna akAdamI /kha hAIlenDa pArka, sITanI pAchaLa, amadAvAt>>80015 1 dharmaH svanuSThitaH puMsAM viSvaksenakavAsu ya0 / saurAZAhiti zrama pada p 3 ahaM bhaktaparAdhIno svatanya iva dvina / sAdhubhistahRdayo 2. maga levAyAm / nAhiMgaNu (19 / gaNu) dalagaDI khAtuthI "ciyA vik' (pA.s., a-set) dvArA ' vin pratyaya lagADIne sIliMgamAM 'laktiH 5 bane che. bhaktajanapriyaH // ( zrImad bhAgavata mahApurANa 9/4/12) For Private and Personal Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhaktine siddhAnta ApaNA dezanI upaja che. jo ke pAzcAtya vidvAne pUrvagrahathI bhakitanA siddhAntane "kriyAniTI' nI asarathI bhAratamAM AvyAnuM noMdhe che. zrI ke. bI. kevela potAnA " zAMDilyuzatAtrIya 'ne anuvAdanI prastAvanAmAM (.pUcha9') nedha che ke bhakitane sihAnuM e kirayana asarathI bhAratamAM Avela che.4 paraMtu e vAta taddana bhrAmaka ane pUrvagraharita che. vedamAM bhaktisiddhAnta yaMtrata. acAomAM jovA maLe che. upaniSado to bahu ja spaSTa rAte te vAta noMdhe che. Rgaveda 1-156/ramAM A vAta spaSTa thaI che. je vino te sumati manAma '' he bhagavAna viSNu! ame tamArI suMdara buddhinuM dhyAna karIe chIe. veda 888 /11 paNa A vAtanI sAkSI pUre che. e indra ! he mahAna deva! tuM amAro pitA che ane mAtA che. ame tane vaMdana karIe chIe. bhaktinuM tatva ahIM indra pratyenI stutimAM parokSa rIte vyakta thayeluM joI zakAya che. upaniSadakALamAM te bhaktinuM tattva uttama rIte varNavAyeluM che. "gapatti' ke "zaraNAgati" temAM spaSTa rIte darzAvavAmAM AvelI che. kaThopaniSadamAM kahyuM che ke A brahamatava adhyayanathI, apUrva buddhithI, zAstranA jJAnathI meLavI zakAtuM nathI. mumukSu pote ja zravaNa, manana ane nididhyAsanathI A Atmatatvane bhaje che te tene pAme che, athavA Atmatattva te adhikArI para "anugraha' kare che te tene te Atmatatva prApta thAya che. ahIM anugrahane siddhAnta Ave che, je bhaktine ja sihAnta che. e ja upaniSadamAM anyatra kahyuM che ke A AtmA AthI paNa aNa ane mahAnathI paNa mahAna che ane paramAtmAnI kRpAthI "ghAta vasAvA' vItazeka mumukSu sAdhaka tenuM darzana karI zake che, 4 Cowell E. B. "The aphorism of Sandilya with the commentary of svapneswara or the Hindu Doctrine of Faith", Pub. Asiatic Society of Bengal, Bibliotheca Indica Series, 1878, p. viii. 5 (a) tapu stotAraH pUjyaM yathAvida Rtasya garbha januSA vivartana / Asya jAnanto nAma cid vivaktanamahaste viSNo sumatiM bhajAmahe // ( mAra 1/14/2) () e di : phier to mAsa zAkhAnI mUri | aSA se sunItA (bhAra 8/1/2) 6 nAyamAtmA pravacanena lbhyo| ma meghayA na bahanA zrutena / yamevaiSa vRNute tena labhyaH / / tasyaiSa AtmA svAM vivRNute tanUm // (kaTha. upa. 2/23) aNoraNIyAn mahato mahIyAn / AtmAsya jantonihito guhAyAm / tamaH pati vIro ! . pAtaprasAbAnmahimAnamAtmAnaH // ( les For Private and Personal Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atisiddhAtane vikAsa tathA eka tulanAtmaka abhyAsa vetAzvatara upaniSadamAM paNa bhaktine ulekha maLI Ave che ke je sAdhakanI te paramatattva pratyenI utkaTa bhakti che, jevI deva ane guru pratyenI, tevA sAdhakane ja A arthe spaSTa samajAya che. eTale bhaktitatva vedamAM ane upaniSadomAM spaSTa rIte varNaveluM che ja ane tethI krizciyana asara taLe bhaktinuM tattva bhAratamAM AveluM che e vAta taddana bAmaka jaNAya che. vizeSamAM zratipratipAdita A bhaktisiddhAnta pAchaLathI bhAgavatadharmane eka mahatvane sidhAnta bane ane tene paddhatisaranuM "dana" ane "dharma 'mAM sthAna maLyuM. tethI te siddhAnta bhAgavatadharma ', "nArAyaNIyadharma', "sAtvatadharma' "ekAMtika dharma' athavA pAMcarAtra' nAmathI oLakhAte thaze. mahAbhAratanuM nArAyaNIya parva' tene pradhAna strota banyuM. bhaktisiddhAntanA pradhAna themAM zrImadbhAgavatamahApurANa, viSNupurANu, bhagavadgItA, pAMcarAtre Agama ane bhaktisUtro mokhare che. satramaMthanI zailI saMkSipta ane sAragarbhita che. tethI te maMthenI vizada samajatI mATe pAchaLathI te graMtha para bhALe, vRttio ke vAti ko racAyAM. AvA sUtragraMthamAM bhaktiviSayaka vizada carcA karatA be sUtragraMthe khUba ja mahatvanA che. temAM eka zAMDilyamuniracita bhaktisUtra jenuM nAma "zAMDilyabhaktisUtra" ane nAradaracita bhaktisutranuM nAma "nAradabhaktisUtra' mokhare che. upayata bane bhaktisutro bhakitasidhAntanI apUrva chAvaTa kare che. SaDradarzananI jema ja "bhaktidarzana' eka sAtamuM darzana che. jJAna-vijJAna sapanA puruSa ja kharekhara bhagavata premane adhikArI che te vAta A sutro parathI spaSTa samajAya che. devarSi nArade 84 sutromAM bhaktitavanI samaja, bhakitamAM AvatAM vine, bhaktinAM sAdhane. bhaktino mahimA ane bhakatanuM mahatva vagere bAbatenI suMdara chaNAvaTa karI che. jJAna ane bhaktine paraspara virodha nathI. jJAna vagaranI bhakti vevalApaNuM che te bhakti vagaranuM jJAna bhAvahIna ane barachaTa che. tethI bhaktimAM "samaja'nuM tattva agatyanuM che. karma sAthe paNa bhaktine virodha nathI. niSkAma karmathI manuSya divya banI sarvottama bhakta banI zake che. A vAta nArade bhaktisUtra dvArA spaSTa karI che. nArada mate premanuM svarUpa anirvacanIya che ane bhaktimAM te khUba ja gADha bane che. 8 yasya deve parA bhaktiryathA deve tathA guro| tAraNe thatA kAkAne jamanA, (pAtara 450 6/23). 9 tasyA jJAnameva sAdhanamityeke / nA. bha. sU. 18 ayodhyAmAM umaTyAje nA. ma. sU. 26, svayaM phalarUpateti brhmkumaaraaH| nA. ma.sU.. sA tu karmajJAnayogebhyo'pyadhikatarA. nA.ma. sU. 25 10 jAnIe premacan nA. ma. dU- 11 - - mU lyAnayata | tA. ma. pU. 12 : Waa 4 For Private and Personal Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nArada sIdhIsAdI bhASAmAM bhaktinuM khUba ja saMvedanazIla ane vyAvahArika svarU5 rajU kare che. tenI zailImAM kayAMya kAThinya nathI. Practical approach ne te mahatva Ape che. jyAre zAMDilanuM bhaktisUtra dArzanika paddhatithI viSayavastunI chaNAvaTa kare che. avato mAgavA (zAM. bha. sU. 1)thI zarUAta kare che. prathama te vyaktitatvane jANavAnI IcchA ane tyAra bAda bhaktinI vyAkhyA karatAM zAMDilya kahe che, IzvaramAM atizaya prema e ja bhakti che.'' zAM. bha. sutramAM 3 adhyAya che. pratyeka adhyAyanAM be Ahiko che. Ama traNa adhyAyanAM kula cha AhnikomAM 100 sutromAM bhaktinI aparva darzana tarIkenI chApa upasAvavAmAM zAMThiyA aneDa che zAMDilyabhaktisutra pramANa, prameya, sAdhya ane muktinI carcA dArzanika paddhatie kare che. temanI zailI zAstrIya ane dArzanika che. temanuM tattvajJAna atadAntane maLatuM Ave che. yadyapi vedAnta cha pramANa svIkAre che jyAre zAMDilya traNa pramANa (pratyakSa, anumAna ane zabda)ja svIkAre che tema chatAM bhaktithI chavanuM zivatva teo darzana paddhatithI carce che. zAMDilyanA mate pratyakSa be rIte thAya che. viSayane Ikti sAthe saMbaMdha thatAM prathama to ajJAna dUra thAya che ane pachI maitanyanA prakAzathI jJAna utpanna thAya che. Izvara, jIva ane jagata traNa ta prameya che. Izvarane "bhajanIya" ane "pavita' kahe che? jJAna e sattA che, jati nathI. mAyA ke prakRtithI izvara AvRta che. mAvA miyA nathI. zaMkarAcAryanI mAphaka zAMDilya "mAyA ne miyA na samajatAM izvaranI zakti tarIke varNave che.14 bhaktithI mAyAne tarI zakAya che. 5 zAMDiya muni zabdapramANane bahu ja mahatva Ape che. zabdathI ja Ivaratnasiddhine teo svIkAre che. sAdhana -bhakti mokSane eka apUrva sAdhana che. bhakti jJAnAtmaka nathI kAraNa ke dezane virodhI zabda jJAna nathI paNa prema che. bIja premane udaya thanAM jJAna tirahita thAya che. vaLI 'rasa' zabdathI "rAga" ke "prema" ja laI zakAya, jJAna nahi. ati paNa "sa hai : 'thI rasarUpa paramAtmAne meLavIne AnaMda pAmavAnI vAta kare che. yoga, jJAna vagere zAMDilyanA mate cittazuddhinAM sAdhane che, paraMtu bhakti sivAya Izvarane pAmI zakAtuM nathI. 17 11 sA parA'nuraktirIzvare / zAM... sUtra 2 22 (1) bI romAni jAme tu (ja. ma. sU. 53) (2) raMtidevAnA nAnA / li . (sa. ma. . 18) 13 bhajanIyenAdvitIyamidaM kRtsvsvttsvruuptvaat| (zAM. bha. sU. 85) 14 tAtivA jagAmAtA (za. ma. pU. 86) 15 tdaikynaanaatvaiktvmupaapihaanaadaapityvt| (zAM. bha. sU. 91). 16 pratipakSamAvAsarUpatvAya raagH| (pAM. bha. sU. 6) 17 tadvataH prapattizabdAcana shaanmitpttivt| (zAM. bha. sU. 1) For Private and Personal Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zaktisiddhAntanA vikAsa tathA.........eka turthInAtmaka abhyAsa 2. Ama zAMDilya ane nArada bhaktisUtromAM keTaluMka juduM DhavA chatAM tAttvika rIte banne premalakSA bhaktithI ja IzvaraprApti sUcave che, e rIte banne eka che. banne sUtrama`thA Ama ekabIjAnA pUraka che tema chatAM zAMDilya potAnA bhaktisUtromAM vadhu dArzanika ane tArkika che, jyAre nArada vizeSatayA vyavahAru ( Practical) ane saMvedanAsabhara jaNAya che. zAMDilye bhaktisUtro dvArA eka dana tarIke bhaktinA vikAsa varNavyA che, jyAre nArade vyavahAru svarUpa ApIne bhaktine jana-sAmAnya mATe leAkapriya banAvavAnuM kAma karyuM . che. e zvetAM ane bhaktisUtronA haju vadhu abhyAsa keTalAMka vadhu sanAtana satyeAne bahAra lAvavAmAM madadarUpa anI zake. For Private and Personal Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lakhakona : 1 pAnanI eka ja bAjue, TAIpa karelA ane e zakya na hoya te zAhIthI suvAcya akSara lakhelA lekhe mokalavA. TAIpa nakalamAM TAIpakAmanI bhUlane sudhAryA pachI ja lekha mokalo. gUjarAta vidyApIThanA joDaNIkoza pramANe joDaNI rAkhavI Avazyaka che. lekhanI mULa prata ja mokalavI. lekhanI kArbana nakala mokale tyAre te aMgenuM spaSTa kAraNa jaNAvavuM. 2 lekhamAM avataraze, anya vidvAnanAM maMtavya TAMkavAmAM Ave che te aMgene saMdarbha pUrepUrI vigata sAthe Ape anivArya che. pAdaTIpamAM e saMdarbhanI vigata ApatAM lekhaka athavA saMpAdaka/saMzodhaka (aTaka pahelI), graMtha, prakAzaka, prakAzanavarSa, AvRtti pRSTha, e krama jALavavo jarUrI che. 3 " svAdhyAya'mAM chapAyela sarva lekhane kopIrAITa mahArAjA sayAjIrAva yunivasiTI, vaDodarA hastaka che. lekhaka athavA anya koIe lekhamAM koI aMza lekhita paravAnagI vagara punarmudrita karavuM nahIM. * saMkSepazabda prayojatA pahelAM e zabda anya sthAne pUrepUrA projelA hovA joIe, 5 pAdaTIpane kama saLaMga rAkhI je te pRSTha upara te te pAdaTIpene nirdeza jarUrI che. svAdhyAya svAdhyAya ane saMzodhananuM mAsika saMpAi rAmakRSNa tu vyAsa varSamAM cAra aMka bahAra paDe che-dIpotsavI aMka, vasaMtapaMcamAM aMka, akSayatRtIyA aMka ane janmASTamI aMka. lavAjama : -bhAratamAM . ra0 = 00 5. (TapAla kharca sAthe ) -paradezamAM...yunAITeDa sTeTsa oNpha amerikA mATe...6 Dolara (TapAlakharca sAthe) -yuropa ane anya deza mATe.... 250 (TapAlakharca sAthe) AkhA varSanA grAhako lavAjamanA varSanI zarUAtathI ja seMdhavAmAM Ave che. lavAjama agAuthI svIkAravAmAM Ave che. lavAjama mokalatI vakhate kayA graMtha mATe lavAjama mokalyuM che te spaSTa jaNAvavuM. lavAjama varSa navembarathI okaTobara sudhInuM gaNAya che, je A saranAme mekalavuM-niyAmakazrI, prAcyavivA manira, mahArAjA sayAjIrAva vizvavidyAlaya, rAjamahela daravAjA pAse, rAjamahela reDa, vaDodarA-390 001 jAherAto ? A trimAsikamAM jAherAta ApavA mATe lakhesaMpAdaka, " svAdhyAya', rAyavidyA maMdira, rAjamahela daravAjA pAse, rAjamahela roDa, vaDodarA-390 001 For Private and Personal Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tArA, kurUkulA ane kurUkullA zikhara 2. nA, mahetA prAstAvika * gujarAtamAM bauddha dharma' nAmanA vistRta lekhamAM umAkAta che. zAhe bauddha graMtha aSTasAhastrikA prajJA pAramitAnI be hastapratone phulee temanA phenya bhASAmAM lakhAyelA bauddha mUrtizAstranA graMthamAM ullekha karyo hato tenI noMdha lIdhI che. A hastapratomAMnA lAhaTa deze tArApura tArA, tathA lAhaTa deza kurUkulA zikhare kurUkulA jevA ulekha umAkAnta zAhe udhUta karIne temaNe kurUkulA zikhara e tAraMgA che ke bIju? e svAbhAvika prazna karyo hate. svAdhyAyanA . 1, 1963-64, aMka 3 nAM pR. 320-21 para chapAyelA A lekha pachI svAdhyAyanA va. 4, sane-1966nAM pRSTha 100 para gujarAtanI be bauddha pratimAo para kAntilAla 6. somapurA lekha chapAye che. temAM tAraMgAnI tArA ke dhAraNumAtAnI pratimA zukala kurUkulAnI havAnuM darzAvyuM che. tyAra bAda pAdanoMdha 1 para "have e tAraMgAnI uparyukta mUrti karUkulAnI hoya te tAraMgAnI TekarIe kurUkulA zikhara hovAnI saMbhAvanA upasthita thAya che " evI saMbhAvanA rajU karI che. A lekhamAM A bAbate carcA karI che. karakalA zikhara kurUkulA e boddhonI vajIyAna zAkhAnI baLavAna devI che. amitAbhanA kulanI A devInAM dhaNuM svarUpa tathA upAsanA mATenI sAdhanAo jANItI che. kurUkulA devIne raMga lAla hoya che. paraMtu te be hAtha ke cAra hAthanI hoya tyAre te zukla ke sita kurUkulA tarIke jANItI hoya che. . karakalAnAM vividha nAme mAM tArAbhava, uDDIAna, aSTabhuja, mAyAjAlakrama Adi jANItAM che. devInI upAsanA mATenI sAdhanA sAdhanamALAnA binayataSa bhaTTAcAryanA maMya bIjamAM ApelI che. A sAdhanAo paikI sAdhanA naM 171, 172, 174 ane 188mAM tenA vanamAM tene kurukullAdriguhAnta, kurukullAparvatasthita, kuTAMgAranivAsinI, kurukullAparvatAdaranivAsinI jevAM sthaLAe nivAsa karatI darzAvI che. A tamAma sAdhanAomAM kurakulAne raktavarNanI devI kahI che. svAdhyAya', pu. 29, aMka 1-2, dIpotsavI-vasaMtapaMcamI aMka, navembara 1991phebruArI 1992, pR. 29-30. * 28, koyasa sesAyaTI, rasamasa sAla (pazcima) vaDodarA. For Private and Personal Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2. nA. matA zukala kurakulAnI be sAdhanAo na. 180 ane naM. 185 che. A banne vargamAM tenA sthAnane nirdeza nathI. | kurUkulA devInI sAdhanAonA racanAra sihomAM sabarapAda, indrabhUti, kRSNapAda, karaNa, sahajavilAsanAM nAmo jANItA che. temane samaya i.sa. 657 thI i.sa. 1100 sudhI dAvavAmAM AvyA che. A sivo pUrva bhAratanA hatA. temAMthI sabarapAda mahArASTramAM AvyA hatA. temaNe sita kurUkulAnI sAdhanA che.sa. 657nI AsapAsa tayAra karI hatI. temAMthI zukala kurUkulAnI sAdhanAmAM keTalIka vANIgata asara dekhAya che. A paristhitimAM bIjA siva pUrva bhAratanA tathA temanAmAM indrabhUti jevA erissAnA rAjavIo hatA te jotAM kurUkullAnI upAsanA pUrva bhAratamAM vadhu pramANamAM hevAnuM svAbhAvika che. vaLI kurakallA zikharanuM vana raktaraMgI devInI sAdhanAmAM che, tethI ravaNa kurUkulA devonA sthAnakane kurUkullA zikhara gaNavuM paDe. tAraMgAmAM zula kurUkulAnuM sthAnaka hevAthI e zikharane kurakulA zikhara gaNavAmAM bAdhaka pramANa UbhuM thAya che. A paristhitimAM lAhaTa deza kaya? e caryA upasthita thAya. gujarAtanA Anarta pradezanI uttare tAraMgA che. lATa e AnartanI dakSiNane pradeza che. tethI gujarAtanA Anarta prazanA tAragAne lATa pradezanuM gaNavAne vikalpa vicAra paDe. A saMjogomAM baMgALanA rADha ke lADha pradezane lakSamAM le paDe. pUrva bhAratamAM parvata para lAlaraMganA paththaro paNa che. te lAlaraMgane moTe bhAge kurUkulAnAM svarUpe sAthe sAmya che, tene Akasmika gaNavA chatAM te sUcaka che. tethI rakataraMgI kurUkullAnI upAsanA je pradezamAM savizeSa pracalita hatI te rADha ke lAta pradezanuM athavA pUrva bhAratanuM A zikhara hovAnI saMbhAvanA baLavAna che, tAraMgAnA janA ullekha tene tAraMgaka parvata tarIke zilAlekhamAM darzAvatA hoI A teramI sadInA u9lekhe, tathA bAramI sadInA semaprabhanA kumArapAla pratibaMdhamAM paNa A sthaLa tAraMgI che. tethI tene adyApi prApta pramANene AdhAre kurUkulA zikhara gaNavAnI saMbhAvanA athArtha che. 1. u. pra. zAha 2. kAM. ku. somapurA 2. bI. bhaTTAcArya, 4. semaprabha, saMdarbha gujarAtamAM bauddha dharma be bauddha pratimAo, sAdhanamAlA, po. 2. kumArapAla pratiSa. svAdhyAya 1. naM. 3, svAdhyAya 4. naM. 1. gA. e. sIrIjha naM. 41, 1928, vaDodarA. gA. o. sIrIjhanaM. 14. For Private and Personal Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pAThasamIkSAmAM TIkAkArenuM yogadAna : urvazI sI. paTela pAThasamIkSAne mukhya uddeza pAmanyanI prApta hastapratonA arthadhaTana dvArA mULapATha sudhI pahoMcavAne prayatna che. prAcIna mULagranthanI aneka pratilipio thaI hoya ane vaLI te jA judA bhUmipradeza ane samayanA vibhAjanathI phelAya, pariNAme mULa anyakAranA svahastalekha sudhI pahoMcavAmAM ghaNI muzkelIo naDe che. vaLI pratilipikaraNamAM mAtra bhASA ke zabdanA maroDa ja mahatvanA nathI hotA paNa sAthe sAthe pratilipikaraNamAM upayogamAM levAyela paTa, kAgaLa, sALa vagerene paNa kaMIka aMze bhAga hoya che. pATha samIkSAnI aMdara mukhyatve trividha purAvAone dhyAnamAM rAkhavA joIe. jema ke, na prApta hastapratanuM saMtulana; pATha5manyamAMthI ja upasatI AMtarika saMbhAvanAo; ja sahAyaka sAmagrI jevI ke TIkAkAro, prakhyAtarAmAM prApta thatAM utare vagere. prastuta lekhamAM pAThasamIkSA daramyAna TIkAkAronI vicArasaraNI kevI rIte upakAraka bane che tenAM DAMka udAharaNa joIe - medhadUta (pUrvamedha) ka-jamAM yakSanuM vizeSaNa "vitAvilAsanAtha nAM bIjA pAThAntare visAgaritA navanAthana' ane bIju pAThAtara "yatALItinabhAnAm " e maLe che. tyAM TIkAkAra mahinAthe A bIjA pAThAntaro vize mauna sevyuM che. AthI A mahilanAthanA samaya pachInAM pAThAntare hoI zake. Aja kalAkamAM prayAsane namaNi'ne badale * gharanA manasa' evuM pAThAntara paNa jovA maLe che. A bIjA pAThAntarane mallinAthe "nA" nAmanA vidvAnane ulekha karIne kalpita pATha gaNAvyo che ane A kalpita pATha mahilanAthanA samayamAM pracalita haze e paNa joI zakAya. "mAdayAya', pu. 29, saM. 1-2, dIpotsavI vasaMtapaMcamI a, navembara 1991phebruArI 1992, paNa 31-36. * sI. yu. zAha ArTasa kaoNleja, amadAvAda, 1 pracAra ati citANAsanA pAnAnA pAThAMtara:-maNi, bhAvanAma, sArA TIkAkAra :-nAma ja "prajAne maNi' dati sAthIyApATha: para: mepa (pUrva) leka , pAnuM 11. For Private and Personal Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vazI sI. paTela pUrvameghamAM ja zloka-pamAM kAmAnya manuSyanI rajUAta karatAM trAtinA' arthAta svabhAvathI dIna' ene badale "prayapaNa' evuM pAThAntara jovA maLe che. paraMtu TIkAkAra mahilanAthe medhadata paranI TIkAmAM jhaLapA ' pAThAntarane ulekha karyo nathI. AthI ema kahI zakAya ke mallinAthanA samaya sudhI saMbhavataH AvuM koI pAThAntara pracalita nahi hoya. pUrvamedhamAM loka-47mAM paNa A ja pramANe "sunayanA 'ne badale A mulAtA ' evuM pAThAntara jovA maLe che. tyAM paNa TIkAkAra mahilanAtha "nA' nAmanA vidvAnanuM A bIja pAThAntara che ema jaNAve che. paNa te kalpitapATha che ke nahi evo mata darzAvatA nathI. abhijJAna zAkuntalamAM bIjA aMkamAM ka-2mAM " eo vana manasA vinA jatA 1.' ne sthAne TIkAkAra rAdhavabhaTTa jaNAve che te mujaba "pokavana ghaTitA manasA tA 7" evuM paNa pAThAtara jovA maLe che. TIkAkAre A banne pATha samajAvyA che. paNa banemAMthI AdhArabhUta kayo pATha che ene nirNaya nathI Apyo. eTale kadAca bane pATha TIkAkAranA samayamAM pracalita hoya ane kadAca svIkRta paNa hoI zake. AgaLa aMka-pamAM haMsAdikAnA gItasamaye rAjA kahe che ke, vasumatIne uddezIne ANe karelo upAlabha huM samajyo. tyAM TIkAkAra bIjo pATha ApatAM "vaH sujoSaH pa' ema kahe che. arthAta mULa agharA pAThane pAchaLathI TIkAkAroe saraLa banAvyA che. vaLI A pATha maulika nathI. 2 pUNyati gAvaLIyA:: jayasucAra........cAre kAmArtA hi prakRtikRpaNAzcetanAcetaneSu // 5 // pAThAntara -traNacApA, meghadUtama (jUri) leka 5, pAnuM 13. putrapremNA kuvalayadalaprApti karNe karoti / pAThAntara:- gucakatA TIkAkAra :-nApatu " yuvata' ti va8manusu jevo niravaIsusAra vA ti bhAratanA meghadUtam (pUrva ) leka 47, pAnuM 81, 82. 4 citre nivezya parikalpitasattvayogA spoccayena manasA vidhinA kRtA na / TIkAkAra:- HTTca: samuhAvinatapa muvA : tenopAna rana aa janatA unA tA kvacit rUpoccayena ghaTitA mamasA kRtAnu' iti paatthH| tatra manasA kRtA dhyAtA / povana paritA joInanA 7 ni yoganIyA gAmanA rAkSa, aMka 2, zloka 9, pAnuM 72. gA...... tA thavasumatImAnakuvAna mamavato mi. TIkAkAra :-- racita, 'ta hevI lunatamaeopAna manuSasfma' ti vaka kupoSa dura | kamiNAnapAsana, aMka 5, pAnuM 156, 157 For Private and Personal Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pArasamIkSAmAM TIkAkAronuM mAna matadapriyAya semI the|25 mAma mA , 4-5mAM so-15mA', 'sthamaItAM prAgasaraH'2 se tvamahaMtAM prAgraharaH' / pATha 51 samAsa yAve. 'prAgrasaraH' se pAuneTara yA425nI bha66thA samanave che. nyAre 'prApraharaH' se pAnI mAtra nAMza. se A2 prAgrasaraH' 5 svIritAya mema sANe che. sA-19bhAM7 mA prabhATe 'priyApriyA'ne pahale 'tadapriyApi 'me pAha-tara bhaNe che. payAre priyApriyA' 54 gya che e nirNaya Ape che. A uparAMta abhijJAnazAkuntalanI keTalIka hastapratamAM prathama aMkamAM khAnasanI ukita ___rAjan AzramamRgo'yaM na hantamyo na hntvaaH|" 578 'na khalu na khalu vANaH............ bajatArAH dhraaste|' e leka jovA maLe che. jyAre TIkAkAre A lokane ullekha karyo nathI. AthI evI saMbhAvanA che ke A bleka rAdhava bhaTTanA samaya pachI prakSipta thaye heya. A ja pramANe A ja aMkamAM xo 14 5 rakhI sta mA mInA kulvAmbhobhiH babanacapala.......... mandamandaM caranti / navA bhaNe . mA 55 prakSepanu 25 he. 6 tvamahatAM prAgrasara. smRto'si ya cchakuntalA mUrtimatI ca skiyaa| cirasya..................prajApatiH // 15 // TI2:- saratIti prH| 'nanvihipacAvibhAH' (pA. 1/1/134) ityatra panAdezakRtigaNatvAdaca / tataH prakarSaNAgre saratIti praagrsrH| saMjJAyA bacAvAt vadantAt ' (pA. 6/3/9) ityAdinA luGa n| 'tvamahatAM prAgraharaH' iti aa paatthH| 'parArSyAmyAprAgrasaraH' ityAcamaraH / abhijJAnazAkuntalam , ma 5, 15, pA170. 7 satImapi..................vizaGkate / ataH samIpe pariNeturiSyate priyApriyA vA pramadA svabandhubhiH // 17 // Ta ra :- priyApriyA ca' iti samIcInaH pAThaH / tapriyApi' iti pATha tasya bhartRrapriyA / abhijJAnazAkuntalam , ma-5, 17, pAna 172. 8 nabalu na khalu bANaH saMnipAtyo'yamasmin maduni mRgazarIre puSparAzAvivAgniH / kva bata hariNakAnAM jIvitaM cAtilolaM kva ca nizitamipAtA vajasArA: shraaste|| ___ abhijJAnazAkuntalam , a 1, A3 , pAnu'21. kulyAMbhobhiH pavanacapalaH zAkhino cautamUlA bhinno rAgaH kisnyrucaamaajyghuumodgmen| ete cArvAgupavanabhuvi cchinnadAMkurAyAM naSTAzaGkA hariNazizavo maMdamaMda parasti / abhijJAnazAkuntalam , ma pA . For Private and Personal Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 34 www.kobatirth.org C medatamAM paNa prakSepano ullekha TIkAkAra spaSTa rIte karyA hAya evAM udAharaNA maLe che, pUrvamedhamAMsa- 18 TIma2 18-19 zlokayomadhye kvacitprakSipto'yaM dRzyate ' - usane so10 TAMDe . te 4 22 ' prakSiptamapi vyAkhyAyate 11 evA ullekha che. A TIkAkAranI mahattvanI noMdha che. TIkAkArane A bleka pa vAgye ho paNa prakSipta che e spaSTapaNe jaNAve che, je mULa pAThanI najIka paheAMcavA anyata upayogI . uttararAmayaritamAM loDa- 11 pachInI sItAnI ustimAM 'parikSAmadurbala ne pahale parikSAmadhUsareNa pAThAntara se uparAMta 32 paridravayantinuM pAThAntara paribhramayanti bhaNe che. 'paridravayanti me pApa che uparanA ne pAThAnA ullekha karI TIkAkAra kayo pATha svIkAya che te vize mauna seve che. AthI tatkAlIna ane pADAnI prakSita harI ema mAnI zakAya. > " sagaNAbhAM so-10mA 'AzvAsasnehabhaktInAmekamAlambanaM mahat' iti ca pAThAntaram 2. 10 adhvaklAntaM pratimukhagataM sAnumAnAmrakUTasvaGgena tvAM jalada zirasA vakSyati lAghamAnaH / AsAreNa svamapi vAmayestasya naivAyamani sadbhAvAI phalati na cireNopakAro mahatsu // meghadUtam ( pUrvamedha ) soDa-17, pAnu 3 pA-8 u 11 ambhobindugrahNacaturAMzcAtakAnvIkSamANAH zreNIbhUtAH parigaNanayA nirdizanto blaakaaH| tvAmAsAdya stanitasamaye bhAnayiSyanti siddhA: sotkampAni priyasahacarIsaMbhramAliGgitAni // 22 // meghadUtam (pUrvamegha ) Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sI. 22, 43 12 sItA - ( dRSTA ) hA kathaM prabhAtacandramaNDalApANDuraparikSAmadurbalenAkAreNAyaM ....... ..... Aryaputra eva / TIkAkAra:- pAThAntaram parikSAmadhUsareNa iti / uttararAmacaritam 8 pachI, pAnu 68. 6 13 na kila bhavatAM gRhe'bhimataM tataciraparicitAsta te bhAvAH parivravayanti mAmidamazaraNairathAsmAbhiH prasIdata rute // 32 // ferrafier seaters: awweinuttag, sit, als 32, For Private and Personal Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pAsANAmAM TIkAkAnuM yogadAna 35 rAmAyaNa mAM arthakArDanA sapanA 16mA ! lekamAM "zorAvasanA:" evo pATha che. TIkAkAra bIja "zonArAvanAH' evA pAkane ulalekha kare che. paNa prathama pAThane ja svIkRta gaNI prAcIna pATha paNa che, evo nirNaya Ape che. araNyakAMDamAM ja AgaLa 48 mA sargamAM TIkAkAra zivasahAya zloka 1615nA vaimAvA: pAThane samajAvI "mAtraH' pAThane ulalekha kare che. TIkAkAra rAma ane govindarAja paNa A bIjA pAThane ulekha kare che. paNuM traNeya TIkAkAroe pAThanA judA judA artho ApyA che. AthI te samayamAM taimAtra: pATha paNa pracalata haze ane TIkAkAra govindarAje te A ja pAThane ujalekha karyo che. . Ama TIkAkAre pADAntara, kalpita pATha, yogya pAThane ullekha kare che. vaLI prApta hastaprata pUrvenA TIkAkAra hoya te te ghaNIvAra luptAMzane punarjIvita paNa kare che. uparAMta maLela pAThAntara ke pAThane tapAsatAM arthAgata pAsuM muzkelImAM mUkAya tyAre TIkAkAronI madada levI paDe che. sAthe sAthe TIkAkAro paNa arthagata pAsAne spaSTa karavA prAcIna kRtio ke sarjanane AdhAra tarIke rajU kare che. ' Ama jotAM TIkAkArAnuM sthAna pAThayapranthanI samIkSata AvRtti tayAra karavAnA cAra tabakkAomAM AvatA anusaMdhAnanA bIjA cAra peTA vibhAgomAM che. chatAM TIkAkAronuM mahattva koI paNa rIte evuM na aAMkI zakAya. ------ ----- -- - ----- --- ----------- - --- ---- -- 14 vistIrNavipuloraskAH paridhAyatavAhavaH / zoNAMzuvasanAH sarve vyAghrA iva durAsadAH // 16 // TIkAkAra :- rAma'- utarana' TI -villInaMtipUnA-catikAna...........NonAM zoNaprabhAni vasanAni yeSAm 'zoNAzmavasanAH' iti pAThe padmarAgasadRzavasanA / ityarthaH zort - prAcInaH is fsa vAta: ! rAmAyaNa, araNyakArDa, sarga-5 zloka-16, pAnuM 1060, 1061. 15 yana vaizravaNo mrAtA vaimAtrA: kaarnnaastre| ndramAdita .................ninaH 4 - zivasahAyanI 'rAmAyaNaziromaNi' TIkA :-sAracAra.............. tainAtra: ta utarAya mArAmArthe: "rAma"nI "tilakaTokA - vairAgaH rAjA "mAtra: " kRti ke dvitIyA mAtA dimaataa| govindarAjanI rAmAyaNabhUSaNa TIkA :-ghokowje nAga: lakSmIbAjupura : rAmAyaNa, araNyakArDa, sarga-48, zloka 16, pAnuM 1249. 16 "vizrAmama" tyagifnanIyaH pATha: "vitti' ti nIm aminArakuttama, aMka 2, pAnuM 68. =atha "hRdaya mAnatoraNo: ' ta vivA! mirAnA tanama, trIjo aMka, pAnuM 103. = " ra maLe' phuvarAsanam"3AAti ', aMka-2, pAnuM 59. For Private and Personal Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhyasaci , Aferane raft Etat, M. R. Kale, Motilal Banarasidass, Delhi, 1983. 2 abhijJAnazAkuntalam-rAvabhaTTa, arthadyotanikATIkA, nirNayasAgara presa, E-9544. <Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mahimabhaTTanuM anumitAnumeya anumAna ane vyaMjanA" aruNa ke. paTela sAhityamImAMsA-pachI te bhAratIya hoya ke pazcimanI, purAtana hoya ke arvAcIna, sunizcita kAlAMtare tenA siddhAMtamAM, sAhityaka mApadaMDa ane mAnyatAomAM parivartana AvyA karatuM hoya che, ane A prakAranA parivartanathI ja pragatinI dizAo khUlI jatI hoya che. sAhityasamIkSAne baMdhiyArapaNuM racatuM nathI. arvAcIna bhAratIya AcanAmAM jema pazcimanA vAstavavAda, ativAstavavAda, annakSetanAvAda, eNsaDa, saMracanAvAda, dAdAvAda, kayubIjhama vagere vAdene anupraveza thayo che. pariNAme ApaNI vivecanapraNAlIne abhigama badalAte rahyo che, tevuM ja ApaNuM prAcIna samIkSAzAstramAM paNa banyuM che. prAcIna sAhityasamIkSAmAM paNa navA navA sAhityasiddhAMtonI sthApanAnI sAthe sAthe vidrohane pavana phUMkAte rahyo che, ane e vidrohanAM vinAzakArI pariNAmenI sAthe nUtana vicAranAM bIja paNa ropAtAM rahyAM che. AnuM prasiddha udAharaNa, te AnaMdavardhanane vanisiddhAMta. zakavartI e A siddhAMta samIkSA kSetre jevo udita thaye, ke tarata ja tenI sAme vidrohIone vAvaTALa jAge. A vidrohIomAM gagunApAtra, te bhuktivAdI bhaTTanAyaka, vakroktivAdI kuMtaka, alaMkAravAdI, pratIhAradrAja, tAtparvavAdI dhanaMjaya dhanika tema ja bheja ane anumAnavAdI mahimabhaTTa mukhya che. vidrohIoe svapratibhAnA baLe navA navA siddhAMte racI, dhvaninA vikalparUpe rajU karyo. alabatta, vidrohIonA A meTA samudAyamAM virodhanuM pracaMDa sAmarthya te ekamAtra mahimabhaTTamAM ja pratIta thayuM. temaNe kAvyazAstranI kAyApalaTa karI nAkhavAnA manoratha sAthe kArya AragyuM. dhvanisiddhAMtane dharAzAyI karavA mATe temaNe sau prathama, dhvaninI saiddhAMtika sthiti para ane tyArabAda, dhvaninA bhedapabhede para prahAro karyA ane A AkramaNamAMthI kazuM ja bacI javA na pAme, te rIte vaninAM udAharAne paNa anumitimAM aMtarbhAva darzAvyA. AnaMdavardhananA dhvaninA hArdarUpa abhivyaMjanAnI temaNe jANe ke zalya cikitsA karI ane tenA sthAne anumatinuM pratyAropaNa karyuM ! temane kAvyamAM vyaMjanAnuM jaDa upAdAna nirarthaka lAgyuM. AthI bauddhika cetanAzrita anumitine temaNe kAvyanuM upAdAna karyuM. alabatta, dhvaninA ekacakrI zAsanathI TevAyelA ane vaninA lAvaNyanA amUrta khyAlamAM khevAyelA, kaMIka aMze dilmaDha banelA prAcAryo, paMDita ane svAdhyAya', pR. 29, aMka 1-2, dIpotsavI-vasaMtapaMcamI aMka, navembara-1991phebruArI-1992, pR. 37-50. * dattamaMdira sAme, cittala reDa, amarelI-365001 For Private and Personal Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aruNA ke. paTela 2Adhunika AlecakI suddhAM mahimabhaTTanA navA abhigama pratye ruci dAkhavI zakayA nathI. tenAM ka raNonI carcA ahIM prastuta che. kAraNa ke ahIM kevaLa mahime kapela anumitAnumaya nAmanA kAvyaprakAranI uddabhAvanAne rasAsvAda karavAnuM che ane te paNa AlecakanI dRSTithI. 25numitAnuyanI bhUmikA: mahimanA mate vyaMjanA karatAM, anumAnanI kSitijo sudUravatI che eTaluM ja nahi, arthaprAptinI bAbatamAM paNa vyaMjanA karatAM anumAna vaDe sudhamAtisUma artha paNa grAhya bane che. rakA tathane pratyakSarUpe siddha karavA mATe temaNe anumitAnumeya nAmanA kAvyaprakAranI, kahe ke 2 numAnanA eka prakAranI ubhAvanA karI che. alabatta temane upakrama, A prasaMge paNa vyaMjanApaMDanane ja rahyo che. anumitAnumeya nAmanA anumAna prakArane saMdarbha AnaMdavardhananI niparabhASAnA khaMDanane che. AnaMdavardhananI vaniparibhASA yatrArthaH zabdo vA tamarthamapasarjanIkatasvArthoM vyaGaktaH kAvyavizeSaH sa dhvaniriti saribhiH kathitaH // mAM prayukta artha' zabda sAme temaNe vAMdho uThAvyo che. temaNe prazna karyo che ke, arthanA u pasa8nIkRtatva vaDe AnaMdavardhana zuM kahevA mAge che? vanyarthanI abhivyakti mATe vAcyArtha upasarjanIkata bane che ke vyaMgyArtha paNa upasarjanIkRta bane che? laMDyArtha upasarjanIkRta bane, tevuM AnaMdavardhanane abhimata nathI ja. kAraNa ke paribhASAmAM teNe ja "tArtha' evo zabdaprayoga karyo che, tyAM temanA mate "tad' zabdano artha kevaLa pratIyamAna artharUpe ja iSTa che. ne vaLI, temaNe ja svayaM, " pratimAne punaracaya......( vanyA. kArikA-4) ane arayatI dhAtu sarvapallu nidaNamAnA........... (vanyA. kArikA-6)mAM "sA' zabdane proga pratIyamAna artha mATe ja karyo che. teno artha e thayo ke, paribhASAmAM je arthanA upasarjanakitatvanI vAta karavAmAM AvI che. te vAcyArthInI ja hoi zake che, pratIyamAnanI nahi. kAraNa ke pratIyamAna e te sAdhya vastu che. vAvArtha sAdhana che, ane sAdhana ja hamezAM sadhdhinI apekSAe gaNu hoya che, AnaMdavardhananA zabdomAM upasarjanIkRta hoya che. Ama, dahanaparibhASAmAM, AnaMdavardhanane vAgyAthanuM upasarjanAkRtatva vivikSita che. paraMtu teNe ApelA udAharaNa lekamAM te tenA A siddhAMta karatAM juduM ja jovA maLe che. tenAM keTalAMka udAharaNomAM evuM daSTigocara thAya che, ke vAcyArtha svane upasarjanIkRta banAvIne anya vyaMgya arthanI prApti karAve che. A rIte prApta thayela vyaMgya artha punaH pitAnI jAtane upasarjanIkRta banAvIne eTale 'ka vyaMjaka banIne trIjA ja arthanI abhivyaktimAM nimittabhUta bane che ! daSTAMtamAM AvuM bane che, te chatAM, ekavAra prApta thayela vaMDyArtha puna: vyaMjaka banI zake, te vAta AnaMdavardhanane asvIkArya che. AthI AnaMdavardhanane siddhAMta, "vArtha svane upasarjanIkRta banAvIne 'gyAthane pragaTa kare che. bIjA zabdomAM-vAcyArtha vyaMjaka banIne vyaMgyArthIne vyakta kare che." te avyApti doSayukta kare che. kAraNa ke vAgyAthe sivAya, baMgAthe paNa vyaMjaka banate udAharaNa 1 AnaMdavardhana-vanyAlaka, saM. tripAThI rAmasAgara, motIlAla banArasIdAsa, dillI, 1913, pUrvArdha 1-1. For Private and Personal Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir "mahimabhaTTanuM anumitAnumeya anumAna ane vyaMjanA" mAM jovA maLe che. je ema dalIla karavAmAM Ave che, AnaMdavardhananI nIcenI kArikA--- ghoDa: sAranAthaH sthAti vyavasthitaH | vAgyavatI mArAthI toya mevamo bhUta 1-(vA. kArikA 2) -mAM AnaMdavardhane vAyu ane pratIya mAna-ema baMne ane kAvyAtmArUpe svIkAryA che, te bacAva bhUlopAMgaLo che. kAraNa ke tema mAnavAthI vAyArtha paNa kAvyAtmArUpe, vyaMgyArthIne kATamAM gaNAI jaze ane AnaMdavardhanane te kadApi ISTa nathI; vaLI, A bAbatamAM AnaMdavardhana ' avArA : ..2 evI spaSTatA karI ja che. tethI kevaLa vAsvArtha ja upasarjanIkA bane che. vyaMgyAthe upasanIkata banIne anya vyaMgyArthIne vyakta kare, tevI sthiti AnaMdavardhana svIkArI ja nathI.. AnaMdavardhane vyaMgyArtha vyaMjaka banIne trIjA ja arthane votaka bane che, tevuM te svIkAryuM nathI. Ama chatAM temaNe ApelA vaninA udAharaNakomAM, eka vyaMgyAthe parathI anya vyaMgyA phalita thatuM jovA maLe che. AnaMdavardhane tenuM spaSTIkaraNa ApyuM nathI. athavA te temaNe A prakAranI sUthama arthaprApti paratve durlaya sevyuM che. mahime vyaMgyArthanA sthAne anuvArthane svIkArIne A prakAranI sUkSma arthaprAptine rasAsvAda karAvyuM che. tene AsvAda letAM pahelAM tenuM vaktavya spaSTa zabdomAM samajI laIe. koIpaNuM padya vAMcyA pachI, tenA parathI anya arthanI pratIti thAya che, tene ApaNe anumeyArthe kahIzuM. padyamAM kavacit evA prakAra nirUpaNa hoya che, ke pratIta thayelA anumeyArthamAM ja kAvyartha viramI jato nathI. eTale ke prathama anameyArtha mAM ja kavivivakSita arthanI parisamApti thatI nathI. kavi kaMIka vizeSa kahevA mAMge che ane te samajavA mATe anumAnaprakriyAnuM drikriyAtva svIkAravuM paDe che. tethI AvAM udAharaNomAM vAcyArtha vaDe amita thayele artha heturUpe banI jaI, anya arthanuM anumAna karavAmAM che. A rIte, anumAna prakriyA bevaDAI jAya ane pachI je trIjA arthanI pratIti thAya, tene mahime " anumitAnumeya " evuM nAma ApyuM che, tevuM temanA udAharaNalako paranI carcAnA AdhAre, sArarUpe jaNAvI zakAya. A prasaMge temaNe AnaMdavardhananAM ja dhvaninAM udAharage laI, temAM dvaguNita thatI anumAnaprakriyA varNavI, anumitAnumeyanuM nirUpaNa A pramANe karyuM che: (a) vyabhicArIbhAvathI vyavahita anumitAnuya:anumitaanumeyaarthvissyo yathA-- "patyuH zirazcandrakalAmanena spRzeti sakhyA parihAsapUrvam / sA raJjayitvA caraNI kUtAzIrmAlyena tAM nirvacanaM jaghAna / / 2 ejanakAri-17nI vRtti. ke bhaTTa mahima-vyaktiviveka, saM. dvivedI jevA prasAda, cIkhambA saMskRta sIrIjha ophIsa, vArANasI, 1964, prathama vimarza', pR. 88, 89, For Private and Personal Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aruNa ke. paTela ityatra hi nakharajanAnantara parihAsapUrva saNyA kRtAziSo devyA yadetadavacanaM mAlyena hanana tat tadanubhAvabhRtaM tasyAH kautukautsukyalajjAdimyabhicArisampadAmanumApayati / sA cAnumIyamAnA satI bhagavati bhave bhartari ratimanumApayati / yathA -- "evaM vAdini devarSoM pAveM piturssomukhii| lIlAkamalapatrANi gaNayAmAsa paarvtii||" 5thI vAM-- "vacchato pai: kusumati mananI, vipakSagotraM dayitena lambhitA / na kiJcidUce caraNena kevalaM, lilekha bASpAkulalocanA bhuvam // "4 arthAta. " amita arthane (anya) anumeya artha saMbaMdhI (sAdhyasAdhanabhAva) jemake,-cara para aLate lagADIne, "A caraNathI patinA zira para rahelI caMdrakaLAne sparza karaje.' evA sakhInA parihAsapUrvakanA AzIrvAda prApta karIne pArvatIe kazuM bolyA vinA tenA, (sakhInA) upara mALAthI prahAra karyo." ahIM nakhanA raMjana pachI parihAsapUrvaka sakhInA AzIrvAda prApta karIne pArvatIe bolyA vinA je rIte mALAne prahAra karyo, te tenI (pArvatInI) kautuka, ustA , praharSa, lajajA Adi vyabhicArI bhAvasaMpattinuM anumAna karAve che ane te anumAna vaDe devI pArvatInI pati ziva pratyenI ratinuM (anya) anumAna thAya che." ane jema ke -"devarSi AvuM kahetA hatA, tyAre pitAnI bAjumAM rahelI pArvatI mukha nIcuM karIne lIlA kamaLanI pAMkhaDIo gaNuvA lAgI." athavA jema ke,-"UMce rahelA puSpane upahAra detA priyatama vaDe sapatnInA nAmathI belAvavAmAM AvelI mAnavatI priyatamAM kazuM ja belI nahi. kevaLa AMsuthI chala bharelI che Akho sAthe paga vaDe jamIna khotaravA lAgI." ahIM udAharaNarUpe eka sAthe traNa traNa ke ApIne "vyaktivika kAre anamatAnumeya nAmane prakAra spaSTa kAra karyo che. udAharaNarUpe ApelA ko paikI prathama zlokanI anyatra carcA karatAM, graMthAkAre udAharaNane vyabhicArIbhAvavyavahitA anumatirUpe oLakhAvyuM che. tethI svAbhAvika rIte ja bAkInAM be udAharaNonI paNa A prakAranA vyabhicArIbhAvathI vyavahita anumitAnumeyamAM gaNanA thaze. kAraNa ke traNeya udAharaNomAM samAna rIte, sau prathama vyabhicArIbhAvanuM anumAna thAya che, tyArabAda sthAyIbhAvAtmaka rasa anumIyamAna bane che. prathama zloka aMge vicArIe te pArvatInI sakhI pAvatInAM caraNone aLatAthI raMgIne pachI rasikatApUrvaka mAThA parihAsa kare che ke, " A caraNothI tArA patinA zire rahelI caMdrakalAne * 5 ejana, pR. 57, 58, ejana, 5. 92, For Private and Personal Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org " mahimabhaTTanuM anumitAnudhyeya anumAna ane ya'janA cha spaje.' sakhInI A majAka ratikroDAnA koi baMdhavizeSanuM sUcana hoI zake, athavA te zivanA niratara page paDavAnI kriyAne nirdeza karI mAninI khanI rahevAne upadeza paNa DAI zake. paraMtu te prakAranA AzorvAdanA pariNAmasvarUpa, pA.tIe kazuM khelyA vinA sakhIte phUlanI mALAthI mArI. pAvatInI A pratikriyA tenA manamAM UThelA vividha bhAvAnuM anumAna karavA prere che. praMthakAranuM kahevuM che, ke ahIM pArvatInA kautuka, autsukaya, prahaSa, lA Adi vyabhicArI bhAvAnuM anumAna thAya che. ahIM pAvatInI zivane pAmavAnI utsukatA, te kalpanAthI thatA harSa, sakhI samakSa hovAthI lagna Adi bhAvAnI pratIti ApaNane thAya che. paraMtu, graMthakAranA mate A bhAvAnA anumAnamAM ja kavine vikSita artha pUrNa thaI jatA nathI ane tethI A padyamAM anya vizeSa artha paNu sphUre che. pAvatIne praha', lajA Adi bhAvA zA mATe zakyA ? te praznanA uttara pAtInA ziva pratyenA anurAganuM anumAna karavA prere che. Ama A vyabhiyArI bhAvAnA anumAna parathI pAtInA ziva pratye abhilASAtmaka zRgAra anumita thAya che. Ama, prathamavAra prApta thayelA sAdhvarUpa anumeya artha "lAdi bhAvA-hetu ke sAdhanarUpa banI jaI anya anumeya a-pACtInI ziva pratyenI rati ke sR`gArarasanuM anumAna karAve che. tethI tene anumitAnumeya kahyo che; ' vyAkhyAna ' TIkAmAM rucyaka samAve che ke, ahIM mALAthI prahAra te anubhAva che. aukaya, lagna Adi vyAbhicArIbhAva che ane te kAraNurUpa banI jaI rati sthAyIbhAvanuM anumAna karavA prere che. 6 AnaMdavardhananA mate ahIM pAvatIne lAbhAva vyaMgya che ane vyaMgyA karatAM vAcyA nuM cArutva prazna zAlI hAIne A guNIbhUtavyaMgyanu udAharaNa che.7 abhinavanA mate ahIM lajjA, avahitthA, harSa, IrSyA, sAdhvasa, saubhAgya, abhimAna Adi bhAvA vyaMgya che.8 svA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dvitIya udAharaNumAM, saptarSi maMDaLa himAlaya pAse ziva mATe pAtInuM mAguM laIne mAvyA che, te prasaMge pitAnI bAjumAM rahelI pAvatI mukha nIcu' karIne lIlA kamaLanI pAMkhaDIo gaNuvA lAgI, tenuM vana che. A padyamAM anumitAnumeya samajAvatAM ' vyAkhyAna ' kAra jaNAve che,-- " evaM vAdinIti / atra lajjAsyasya vyabhicAriNo devaSairevaMvAditvaM pituzca pArzvavatisvaM kAraNatvena dvau vibhAjI, tathAdhomukhatvaM lIlAkamalapatragaNanaM ca kAryatvena sthitI / sA ca gamyabhUtA lajjA sahacAritvAdrati gamayati / tatazcAtrAnumitAnumeyArthaniSThatvam / " arthAt, "daivaSe ema kahetA hatA tyAre...ityAdi...ahIM lajajA nAmanA vyabhicArIbhAva pratye RSinuM A pramANe kahevuM ane pitAnuM pAse hovuM-te be vibhAve che. tema ja adhe sukhItva ane lIlAkamaLanA patrAnuM parigaNuna, e kAyarUpa anubhAvA che. tenAthI gamyamAna thatA lajja nAmanA sahacArIbhAva ratisthAyIbhAvane gamya banAve che. tethI ahIM anumitAnumeya 6 rucakra, ejana, pR. 58, ' vyAkhyAna ' TIkA, 7 Ana deva na-vanyAlAka, uttarA, 7-69, pR. 1181, 8 abhinavagupta-ejana, pR. 1181, 'lecana', rucakra-maktiviveka, pR. 59 52 * vyAkhyAna ', 41 For Private and Personal Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 42 www.kobatirth.org "" aruNA ke. paTela aviSayaka sAdhya-sAdhakabhAva che. Ama, vibhAva anubhAvanA nirUpaNu vaDe lajjA nAmanA sthAyIbhAya ahIM anumAnanA viSaya banyo che ane pachI, pA tInA lAbhAva zA mATe che, tevA praznanA uttarUpe pArvatInI zivaviSayaka ratinuM anumAna thAya che. pAva tIne ziva pratye anurAga ja na hata, te tene lajjA na thAta. Ana dhruvane prastuta padyane azaktimUlaka vinanA udAharaNa tarIke gaNAvyuM che ane padyanI AlAyanA karatAM jaNAvyuM che ke pAva tInuM lIlAkamaLapatronuM pariMgaNuna zabdavyApAra vinA ja vyabhicArIbhAvatlR( lajajA )ne vyakta kare che.10 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhinavagupte ahI' lA nAmanA vyabhiyArI bhAvane vyaMgya mAnyo che, te vizvanAthanA mate ahIM avahitthA ( AhAraMgApana) vyaMgya che, mahimabhaTTa A nivAdIe karatAM eka DagaluM AgaLa jAya che. temanA mate ahI. prathama pArvatInA lAbhAvanuM anumAna thAya che, tyArabAda lajvabhAva heturUpa banI pAva tInA nibhAvavu anumAna karAve che. AvA sUkSma arthabaMdhanuM kAraNu anumAnaprakriyAnuM kriyAtva che. eTale ke, anumAnaprakriyA khevaDAya che. AnaMdavardhananA dhvanimAM vyaMjanAvyApAra mevaDAtA nathI. tethI dhvanivAdIe ' ahI' pAvatIne lAbhAva vyaMgya che' teTalA kathanamAtramAM vyaMgyA nI siddhi mAne che, tenAthI AgaLa, sUkSma akhAdha sudhI pahoMcI zakatA nathI. kAraNa ke temanA dhvanisiddhAMtamAM vyagyArtha punaH vyajaka banI zakatA nathI. trIju' udAharaNa, ' kirAtAMnIya ' mahAkAvyanA AThamA samAM tapAbhaga mATe AvelI apsarAonA vanaprasa`gamAMthI lIdhelA eka zloka che. temAM koI eka apsarAnA maneAbhAvAnuM A pramANe Alekhana thayuM che : " prasaMga evA che, ke UMcAI para rahelAM puSpAne apsarA tADI zakatI nathI. tethI tene priyatama teADI Ape che. A prasaMge, pelA priyatama apsarAne UMcA avAje nAma dai dai ne, melAvIne kahI rahyo hAya che ke " nIce paDeluM amuka phUla lai le......... peluM lai le......lAla laI le......vagere. ' Ama, nAmathI saMkheAdhana karatI veLAe te bhUlathI vipakSagotranI koika strInA nAmathI apsarAne saMbedhe che. AthI, potAnA priyatamanI anyA pratyenI Asaktine te pAmI jAya che. paraMtu te mAnavatI hAine, priyatamane A bAbata ThapakA ApatI nathI. Ama chatAM, tenA manamAM priyatama pratye bhArobhAra roSa bharyA che ane te kazu' bolyA vinA AMsubharI AMkhe, tenA paganA nakhathI jamIna khotaravA lAgI--tevA anubhAvA vaDe vyakta thAya che. AnaMdavane A zlAkane guNIbhUtavyaMgyanA udAharaNarUpe TAMkayA che. temanuM kahevu evuM che ke, ahIM bhAvanI abhivyakrUtamAM vakrokitaneA Azraya levAmAM Avyo che tema ja e zabdo vaDe bhAvanuM kathana thayuM hovAthI ahIM vAcyanuM cArutva pratIta thAya che.11 abhinavaguptanA mate ahIM apsarAne atizaya mancusa MbhAra vyaMjita thayA che.12 mahime A klAka age - vizeSa kazu' kahyuM nathI, para`tu temanuM mahatavya AnaMdava na-abhinavagupta karatAM nirALuM che, tene A pramANe samajAvI zakAya ahIM priyatamanuM vipakSageAtranuM eTale ke zAkaSanuM nAma levuM eTale 10. Anadava na, dhvanyAlAka, pUrvA, pU. 558, 560, 11 AnaMdavardhana, dhvanyAlA, uttarA", pR. 1184. 12 abhinavagupta, ejana, pR. 1185, ' TvAcana ', For Private and Personal Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir " mahimabhaTTanuM anumitAnumaya anumAna ane janA" ke priyatamanuM gotra khalana e vibhAva che. asarAnuM " kazuM bolyA vinA, AMsu chalakatI AMkhothI jamIna khetarathI " te anubhave che. A prakAranI vibhAva-anubhAva Adi sAmagrInA * baLe mAninI nAyikAnA hRdayamAM bhArobhAra bharele roSake majusaMbhAra anumita thAya che. A manyasaMbhArarUpI vyabhiyArIbhAva haturU5 banIne nAyikAnA IrSAvipralaMbhanuM anumAna karAve che. * vyAkhyAna'kAre TIkAmAM jaNAvyuM che ke, "ahIM asarAne lajajA nAmane vyabhicArIbhAva gamya bane che. alabatta, temanuM A prakAranuM maMtavya bahu rucatuM nathI ja. kAraNa ke mAnavatI nAyikAne tene priyatama AnaMdanA, zRMgAranA prasaMge tenI zeSanA nAma vaDe bolAve, te tenA mATe asahya thaI paDatuM hoya che. tethI ahIM lajajA nahi, paraMtu raSa ke manyu ja anumAnane viSaya che, ane asarAnA anusaMbhAra parathI tene irSAmalaka viprala bhazRMgAranuM anumAna thAya che. (ba) vastumAtrathI vyavahita anumitAnameya - kavacita evuM bane che ke, padyamAM, kavie varNavela bhAvanuM sIdhesIdhuM anumAna na thatAM, prathama temAM rahelI koI ghaTanA ke vastunuM anumAna thAya che. ghaTanA gamya thayA pachI kavine vivakSita artha anumeyarUpe prApta thAya che. A rIte prApta thatA anumitAnumeyamAM mULabhUta anumeyArtha vacce vastu vyavadhAnarUpe hoya che. te nIcenA padyamAM joI zakAze : tatraikena vastumAtreNAntaritA sA yathA-- zikhipicchakarNapUrA vadhUdhistha garviNI bhramati / muktAphalaracitaprasAdhanAnAM madhye sapatnInAm // atra hi vakSyamANapakAreNa vyAdhavadhvAH sapatnIbhyaH saubhAgyAtireko'numeyaH / sa cAviratasambhogasukhAsaGgAnissahatayA patyurmayuramAtramAraNakSamatayAnumIyamAnayAntaritaH / 14 ' arthAta, "temAM eka vastumAtrathI vyavahita vastumAtranI anumati jema ke, merapIMchanuM karNapUra dhAraNa karelI vyAdhavadhU, motInAM AbhUSaNothI sajja evI sapatnIe varace garvapUrvaka kare che, ahIM jema ke AgaLa kahevAmAM Avaze, ke vyAdhavadhUnuM sapatnIonI apekSAe atizaya sobhAgya anumeya artha che, paraMtu te patinA niraMtara saMbhogasukhanA nazAne kAraNe kevaLa mayUramAtrane mArI zakavAnI kSamatArUpa vastunA anumAnathI aMtarita che." - padyamAM sapatnI vacce navoDhA vyAdhavadhUnA garvapUrvaka zramaNanuM kathana karavAmAM AvyuM che. tenA parathI navoDhAnA sobhAgyAtizayanuM aMnumAna thAya che, paraMtu A prakAranuM anumAna sIdhesIdhuM thatuM nathI. vacce anya dhaTanA ke vastunuM vyavadhAna raheluM che. navoDhAe kevaLa mayUrapirachanuM karNabhUSaNa paheryuM che. sapatnIe metInAM AbhUSaNethI jhUmI rahI che. yuvAna vyAdha sapatnIo mATe sAmAnyajanone durlabha evAM muktAphaLa lAvyA hatA. navoDhA mATe te morapIMcha lAge che ! Ama chatAM, navoDhAnuM sapatnIonI apekSAe saubhAgyAtireka kaI rIte mAnI zakAya ? graMthakAre ahIM evI spaSTatA karI che ke, padyamAM morapIMchanA AbhUSaNane 13 14 vyaka, vyaktiviveka, pR. 59 52 * vyAkhyAna '. bhaTTa mahima, ejana, pR. 90. For Private and Personal Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aruNA ke. pa kAraNe sau prathama yuvAna vyAdhinI mayUramAmArakSamatAnuM anumAna thAya che. A prakAranA dobaya mATe tenI avirata saMgaparAyaNutA javAbadAra che ane te vyAdhavadhUnA saubhAgyAtizayanuM anumAna karAve che. paraMtu A prakAranA anumAnamAM yuvAna vAdhanI mayUmaraNamAtra kSamatAnuM anumAna vyavadhAnarUpe raheluM che. te heturUpa banI jaI anya artha-saubhAgyAtizayatAnuM anumAna karAve che. tethI A anumitAnumeya nAmane anumAnaprakAra che. tRtIya vimarzamAM paNa graMthakAre A carcA cheDI che. tyAM temaNe jaNAvyuM che ke, "sAmAnyajanone durlabha evAM AbhUSaNe dhAraNa karatI patnIo vacce kevaLa morapIMchanuM karNAbharaNa paheratI vyAdhavadhU garvathI kulI samAtI nathI, tevuM je kathana thayuM che, tene tAtparyArtha zo che? ahIM vyAdhavanA garvanuM kAraNa e che ke, sapatnIone saMga hatA, tyAre vyAdhayuvaka dUra-sudUra vanamAM jaIne madonmatta mAtaMgane haNIne temanA mATe muktAphaLa laI Avato hato. Ama vyAdhayuvaka sapatnIomAM nahi, balaka mAtaMga-mAraNa Adi vyApAromAM vadhAre rapa raheto hate. navoDhA AvyA pachI sthiti badalAI. te pitAnA anya kAryakalApa saMkelI laI, tenI sAthe avirata saMbhogasukha mANe che ane tenA mane raMjane mATe najIkamAM AvI paDelA mayUra Adine mArIne morapIMcha lAvI Ape che. tenI A prakAranI pravRttimAM navoDhA pratyenI tenI gADha AsaktinuM anumAna thAya che. AthI kahI zakAya ke, muktAphaLAnAM AbhUSaNe sapatnIonuM daubhaMgyAtizaya ane mArapIMchanuM AbhUSaNa vAdhavadhUne saubhAgyAtizayanuM anumAna karAve che. Ama, padyanI racanApraNAlI evI che ke, sAdhyabhUta anumaya arthanI sIdhesIdhe pratIti thatI nathI. ahIM sau prathama, vyAdhunika mayUramAraNamAtrazaktinuM anumAna thAya che. pachI te anumeya artha heturUpa banI jaIne vyAdhavadhUnA saubhAgyAtizayanuM anumAna karAve che. Ama, aMtima anumeya artha, tenI pUrve prApta thatA anya anumita arthane kAraNe aMtarAya pAme che. tethI tene eka vastunA aMtarAyathI yukta anumitAnumeya kahyo che. AnaMdavardhane A padyane svataH saMbhavI vastudhvanine rajU karatuM artha zaktimUlaka vaninuM udAharaNa gayuM che. paMratu mahima jevI chaSNAvaTa karIne vyaMjanAnuM kiAMkyAtva darzAvyuM nathI. (ka) be ke traNa vyavadhAnethI mukta anumitAnumaya: deTalAMka padyo evA hoya che ke, temAM arthaprApti vacce aMtarAya vidanarUpa banatAM hoya che ane tethI vAcyArtha pachI tarata ja anuyArthanI prApti thavAne badale be vAra ke traNa vAra anumAnavyApArane pravRtta karavo paDe che. jyAM kavivivakSita artha vacce be vyavadhAne hoya, tyAM anumAnavyApAra traNavAra pravRtta thatA jovA maLe che. jema ke, nIcenuM padyaarLAmatarita caNA-- vANijaka ! hastidantA kRto'smAkaM vyAghrakRttizca / yAvallulitAlakamukhI gRhe pariSvakkte snuSA / 15 ejana, pU. 507. 16 AnaMdavardhana, dhvanyAleka, pUrvAdha, pR. 582, For Private and Personal Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir " mahimabhaTTanu' anumitAnuaiya anumAna ane tryaMjanA " pa atra hi vakSyamANaprakAreNa vRddhavyAdhena vANijakaM prati hastidantAdyabhAvapratipAdanAya vyApakafroactivefor: prayuktA / yathA nAtra tuSArasparzo dhUmAditi / hastidantavyAghrAjinAdisadbhAvo hyasmadgRhe samarthasya sataH sutasya tadvayApAdanavyApAraparatamA vyAptaH / tadviruddhaM ca snuSAsaubhAgyAtirekaprayuktamavirata sambhogasukhAsaGgAjanitasya nissahatvam / tatkAryaM ca snuSAyA vilulitaalkmukhiimiti / '317 arthAta.; " e vastumAtrathI aMtarAya pAmele--jema ke, huM vyApArI ! amArA gharamAM hAthIdAMta ane vyAghracarma kayAMthI hoya ? kAraNa ke dharamAM vikharAyelI alakalaTAvALuM mukha zAbhAvatI putravadhU vilAsathI ghUmI rahI che. ' ahIM bAgaLa upara varNavavAmAM AvanAra prakArathI vRddha vyAdhanI vyApArI pratyenI ukti che, ane te hAthIdAMta AdinA abhAvanI vAtanuM pratipAdana karavA mATe vyApaka viruddha kAryaMnI upalabdhanA prayoga karyA che. jema ke, ' ahIM ThaMDaka nathI, dhUmADA hovAthI ' hAthIdAMta ane vyAghrayama' Adine sadbhAva (upalabdhi ) amAre tyAM samartha putranI tene haNI nAMkhavAnA vyApArathI vyApta che. nyAsiMyukta che, niyata sAhacathI yukta che. ane tenI viruddha, putravadhunA saubhAgyAtirekanI vAta karavAmAM AvI che ane te (putranI )avirata sabhAganA sukhAsaMgane kAraNe pedA thayela asAmarthyane nirdeza kare che ane tenuM kAraN putravadhUnA alakalaTAthI saMvRtta caherA che. ' ( mathakAranuM kahevuM evuM che ke, vRddha vyadhinA dharamAM vyAghracarma, hAthIdAMta Adi upalabdha nathI. kAraNu ke dharamAM 'lulitAlakamukhI " putravadhU gathI ghUmI rahI che. ahIM vyAdhane ghera hAthIdAMta AdinI upalabdha sAdhya che ane sulitAlakamukhI putravadhunuM hovuM, te hetu che. ahIM anumAnatrakriyA A pramANe thazeH vRddha vyAdhane ghera hAthIdAMta, vyAghrayama AdinI prApti te vyApaka ke sAdhya tharo ane yuvAna vyAdhaputranI vyAghrAdinA vadhanI ruci, te vyApya ke hetu banaze. ) kAraNa ke zrRddha vyAdhate ghera hAthIdAMta AdinI upalabdhi tyAre ja zakaya bane che, ke jyAre tene yuvAna putra vyAghrAdinA varSamAM ruci dharAvatA hAya. paraMtu ahIM paristhiti judI ja che. padyamAM vyAdhaputranuM vyAghrAdinA vadhanuM vaimukhya varNavavAmAM AvyuM che ane te hAthIdAMta, vyAdhrayama AdinI prAptirUpa vyApaka viruddhanuM kAryAM che. tethI ahIM vyApaka viruddhanI upalabdhi che, tema kahaivAmAM AvyuM che. vyApakaviruddhanI upalabdhine A prakAre samajAvI zakAya H--jemake, dhUmADA parathI agninuM anumAna thAya, te svAbhAvika che, paraMtu " ahIM agni che kAraNa ke dhUmADA che" tema kahevAne badale, kevaLa dhUmADA joIne je ema kahevAmAM Ave ke, " ahIM zItaLatA nathI, kAraNu ke dhUmADA che. '' tA ahIM vyApaka viruddhanI upalabdhi thaI. agnine guNadha uSNutA che. tenI viruddhanI bAbata eTale ke vyApaka evA agninI viruddhanI khAkhata-jaLane guNudharma-zItaLatAnA vyApakanA sthAne nirdeza karavAmAM Avyo che ane pachI, tene niSedha karavAmAM Avyo che. AvuM kathana karavAmAM AvyuM hovA chatAMye vyApya evA dhUmanA nirdezane kAraNe anumAna te vyApaka agninuM ja thAya che. barAbara AvuM ja A padyamAM che. padyamAM hAthIdAMta, vyAzrayama AdinI upalabdhi te vyApaka che. vyAdha putranI vyAghrAdinA vadhamAM ruci te 16 bhaTTa mahima, vyaktiviveka, pU. 90. For Private and Personal Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aruNA ke. pare bApya che. padyamAM vAdhaputranI vyAdhrAdinA vadhu pratyenI rUcinuM mukhya varNavavAmAM aAvyuM che. A bAbata, vyApakaviruddhanI upalabdhi thaI. ahIM anumeya artha be vastunA vyavadhAnathI saMtarAya pAme che, tevuM graMthakAranuM kahevuM che. A aMtarAthI yukta anumAna prakriyAne A pramANe samajAvI zakAyaahIM vyAdhanI putravadhUne alakalaTothI chavAyele suMdara cahere, te hetu che. 2 hetu parathI vyAdhaputranI tenA paranI Asakita ane putravadhUnI saubhAgyAtizayanuM anumAna thAya che. A saubhAgyAtizayarUpI anumeya artha anya vastunA anumAnamAM heturUpa banI jAya che. pariNAme, bAdhaputranA saMgasukhAsaMgaparatvanuM anumAna thAya che. vyAdhaputranA saMgasukhAsaMgaparatvarUpa cAnumeya artha punaH hetu banI jAya che. tenA parathI kSaNazakti evA vyAdhaputranA vyAdhrAdi-vadhanA vaikukhyanuM anumAna thAya che. Ama, hAthIdAMta, vyAghacarma AdinI anupalabdhimAM vyAdhaputranuM bAghAdivadhanuM mukhya kAraNarUpa banyuM che. maMthakAranA mate ahIM eka hatu parathI je anumeya arthe prApta thayuM che te heturUpa banI jaI anya anumeya arthanI siddhi kare che. A anumeya artha pharIthI heturUpa banIne trIjI ja vastunuM anumAna karavA prere che. A rIte, trIjIvAra prApta thayela. 2 the ja vAstavamAM sAdhya che ane te ja kavi-ISTa che. Ama, kavine vivakSita arthane samajavA mATe traNa traNa vakhata anumAnane Azraya levo paDa. kAraNa ke te artha be vastuonA 'tarAyathI yukta hatA. A prakAranuM anumitAnumeya anumAna kaSTasAdhya heIne camakAraka nIvaDatuM nathI. AnaMdavardhane A padyane arthazakitamUlakanA vataHsaMbhavI nAmanA prabhedanA daSTAMtarUpe rajU karyuM che ane temanA mate ahIM vyAdhaputranI niraMtara saMgajanya durbaLatArUpa vyaMgyArtha pragaTa thAya che. 18 traNa aMtarAyothI yukata anumitAnumaya : mahine traNa vastuonA aMtarAyothI yukta anumAnane A pramANe niyuM che. tribhirantaritA yathA-- viparitasuratasamaye brahmANaM dRSTvA nAbhikamale / harerdakSiNanayanaM cumbati hauyAkulA lakSmIH / / atra hi lkssmiiljjaanivRttissaadhyaa| tatra ca bhagavato harerdakSiNasyAkSaNa: sUryAsmanI lakSmIparicumbana hetuH / taddhi tasya tirodhAnalakSaNamastamanumApayati / so'pi ca sAhacaryAnnAbhinalinasya socam / so'pi brahmaNo darzanavyavadhAnamiti prayA'ntaritAnumeyArthapratipattiH / tadiyamupAyaparamparopArohanissaha / na rasAsvAdAntikamupagantumalamiti prahelikAprAyametata kAvyamityativyAptiH / 15 ' arthAta, "traNa vastuothI aMtarAya pAmela (anumitAnumeya) jema ke, "viparIta ratikrIDA samaye (viSaNunA) nAbhikamaLa para beThelA brahmAne joIne zaramanI mArI lakSmI vilanA jamaNA neDAne cUmavA lAgI.' ahIM lakSmInI lajajAnivRtti te sAdhya che ane bhagavAna viSNunA suryarUpa jamaNu netrane lakSmInuM cuMbana te hetu che ane te tenA tirodhAnane kAraNe sUryAstanuM anumAna thAya 18 AnaMdavardhana, vanyAlaka, uttarArdha, pR. 187. 19 bhaTTa mahima, vyaktivika, pR. 91, 92. For Private and Personal Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mahimadanuM anumitAnu meca anumAna ane vyAjanA" 47 ane tenAthI tenA sAhacaryane kAraNe nAbhikamaLanA bIDAI javAnuM anumAna thAya che ane tenAthI brahmAnA darzananA vyavadhAnanuM-Ama traNa aMtarAya pachIthI anumeyArthanI pratIti thAya che. A prakAranI upAyaparaMparA ( eka pachI eka upasthita thatAM sAdhyapratyAyaka hetuo) sAmAjikane mATe kammada ( asahya ) nIvaDe che ane te rasAsvAdanI najIka pahoMcI zakato nathI. tethI A prahelika jevuM che. tene kAvya kahevAmAM ativyApti thAya che." graMthakAranA mate padyamAM lakimInI lajajAnivRtti sAdhya che ane bhagavAna viSaNunA jamaNu netrane cuMbana, te hetu che. paraMtu ahIM hetu ane sAya vacce pratyakSa saMbaMdha nathI. eTale ke lajajAnivRtti mATe lakSmI viSasanA jamaNuM netra cuMbana zA mATe kare che, te samajAtuM nathI. tethI tenA para vicAravimarza karatAM, jaNAya che ke vigaNanuM jamaNuM netra sUryarUpa che ane cuMbanane kAraNe te DhaMkAI javAthI sUryAsta thavAnuM anumAna thAya che. sUryAstarUpa anumeya artha anya anumAnane hetu banI jAya che ane tenA vaDe, sUryA thatAM, sUryanA sAhacaryathI vikasita thatuM nAbhikamaLa bIDAI javAnuM anumAna thAya che. paraMtu nAbhikamaLamAM te brahmA beThelA che ! nAbhikamaLa bIDAI javArUpI anumeya artha punaH hetu banI jAya che ane, pariNAme, nAbhikamaLamAM beThelA brahmA lakamInI ratikrIDA jeIna jAya, te anameya artha prApta thAya che. brahmAne AMkhethI ojhala karavAnuM prayojana lakSamIne te lajajAbhAva che. A lajajAbhAvanA nivAraNa arthe lakSmIe zodhI kADhelo A upAya che, tevuM pratIta thAya che. Ama, viSNune jamaeNNa netrane lakamIe karelA cuMbananuM rahasyoddadhATana lakSmInA lAnivRttirUpa sAthamAM pariName che. A sAdhyarUpa artha sudhI pahoMcatAM, bhAvakane vaccenA vyavadhAnarUpa traNa arthe samajavA paDe che. Ama, eka pachI eka ema upasthita thatA A sArA pratyAyaka hatuo bhAvakane mATe kaSTasAdhya nIvaDe che. pariNAme, bhAvakane lavaleza rasAsvAda thatA nathI. te pachI AvAM padyone kAvya evuM nAma ApavAne badale prahelikA kahIe te zuM khoTuM ? te mata graMthakAre rajU karyo che. - anumitAnumeyanAM chellAM baMne daSTAMtone AnaMdavardhane vastudhvaninAM udAharaNarUpe rajU karyA che. mahimanA mate A bane udAharaNe prahelikAthI vizeSa kaMI ja nathI. kAraNa ke kAvyartha pAmavAmAM vacce aMtarAye Ave che. kavine vivakSita vastune samajavAmAM jyAM boddhika kasara! apekSita hoya, tevA pavane uttamakAvya-are kAvyasuddhAM kahI zakAya nahi, tene te prahelikA kahIe te ja ThIka che. AvuM jakhuAvIne mahIme AnaMdavardhananA kavitvanA khyAla para kaTAkSa karI lIdhe che. arthAntarasaMkramita vAgyamAM anumitAnuya: AnaMdavardhane arthAntarasaMkramita vAgya dhvaninuM je udAharaNa ApyuM che, temAM arthazatIti anumitAnumeyarUpe prApta thAya che, tevuM mahimanuM kahevuM che. padyamAM anumeya arthanI sika mATe temaNe sAdhya-sAdhanabhAvanI spaSTatA A pramANe karI che: 2 AnaMdavardhana, vanyAla, pUrvArdha', 5. 342. For Private and Personal Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aruSa ke. paTela "snigdhazyAmalakAntiliptaviyato balladUlAkA dhanAH vAtA: zIra: posumAnajo : : ! kAma santu dRDhaM kaThorahRdayo rAmo'smi sarva sahe baidehI tu kathaM bhaviSyati hahahA devI! dhIrA bhava ||iti / atra madanadahanoddIpanacandrodayodyAnAdi dAruNapadArthasAvanalasahiSNutvaM nAma rAmasva sAdhyam / tatra ca rAmatvamevArtho hetuH / rAmazabdo hyayaM svecchAparikalpita prakaraNAcavaseyasakalaknezabhAjamavalakSaNadharmaviziSTaM saMjJinaM pratyAyayati na saMzimAtram / tayozca vyApyadhyApakabhAvalakSaNaH sambandhaH prasiddhikRto'dhyAtmaprasiddha evAvagantavyaH, yathA vRkssshishNpyoH| yazca tadanumitaM dharmAntaraM tat sarvasahatvasyopAttasma sAdhaje ja tamAmetramatAne saT I'21 , arthAta ghATI zyAmala kAntithI nabha lIpe, vIMdhyA balAke ane vAyu zIkara lAvatA mayaranAM, AnaMdadekAkalA : hA..........hA ...ema bhale, kaThorahadayI huM rAma sa" sarva kintu jAnakInuM thaze zuM ? dharaje hA devi tuM jaune. 22 ahIM kAmAgnine pradipta karanAra caMdrodaya, udyAna Adi dAruNa padArthonA darzana2pI duHkhanuM rAmanuM sahiSathava te sAdhya che. tyAM rAmatva e ja hetu che ane te arthahata che. ahIM je rAma zabda che. te kevaLa saMjJAvAnanI pratIti nathI karAvate, paraMtu te svecchAthI kapelA, prakaraNa AdivazAta samajamAM AvanAra saghaLAM du:khonA bhAjana25, vizada dharmathI yukata saMjJAvAnanI pratIti karAve che. te baMnene (saMjJAvAna rAma ane kalezabhAjanavarUpa viziSTa dharmathI yukata rAmane) vyAya-vyApakabhAvarUpa saMbaMdha prasiddha che ane tene adhyAtma pramANuthI (svAnubhavathI) jANI zakAya che. jema ke, vRkSa (sAmAnya) ane (kSaviziSTa) zIzamanA vRkSane saMbaMdha ane je (sakaladu:kha sahiSNutvarU5) anya dharmanuM anumAna karavAmAM AvyuM che, te sarvasAhibakatAnuM zabdarUpI kathana thayuM hovAthI sAdhanarUpe che, rAmatva sAdhanarUpe nathI. A rIte te anumitAnumeya che." A prasaMge, anumAnaprAptimAM zabda heturUpa banatuM nathI, paraMtu prakaraNa Adi sAmatro , hatarUpa bane che, tevuM maMthakAranuM maMtavya ane vyaMgyArthInI sapAlikatA saMbaMdhI temanA vicAronI carcA choDI daI e. ahIM anumitAnumeya kaI rIte bane che, tene ja kendramAM rAkhIne vicArIe. mahimanA mate "nodika 'e zabda prakaraNavazA, rAme svecchAe kapelA saMdane AdhAre rAmanA sakalakalezabhAjanatvanuM anumAna karAve che. ahIM rAmatva e arthata che. A rAmatva 21 jada mahima, vyaktiviveka, 5. 44. 22 mAMkaDa kelarasama, anuvAda, banyA, gujarAta yunivarsiTI, amadAvAda-, 19La, 5. 19 parathI sAbhAra, For Private and Personal Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mahimabhaTTanuM anumitAnumeya anumAna ane vyaMjanA" para sakalakalezabhAjanarUpa viziSTa rAmane Arepa thayo che. (lakSaNAmUlaka dhvaninuM A udAharaNa che ane mahime lakSaNone upacAramAtra kahI che. upacAra eTale Are5.) ahIM eka anumita artha parathI anya arthanuM anumAna A rIte thAya cheviziSTa saMdarbhanA AdhAre rAma zabda parathI rAmanA sakalakalezabhAjanatvarUpI arthanuM sau prathama anumAna thAya che. A sakalakalezabhAjanatva heturUpa banI jaI, rAmanA viyogajanya duHkhasahiSNutvanuM anumAna karAve che. Ama, prathama anumita artha, anya arthanA anumAnamAM kAraNarUpa banI jAya che. tethI anumitAnumeya prakAranuM A daSTAMta che. Ama, AnaMdavardhananAM dhvaniudAharaNomAM mahime vyaMjanAnA upAdAnane ukheDI kADhI, tenA sthAne bauddhika cetanAthI yukta anumitine saphaLatApUrvaka goThavI ApI che, ane AnaMdavardhananAM vaninAM udAharaNomAM rahelI samAtisuma anumAna prakriyAnI chaNAvaTa karI che. temanA mate vyaMjanAvyApAra karatAM anumAna vyApAra vyApakatara che. tethI vyaMjanAthI apragaTa rahele artha anumAnanA sparzamAtrathI phurI UThe che. A tathyanuM pratipAdana karavA mATe ja temaNe anumitAnumeya nAmanA anumAnaprakAranI uddabhAvanA karI hoya, tema jaNAya che. alabatta, temanA mate vyabhicArIbhAvanuM vyavadhAna pAmela anumitAnumeya ramaNIya che. kAraNa ke tenuM lakSya rasAnumiti che. paraMtu vastumAtrathI vyavahita anumatAnumeva kevaLa bauddhika kasarata same che ane bhAvakane aMtima arthanI prAptimAM parizrama paDe che. anamatAnumeya prakAranI mahimanI praka95nA bhAvakane atisUkama evA kAvyAtha nuM bhAvana karAve che ane sAthe sAthe temanI vilakSaNa, nyAyAvita vivecakanI pratibhAnI pratIti karAve che. Adhunika Alocakoe, prAcIna AcAryone anusarIne, dhvanisiddhAMtanA ekacakrI zAsanane svIkArya" che. tema chatAM, mahimanI anumatinA saMdarbhamAM eka prazna vicAravA jevo che. kAvya ke anya kalAomAM anumAnane sarvathA bahiSkAra zakaya ja nathI. vyaMjanA ane anumAna baMnenA moracA parasparathI bhinna ane AmanesAmane che. tema chatAM baMnenuM lakSya rasa che. vaLI, kAvyamAM keTalIkavAra evuM paNa jovA maLe che ke, vyaMjanAvyApAranA mULa( Back-ground)mAM anumAna vyApAra kyAzIla hoya che. zrIrAmanArAyaNa pAThaka jaNAve che ke, "kAvyamAM, vyavahAramAM ApaNe anumAna karIe chIe, tyAM hetunA vyavadhAnapUrvaka nigamanavyApAra cAlyAnuM A5Nune bhAna hetuM nathI. anumAna vyApAranAM aMge bhAnanI bhUmikA para AvatAM nathI. paraMtu e A vyApAra ekadama thAya che. A ekadama thatI anumAna prakriyAne ja dhvani nAma ApavAmAM AvyuM che." 23 pAThaka rAmanArAyaNa, sAhityasamIkSA, saM. trivedI viSNuprasAda, cUnIlAla gAMdhI vidyAbhavana, sArvajanika eNjyukezana sosAyaTI, sUrata, 1912, juo-' mammaTanI rasamImAMsA " nAma lekha. 6. 158-59, sva 7. For Private and Personal Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir JOURNAL OF THE ORIENTAL INSTITUTE M. S. UNIVERSITY OF BARODA, BARODA Editor : R. T. Vyas The JOURNAL OF THE ORIENTAL INSTITUTE, BARODA is a Quarterly, published in the months of September, December, March and June every year. SPECIAL FEATURES : Articles on Indology, Vedic studies, textual and cultural probleins of the Ramayana, Epics & Puranas, notices of Manuscripts, reviews of books, survey of contemporary Oriental Journals and the rare works forming the Maharaja Sayajirao University Oriental Series, are some of the special features of this Journal. CONTRIBUTORS TO NOTE: 1. Only typewritten contributions will be accepted. A copy should be retained by the author for any future reference, as no manuscript will be returned. 2. In the body of the article non-English stray words/Sanskrit/Prakrit line/verse must be written either in Devanagari or in transliteration with proper diacritical marks. 3. The source of citations/statements of any authority quoted should be invariably mentioned in the footnotes which must be written in the following order: (1) surname, initials of the author or editor, (2) title of the work, (underlined), (3) publisher, (4) place and year of publication and (5) page No. 4. Whenever an abbreviation is used in an article, its full form should be stated at the first occurrence and should not be repeated. 5. Give running foot-note numbers from the beginning to the end of the article. 6. The copyright of all the articles published in the Journal of the Oriental Institute will rest with the M. S. University of Baroda, Baroda. SUBSCRIPTION RATES: ANNUAL : (From Vol. 40 onwards ) Inland Rs. 60/- (Post-free ), Europe PS 10.00 ( Post-free ) U.S.A. $ 20,00 (Post-free ) Subscription is always payable in advance. The yearly subscription is accepted from September to August every year. No subscription will be accepted for less than a year. Subscription/Articles may be sent to : The Director, Oriental Institute, Tilak Road, Opp. SayaJigunj Tower, Vadodara-390 002, Gujarat, India. For Private and Personal Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vatha raLiAnurAsanam" , niraMjana paTela + mahAbhASyakAra pataMjalanuM paheluM vAkya che. " atha zAnazAsanam'' ahIMthI zabdonuM anuzAsana karavAmAM Ave che. amarakeSakAre "mA" zabdanA nava artha ApyA che. ahIM "gatha" zabda adhikAra atha mAM prajA che. adhikAra eTale prAraMbha karavo e artha bhASyakArane abhipreta che. "rAjAnAsana' zabdathI pANini dvArA praNIta vyAkaraNazAstra evo artha thAya che. mAtra zabdAnuzAsana eTaluM ja kahyuM hota to zabdAnuzAsanane prAraMbha karavAmAM Ave che ke nahi evI zaMkA rahI jAta. A zaMkAnA nivAraNArthe "apa " zabda prayoga karyo che. kAMTe paNa kahyuM che. jo atha zabda prayoga na karIe ane mAtra " zatrAnuzAsana'' eTaluM ja kahIe te A sthitimAM vAkyanI pUrti thaze nahi. vAkyanI pUrti mATe anvayane ucita kriyApadane adhyAhAra karavo paDe. prazna thAya ke kaI kriyAne adhyAhAra karavo ? kaI kriyAne prayoga thAya ? ghara " athavA tU " A kriyAmAMthI kene adhyAhAra karavo ? javAbarUpe artha antaravyavarachedathI "pracate " kriyAne adhyAhAra karavAmAM Ave che. je anya kriyAne adhyAhAra karIzuM te "atha ' zabdanI saMgata tenI sAthe thaze nahi. vaLI "bA" zabdane prayoga karIne bIjA artho jevA ke stuti karavI, varNana karavuM vagerenuM nivAraNa karI AraMbha kare evo artha sunizcita thAya che. 1 no rIf vze' ( divya jala amAre kathANurUSa baMne ! IcchApUrtimAM sahAyaka bane !) vagere vadika zabdonuM ane arthaprakAzananA mAdhyamathI enI sahAyatA karanAra :, , :, zani vagere laukika zabdonuM anuzAsana thAya che. vyutpatti prakRti-prazyathI spaSTa thAya che. A zabdAnuzAsana che. svAdhyAya', pR. 21, aMka 1-2, dIpatsava-vasaMtapaMcamI aMka, navembara 1991phebruArI 1992, pRSTha 51-54. * gu. rAjaya yuni. ane koleja saMskRta adhyApaka maMDaLanA soLamA adhivezana (27 thI 28 mArca 1941, zAmaLAjI)mAM rajU karelA lekha. + saMskRta vibhAga, ArTasa koleja, bAlAsinora, gu.yuni. ? mAratarAma karanAra vyavo amarakoSa 627. 2 svavAkyaM vyAkhyAtuM tadavayavamatha zandaM tAvad myAcaSTe / For Private and Personal Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir niraMjana paTela anuzAsana' zabda upasargapUrvaka zAs dhAtune nyu pratyaya lagADavAthI bane che. " san kRta pratyaya lAgIne "mAtA" zabda banyo che.? ahIM ghaNA vidvAnane prazna thAya ke anuzAsana kriyA sakarmaka che. ahIM rajU karavAmAM Avela " thavAnuzAsana'mAM zabda e karma che. ane kartA (AcArya ) adhyayukta che. ahIM pANininA "Urmo : kRti ' (aa . 2, 3, 6) sUtrathI kRdanta zabdanA ge kartavAcaka ane karma vAcaka zabdane SaSThI vibhakti lagADavAmAM Ave che. baMne zabdane pachI vibhakti thavA Avaze paraMtu pANinanA "3macANa varmaf" T. jU. 2/3/66 sUtra mujaba kadanta zabdanA cage baMnene-kartavAcaka zabda ane karmavAcaka zabdane SaSThI vibhakita prApta thAya tyAM kevaLa karmavAcaka zabdane ja SaSThI vibhakti lagADavAmAM Ave che. Ama, rAjAnA manuzAsanam zAnuzAsanam SaSThI tapuruSa samAsa thAya. paratuM pANininA marmaja sUtrathI karmamAM je SaSThI thaI hoya te samAsa thato nathI. Ama A zAnuerrNana" zabda koIpaNa dazAmAM prAmANika mAnI zakAya nahi. hA, zabdonuM anuzAsana evuM vibhaktivAkya banaze, samAsa thI nahi. prazna thAya ke pachI tapuruSa samAsa thatAM koNa roke che? A zaMkA "rAjAnuzAsana' zabdanA sAdhutva para karavAmAM AvI che. A zaMkAnA samAdhAnarUpe sutrane (3mojhAptiH smitA pracAra mA ) evA bahuvrIhi samAsa tarIke prahIe te A artha nIkaLe. kRta pratyaya rahetAM jyAM kiyAnA kartA ane karma baMnene prayoga thaye hoya tyAM karmamAM vaThI vibhakti thAya che. kartAne SaSThI na lAge A niyamana/niSedha thaye. dA. ta. mAro javA to malina vAnanA Azcarya che ke agapa (govALIe. na hoya tevI) vyaktie gAyane dehI. ahIM Dhora zabda kRdantaskRta pratyayAnta zabda che. AthI je pUrvasutra vRkramo: ti"ne dhyAnamAM laIe te kartavAcaka "mAane karmavAcaka "go' zabdane SaSTI vibhakti prApta thAya che. arthAta baMne zabdane SaSThI vibhakti thavA Avaze paraMtu "mavANI' sutra kahe che kadanta zabdanA page jo baMnene SaSThI prApta thAya te tyAM kevaLa karmavAcaka zabdane ja SaSThI vibhakti lagADavI. AthI "gA ne vaThI vibhakti lagADavAmAM (javA) AvI che ane kartavAcaka zabda "manova'ne "kAraNosuNIyA'thI tRtIyA vibhakti (sona) lagADavAmAM Ave che. ahIM paNa "sArArthe rAjAnAnuM anuzAsanam. mAccha''. "zabdAnuzAsana mAM zabdanuM anuzAsana che. arthonuM nahi. A hakIkata AcAryane lAvyA sivAya sArI rIte spaSTa thaI che. arthAta AcArya zabda vizeSa prayana siddha karate nathI mATe baMne kartA ane karma)ne prayoga na thavAthI A sthAne 3 anuzidayante saMskriyante vyutpAdyayante'nena zabdA ityanuzAsanam / For Private and Personal Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mabamdAnuzAsanam 53 13mara jani' sUtrathI pachI vibhakti thatI nathI. na sUtrathI karmamAM ghakkI samAsane niSedha karyo che. te "kamANI ' ni ja sUtravihita SaSIne ja che. ahIM te ' vArHMkuti' atrathI kadanta zabdonA yugamAM kartA ane karmamAM SaSThI vibhakti thAya che. mATe samAsa thavAmAM koI bAdhA Avaze nahi mATe "HkAvAra' (lAkaDI cIravI) ahIM dama mAM karmaNi paDI che. paraMtu te "jarnarmano: ti thI thaI hovAthI samAsa thAya che. palAzazAtana (palAzane kApa) vagere zabdomAM jema samAsa thAya che tema ahIM paNa "jInAma7zAsanama kayArAsanam" ema samAsa thaze. Ama "rAjAnuzAsana' rAbdane abhihita vAkakSArtha vyAkaraNazAstrane Arabha karavo evo ramahIM prazna udbhave uparokta arthane zIdhra bedha karavA mATe "maNa sALam ' evuM lAghavayukta kahevAne badale "yata zAnurAsanam' evuM kahIne akSaronI saMkhyAmAM vyartha vRddhi zA mATe karI? AvI zaMkA karavI joIe nahi. kAraNa ke rAjasthAnarNana' nAma arthane anukula ja rAkhavAmAM AvyuM che. A zAstra vaidika zabdonuM pratipAdana karatuM hovAthI vedADyuM che evuM pratipAdana karanAra hetuthI layanuM kathana paNa sAthe ApyuM che. arthAta "zAnurAsana' kahevAthI mAtra vyAkaraNazAstranI pratIti uparAMta tenuM prayojana, zabdanA saMskArane baMdha thAya che. vyAkaraNa kahevAthI A badha thato nathI. mAtra zAstranI ja pratIti thAya che. Ama je prayojana spaSTa na thAya te vyAkaraNanA adhyayana paratve adhyetAonI pravRtti thaze nahi. vaMdAthI vedika zabda siddha che. lekavyavahArathI laukika zabda siddha che. evuM mAnI vyAkaraNane nirarthaka mAnI ane mAtra "vedAga' samajI ene adhyayanamAM pahelAMnA lAke pravRtta thatA hatA. arthAta emane vizeSa jJAnanI ruci na hatI arthAta vyAkaraNazAstra paranI ruci naisargika nahotI. uparathI lAdavAmAM AvI hatI. Ama, prajane spaSTa na hoya te atyAranA lokonI paNa vyAkaraNazAstra para pravRtti thaze nahi. evI sthiti utpanna na thAya mATe vyAkaraNa vedALa che, evuM marg/rana kahevAthI spaSTa thaze. prayajana batAvavA chatAM enA tarapha abhimukha na thAya, lokika zabdonA saMsakAra (racanA, vyutpatti formation) jJAnanA abhAvanA doSathI adhyetA zUnya hoya te karmanA pApamAM bhAgIdAra ane dharmathI bhraSTa thaze. mATe yAjJike kahe che AhitAmi puruSa ne apazabda (azuddha zabda)ne prayoga kare te tene prAyazcittarUpe sarasvatI devInI iSTa karavI paDe che." 5 AhitAgnirapazabdaM prayujya prAyazcittIyAM sArasvatImiSTi nirvayet / (pAtaM ma. bhA. paIL nikI) For Private and Personal Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org K nirajana para vyAkaraNu e vedAGga che. evuM pratipAdana karavAnA hetuthI 'ava kyAnam' kahevAte badale 'zraNa zayyAnuzAsana ' kahyuM jevI rIte svanA uddezyathI karavAmAM AvatI yAgAdi kriyAnuM prayojana svarga ja che. tema vyAkaraNazAstranuM prayAjana paNa zabdasaMskAranuM pratipAdana karavAnuM che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ama, saMskAra ( prakRti-prayanA sUryAnathI yukta) zabda dvArA samAI jatI zabdonI racanA ja zabdAnuzAsananuM prayojana che, pata'lie vyAkaraNanuM nAma 'gAyanunama ! evu rAkhyuM che. vizeSa jaizya, enA prayojanane sira kare che. For Private and Personal Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gujarAtanAM daphataronI sAdhana tarIke samIkSA | (AjhAdInI laDatanAM daphatare viSe)" esa. vI. jAnI + itihAsa e eka mAnavakendrita sAmAjika vijJAna che leDa bAisanA kathana pramANe manuSya bhUtakALamAM " je kAMI vicAryuM', kahyuM ke karyuM " te ItihAsane viSaya gaNAya che. paraMtu itihAsa to pramANe upara AdhArita che. temAM paNa likhita pramANe upara vadhu bhAra mUkAya che. tethI ja kahevAya che ke " No Document No History" eTale ke "daratAveja ke datara na te itihAsa nahi." A bAbata ja ItihAsa AlekhanamAM daphataranuM mahattva darzAve che. saMskRta vRttikAra malinAthe paNa pratijJA sUtra ApyuM che ke "nAmUlaM lakhyate kicita " eTale ke AdhAra vinA kAMI lakhavuM nahi. bIjA zabdomAM ema kahI zakAya ke 5 a ne AdhArabhUta sAdhana vinA itihAsanuM Alekhana ke saMzodhanakArya thaI zakatuM nathI. sAcA purAvA tA. itihAsanA prANa che. je luIsa gesacAke noMdhyA pramANe " Most of the history as record is only the surviving part of the recorded part of the remembered part of the observe 1 part of the whole."3 taduparAMta pra. I. eca. kAranA matAnusAra " ItihAsa , vartamAna ane bhUtakALa vaccene vaNathaMbhya saMvAda che." A saMvAdane samajyA vinA ApaNA vartamAna ane bhAvinuM ApaNe nirmANa karI zakIe ema nathI. chellAM trIseka varSathI gujarAta aitihAsika saMzodhananA kSetre jAgRta banyuM che. temAM 5 che khAsa karIne kelejo tathA yunivarsiTIomAM kAma karatA adhyApakomAM te aMgenI rUci vadhI che. A saMzAdhakomAMthI moTA bhAganA vidvAnee prAdezika ItihAsanA kSetre saMzodhana karyuM che. " svAdhyAya', pR. 9, aMka 1-2, dIpotsavI-vasaMtapaMcamI aMka, navembara 1991phebruArI 192, 5. 55-64. * gujarAta vidyApITha, amadAvAdanA itihAsa ane saMsati vibhAga taraphathI yojAyelI saMgeSTimAM rajU karela saMzAdhana-lekha (2-3 mArca 1990). + itihAsa bhavana, saurASTra yunivarsiTI, rAjakoTa, 1 gujarAta itihAsa pariSade A sUtrane potAnA mULamaMtra tarIke svIkAryuM che. 2 paMDayA, caMdrakAMta ba-ItahAsa saMzodhanamAM daphataranuM maha1, gujarAta rAjya daphatara bhaMDAra khAtuM, gAMdhInagara, 1983, pR. 1 3 Gottschalk, Louis-understanding History, Alfred knopf, New York, 1969, pp 45-46. - 4 Carr, E. H.-What is History ? Penguin Books, New York, 1964, p. 24 For Private and Personal Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 5 esa. vI. jAnI prAdezika ke sthAnika itihAsa paNa eka svataMtra abhyAsane viSaya che.pa rASTrIya itihAsanA ghaDatara ane caNutaramAM tenu mahattvanuM sthAna che, kAraNu ke jyAM sudhI prAdezika H sthAnika ItahAsa pramANabhUta ane sapUrlR rIte lakhAya nahi tyAM sudhI rASTrano itihAsa paNa soMpUrNa lakhI zakAya nahi. vaLI pradezane itihAsa paNa dezanA itihAsathI judeM nathI ja buka tene pUraka che. prAdezika itihAsa ane rASTrIya pratihAsanA sabaMdha zarIranA judA judA avayava ane pUrNa zarIra jevA che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gujarAtanI AjhAdInI laDatanAM vividha pAsAMonAM kSetre keMTalAMka sazAdhana--kArya thayAM che ane haju ghaNAM pAsAMo para kArya karI zakAya tema che. gujarAtanI AjhAdInI laDatanAM chatarI gujarAta rAjyamAM tathA gujarAta rAjyanI bahAra paNa che. gujarAtanAM A datA mukhyatve dareka jillAnI DIsTrIkaTa rekarDa ophisamAM saMgrahAyelAM che. te uparAMta gujarAta rAjya stare khAtAnI sthApanA 1971 thI thaI che ane 1980thI tenA pUrA samayanA niyAmakazrInI nimaNUka karavAmAM AvI che. A tarakhAtA heThaLa hAlamAM vadarA, rAjakoTa, jUnAgaDha, bhAvanagara, poraLadara, jAmanagara ane amadAvAda tathA gAMdhInagaranA daphtarabhaDArA che, A daphtarabhaDArAmAM dastAvejonI saMkhyA lAkhAmAM che. temAMthI AjhAdInI laDatanAM ja daY=tarAnI saMkhyA ThIka ThIka pramANamAM che. gujarAtanI bahAra muMbaImAM mahArASTra rAjya daphtara bhaMDAra ane navI dilhImAM rASTriya abhilekhA gAramAM paNa gujarAtanI AjhAdInI laData aMgenAM aneka dRtarA che. A tarAnA upayoga karIne A lekhanA lekhaka sahita DaoN. zirInabahena mahetA, DaoN. uSAbena bhaTTa, DaoN. jayakumAra zukala, DaoN. mugaTalAla bAvIsI, DaoN. aMjanA dhAraiyA, DaoN. kirITabhAI paTela, DaoN. saravaiyA, DaoN. mahebUba desAi, DaoN, lalitakumAra paTela, Do. DeviDa hADI mena vageree gujarAtanI AjhAdInI laDatanAM vividha pAsAMone sparzatA mahAnibadhA rajU karI pIeca.DI.nI DIgrI meLavI che khIjA "keTalAka vidyArthIo gujarAtanI keTalIka yunivarsiTImAM ema.phila, ke pIeca.DI.nI DIgrI mATe AjhAdInI laDatanA laDavaiyAo, sa`sthAe, prasa`gA ke vicAronA viyo laine sazodhanakArya karI kathA che. Ama A viSayamAM sAru kheDANa thai rahyuM che. A datakendromAM je dastAvejo ke AdhArasAmagrI maLe che tenuM vargIkaraNa A rIte karI zakAya :-- (1) hastapratAnI phAIla: sthAnika satyAgraho aMgenI polIsa daphatarAnI phrAI lA, briTiza polITIkala ejanTa, resiDenTa ke kalekaTaroe muMbainA gavarnarane lakhelA patrA, aThavADika, pakhavADika ke mAsika ahevAlonI phAileA, nyAyataMtre satyAgrahIne karelI sajA aMgenI kApalA, DhAmarula caLavaLa aMge prajAnA pratyAdhAtAnI phAI le, svadezI caLavaLa aMgenI AkhalA, mIThAnA satyAgrahI tathA bhArata cheDe AMdolana aMge vahIvaTatatranA pratibhAvA darzAvatI phAIla. 5 Ghate, V. D. -The Teaching of History, Oxford University Press, 6th Ed., Bombay, 1964, P. 19. For Private and Personal Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gujarAtanAM daphatarenI sAdhana tarIke samIkSA (2) sAmAyiko-samAcArapatranI phAIla: harijana, harijanabaMdhu, buddhiprakAza, navajIvana, taruNa saurASTra, dezI rAjya, rAsta gophatAra, yaMga iDiyA, gujarAta, saurASTra, rezanI, kAThiyAvADa rAIsa, bhAvanagara samAcAra, TAImsa oNpha iDiyA, bekhe benikala, prajAbaMdhu, karacha vartamAna, muMbaI samAcAra, janmabhUmi, phUlachAba, vaMde mAtarama, gujarAta samAcAra, kheDA vartamAna vagerenI phAile. ka patrikAo :- dholerA satyAmaha-patrikA. vIramagAma satyAgraha patrikA, taNakhA, rAjadroha, kAMti, dharmayuddha, paDadhama, mahIkAMThA, prajAmata, sAbarakAMThA samAcAra, InkalAba, bahAravaTuM ane rAjakoTa tathA kheDA saMgrAma samAcAra, gujarAta satyAgraha samAcAra patrikA, berasada satyAgraha samAcAra vagere.' 4 ahevAla : mahAsabhAnA vArSika adhivezananA ahevAle, gujarAta pariSadanA ahevAla, kAThiyAvADa rAjakIya pariSadanA ahevAla, kAThiyAvADa satyAgraha daLanA ahevAle, rAjakoTa prajA pratinidhi sabhAnA ahevAle, bhAvanagara prajApariSada tathA vaDodarA prajAmaMDaLanA ahevAle, kacha gajakIya pariSadanA ahevAle, rAjakumAra kolejanA ahevAle, rASTrIya zALAnA ahevAle, vividha jJAtinA vidyAthIAzramanA ahevAlo, dakSiNAmUrtinA ahevAla vagere. 5 graMthAlayanA mahattvanA saMdarbhapratha: gujarAtanI AjhAdInI laData viSe prakAza pAtA aneka graMtha lakhAyA che. temAMthI keTalAka alabhya ke aprAya prakAranA che. gujarAta sarakAranA mAhitI khAtA dvArA prakAzita gujarAtanA satyAgraha aMgenI pustikAo, popaTalAla cuDagara, mugaTalAla pArekha, ratubhAI koThArI jevAnAM saurASTranAM rAja tathA jUnAgaDhanI ArajhI hakumata aMgenAM pustako, Do. paTTAbhi sItArAmaiyAne "mahAsabhAne itihAsa ", gujarAtanA svataMtryasaMgrAmanA laDavaiyA, saurASTranA svAtaMtryasainike ane laDato vagere. 6 dezI rAjyanA vArSika ahevAla - - vaDodarA, jUnAgaDha, jAmanagara, bhAvanagara, porabaMdara, morabI, vAMsadA, vAMkAnera, pAlItANA, rAjakoTa, goMDala vagere ane rAjyanA vArSika eDaminisTreTiva rIpeTsa, kAyiAvADa paliTIkala ejansI geTa, jiMlAgejheTiyare vagere. 7 DAyarI-jIvanacaritra - mahAdevabhAI desAInI DAyarI, jeThAlAla jozInI AtmAMdha, baLavaMtarAya mahetAnI noMdha, gAMdhIjInI AtmakathA, IdulAla yAjJikanI AtmakathA, zAradAbahena mahetAnuM " jIvanasaMbhAraNAM". sumaMta mahetAnI AtmakathA vagere.. . * rana 6 jamInadAra, raseza-jIta maya jata paTAvAmAM gujarAtI sAmayikone kahAna nAmanA lekha-"vighA", gujarAta yunivarsiTI, amadAvAda, jAnyu-egAi, 1984, 5, -48 javA 8 For Private and Personal Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir esa.vI. banI 8 citra-- Abama-tasvIra-nakazA-cATa vagere. te 9 patro :" gAMdhIjInA patro, saradAra valabhabhAI paTelanA patro, prabhAzaMkara paTTaNInA patro, baLavaMtarAya mahetA tathA DhebarabhAInA patro, ratubhAI adANInA patro, jUnAgaDhanA navAbanA patro, zAmaLadAsa gAMdhI ane zAhanavAjha bhudonA patro vagere. 10 khAnagI saMsthAo ke vyaktio pAse saMgrahAyelAM sAdhana : * temAM patro, DAyarIo, saMsmara, citro, Albama, phaTAo vagere hoI zake. 11 logIne ane yuddhagIta : vividha satyAgraha aMgenA phUlacaMdabhAI zAha, kalyANajI mahetA, saMpAna, jhaveracaMda medhANI, jayaMtabhAI AcArya jevAonAM lokagIte tathA yuhagIte. 12 svAdhInatA saMgrAmanA senAnIonI mA mulAkAtanI svaraaMkananI parikAH gujarAta rAjya- daphatara bhaMDAre AvI keseTa yAra karAvI che. gujarAtanA daphatara bhaMDAromAM je daphatare che temAMthI mukhya A pramANe che. vaDodarA dahatara kacerImAM saMgrahAyelI vaDodarA rAjya prajAmaMDaLanI phAIla, rAjakoTa daphatara kacerImAM AvelI AjhAdInI caLavaLane lagatI phAIlo, jemAM mukhyatve junAgaDhanI ArajhI hakamata, morabI satyAgraha, dhrAMgadhrA satyAgraha, rAjakoTa satyAgraha, lIMbItI laDatakhAkharecI satyAgraha, bhAvanagaramAM AjhAdInI caLavaLa, 1942mAM saurASTramAM bhAMgaDanI pravRttio, sabhA-sarasenA ahevAle, tathA saurASTranI anya sthaLonI rAjakIya laDate aMgenI vigate A phAilamAMthI maLe che, junAgaDhanI daphatara kacerImAMthI junAgaDhanI ArajhI mata aMgenA patro-tAra-sainika teyArIo aMgenA tathA pAkistAna sAthenA saMbaMdhe aMgenI vigato maLe che. dvibhASI muMbaI rAjyamAMthI 1960mAM alaga gujarAta rAjyanI racanA thatAM muMbaImAM ajarAtanAM dhaNu daphatare rahI javA pAmyAM che. keTalAMka bhiASI muMbaI rAjya daramyAna ahIMthI tyAM laI javAyA hatAM. te badhAM meLavavAnA prayatane paNa uccastare AMtara-rAjya kakSAe cAla che, rASTrIya abhilekhAgAra navI dilhImAMnA daphataramAMthI paNa gujarAtanI AjhAdInI laData aMganI mIchavAI paNa ghaNI mahatvanI mAhitI maLI rahe che. * prApya daphataronA AdhAre gujarAtanI AjhAdInI laDatanAM nIce pramANenAM pAsAMo upara saMzodhana karI zakAya? 1 gujarAtamAM hemarUla caLavaLa 2 gujarAtamAM asahakAra caLavaLa 3 ejarAtamAM mIThAnA satyAgraho ane tenI asare. 7 paMDayA, caMdrakAMta ba.-bhAratamAM yuvAna kavi ane gujarAta, gujarAta rAjya dAktara bhaMDAra khAtuM, gAMdhInagara, 1984, pa, . . For Private and Personal Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zujAtanAM phatanA sAdhana tarIke paNa 4 gujarAtanI AjhAdInI caLavaLanA pariprekSyamAM vivAthIAMdolane ane vidyArthI pravRttione vizleSaNAtmaka abhyAsa. 5 koI eka mahatvanA satyAgrahane itihAsa. 6 saurASTramAM prajAkIya AMdolanane abhyAsa. 7 gujarAtamAM svadezI caLavaLa 8 koI eka jillAmAM svAtaMtryacaLavaLa 9 (dezI rAjyanuM nAma) rAjyanI pratinidhi sabhA (pariSada)nI racanA-sattAo ane kAryone abhyAsa. 10 gujarAtamAM AjhAdInI laDatamAM netRtva-karbhavasvarUpa ane kAyaeN paddhati. 11 gAMdhIjInA Agamana pUrve gujarAtamAM rASTrIya jAgRti. 12 sthAnika netAone svataMtratA saMgrAmamAM DhaLe. 13 gujarAtamAM saurASTramAM "hiMda cheDAnI laDatane abhyAsa. 14 gujarAtanA prajAkIya AMdolananAM sAmAjika tathA Arthika paribaLe. 15 svAdhInatA saMgrAmamAM dharmapura ane dhArmika saMsthAone phALe. 16 gujarAtanI AjhAdInI laData ane chIe. 17 AjhAdInI laDatamAM sthAnika svarAjyanI saMsthAonuM pradAna. 18 AjhAdInI laData ane dezI rAjyonAM vala. 19 AjhAdI jaMga ane rASTrIya zaikSaNika saMsthAo, 20 AjhAdInI laData ane patrakAritva. 21 ...........(netA/svAtaMtrya senAnI)nuM AjhAdInI laDatamAM pradAna. upara darzAvelA viSaye te mAtra namUnArUpa che. bIjA aneka viSaya che. keTalAka evI paNa zaMkA vyakta karaze ke uparyukta vitha a nI AdhArasAmagrI pUratA pramANamAM upalabdha nathI. che ke e hakIkata che ke A sAmagrI jude jude sthaLe veravikhera che. paraMtu tene zodhIne tene pArasamaNine sparza ApanAra kImiyAgara sAdhakanI jarUra che. itihAsakAranuM kArya eka dhULadhoyAnuM kArya che. tethI teNe te satyarUpI sonuM meLavavA mATe khUba parizrama le paDaze. gujarAtanI AjhAdInI laDatanA itihAsane abhyAsa ane saMzodhana karavAnuM valaNa hAlamAM vadhatuM jAya che tethI tenuM mahatva vadhe che. gujarAtanI AjhAdInI laData viSe saMzodhana karanAre gujarAtamAM AvelA datara bhaMDAramAM tathA gujarAtanI bahAranA daphatara bhaMDAromAM saMgrahita AdhAra sAdhanono upayoga karIne svAtaMtryanI laDatanA ItihAsanuM vaijJAnika paddhatie vedhya pramANamAM ane parimANamAM Alekhana karavuM joIe. ItihAsa-lekhanamAM sAdhanonA ekatrIkaraNanuM kArya sAvacetI ane sAvadhAnI mAgI le che. vaLI ekatrIkaraNa mATe saMzodhakamAM te mATenI rUci, daSTi ane itta hovAM joIe. AjhAdInI laDatanA AgaLa darzAvyA pramANenAM vividha daphataranI mAhitI ekatrita karyA pachI tene vaLAnika Dhabe vizleSaNa karavuM jarUrI che. itihAsanuM saMzodhana eTale koI mAhitIne For Private and Personal Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir esa. vI. jAna Dhagalo ubhuM karavAnuM nathI, paraMtu te eka vaijJAnika DhabanI kriyA, prakriyA ane AMtarakriyAmAMthI pasAra thAya che. AdhArasAmagrIne upayogamAM letA pahelAM tenuM AMtarika ane bAhya vivecana karavuM joIe. itihAsa AlekhanamAM te kendrIya bhAga bhajave che. vivecana eTale sAdhananI pramANabhUtatA ane vizvasanIyatAnI cakAsaNuM. sAdhanenI vizvasanIyatA sAdhananA kartAnI satya kahevAnI khuzI ane satya kahevAnI zakti upara AdhAra rAkhe che. itihAsanAM sAdhane ke purAvAnuM zuddhikaraNa karavA mATe tenI cALaNI karIne satya zodhI kADhavAnuM rahe che. kAraNa ke TrevelyAne kahe che te pramANe itihAsa e te "satya kahetuM zAstra" che, De. ramezacaMdra majumadAra paNa temAM sUra pUrAvatAM kahe che ke " itihAsakAre satya, saMpUrNa satya ane satya sivAya bIjuM kAMI lakhavAnuM AgaLa darzAvyA pramANenAM daphatarono upayoga saMzodhake khUba ja sAvacetIthI karavAne rahe che. dezI rAjyanAM je daphatare prApya che temAM rASTrIya pravRttio karanArAone "caLavaLiyA" ke "tephAnIo " kathA che, uparAMta temUnA polIsa daphataramAM svAtaMtryasainiko ane vidyArthIonI pravRttio aMge je vigate ApI che te taTasthapaNe tapAsavI jarUrI bane che. pilisa ahevAlo je te rAjyanI tarapheNa karavAnA hetu sAthe lakhAyelA che, jyAre tene abhyAsa karanArA saMzodhako rASTravAdI bhAvanAnA utkaTa vaheNamAM dezI rAjyanI prajAkIya laDatamAM temanA rAjAoe je atyAcAra karyA hatA tenAthI vicalita banI jaIne rAjakoTanA ThA. sA. sara lAkhAjIrAja ke bhAvanagaranA rAjavI kRSNakumArasiMhajI ke vaDodarAnA sayAjIrAva gAyakavADanI udAravAdI rAjakIya nItine anyAya na karI bese tenI takedArI rAkhavI paDaze. 1930nA mIThAnA satyama vakhate bahAra paDelI gupta patrikAonA lakhANamAM tathya ghaNuM che. paraMtu tenA keTalAka samAcAre svAtaMtrya sainikomAM jase ane utsAha preravA mATe paNa lakhAyelA hatA, tethI tevI mAhitInuM TasthabhAve mUlyAMkana karavuM jarUrI che. rASTrapurathI pragaTa thatA " saurASTra" samAcArapatra sorASTranAM tathA bhAratanA dezI rAjyanI aMdherazAhI tathA. jalAmazAhIne nibhIka rIte pragaTa karI hatI. temAM jAmanagara rAjyanA jAma raNajitasiMhanA vyakitagata dhUma kharcA tathA prajAkalyANanI temanI upekSA aMge AkarAM lakhANe tenA taMtro "saurASTranA siMha " gaNAtA zrI. amRtalAla zeThe pragaTa karyA hatAM. tenI sAme te rAjavIe muMbaInA "TAImsa opha inDiyA'mAM AkSepAtmaka khulAse bahAra pADyA hatA. tenA javAbamAM zrI. zeThe "TAIsa eka iDiyA" sAme badanakSIne kesa karI, te chatI vijaya meLavyA hatA. AvA prasaMgo AvAM sAmayinI mAhitInI vizvasanIyatAmAM nahi karanArA banyA hatA. "bombe kronikala'mAM AjhAdInI laData aMge prajA taraphI uma lakhANe jovA maLe che, jyAre "TAIsa opha iMDiyA" zAsakane vaphAdAra rahevA prayatnazIla rahetuM. tethI A bannenI mAhitI kaIkavAra virodhAbhAsI bane tyAre saMzAdhakanI tyAM kharI kasoTI thAya che. anya sAdhanamAMthI mUkata mAhitI aMge saMmati ke virodha maLe te rIte tenI cakAsaNI karyA pachI ja te mAhitIne upayoga karavo joIe. rAjakoTanA sva. jeThAlAla jozI pAse ArajhI hakumatanA hisAbI e paDAe sacavAyelA hatA. temAM moTe bhAge ArajhI hakumatanA jabarojanA kharcanI vigate che. chatAM sainikozo-sAdhane meLavavAmAM thayelAM kharcadAna, kALA ke bheTanI rakamanI vigate. ghavAyelA sainika For Private and Personal Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gujarAtanAM jatanA sAdhana tarIke samIkSA ke DokaTarane ApelA penzana ke vaLataranI rakamanA ullekha parathI ArajhI hakumatanA nANAkIya taMtranI keTalIka khUba ja mahattvanI mAhitI temAMthI maLI rahe che. navI dilhInA rASTrIya abhilekhAgAramAMnI phAilamAMthI gujarAtanA vividha vistAromAM thayelI prajAkIya caLavaLa tathA te aMgenA briTiza sarakAranA pratibhAva jANI zakAya che. te aMge muMbaI rAjyanA vahIvaTItaMtranAM valaNonI mAhitI muMbaInA mahArASTra rAjyanA daphatara bhaMDAramAMthI maLI rahe che. jelanA rekarDamAMthI paNa svAtaMtrayasainikone thayelI sajAonI mAhitI maLe che. paraMtu bhArata AjhAda thayA pachI svataMtryasaMgrAmanA sainikone pezana ApavAnI yojanA amalamAM AvatAM te mATe jarUrI jelavAsanAM saTiphITa meLavavA amuka lokoe prayatna karyA hatA. tethI te aMge sAvadhAnI rAkhavAnI jarUra che. bAkIya laDatanI gatividhi tapAsatI vakhate caLavaLane netAonI kAmagIrI tathA prajAsamUhanI caMcaLatAne paNa pratibiMbita karavI jarUrI che. prajAkIya laDatanI gatividhi, kAMgresane te aMge abhigama, vyaktigata tathA saMsthAkIya mArgadarzana vagere bAbatonI vigate paNa tapAsavI jarUrI che. prajAmAM vyApaka jAgRti lAvavAmAM patrikA-chApAMone phALe tathA racanAtmaka kAryo tathA nakArAtmaka kAryakramanI vigate paNa tapAsavI jarUrI che. prajAmaMDaLa ke prajA pariSadanA ahevAlomAMthI je te rAjyanI prajAkIya saMsthAonI vigatavAra mAhitI maLI rahe che. keTalAka samakAlIna lekhakoe jemaNe je te caLavaLamAM bhAga lIdhe hoya ane pustaka-pustikA lakhyAM hoya temAM temane koI pUrvagraha te kAma karatA nathI ne? te cakAsavuM jarUrI che. saMzodhake nIra-kSIra judAM pADIne sAdhanane upaga karavAnuM rahe che. svAdhInatAsaMgrAmanA senAnI-sainikonI rUbarU mulAkAta laI tenuM rekorDIMga karavAnI janA naheru memoriyala myujhiyama ane lAyabrerI, nyu dilhI tathA gujarAta rAjya daphatara bhaMDAra khAtuM, gAMdhInagare amalamAM mUkI che. gujarAta rAjya daphatara bhaMDAra khAtA vatI A lekhanA lekhake paNa keTalAka svAtaMtrya senAnIonI mulAkAta lIdhI hatI. temAM sAmAnya rIte dareka pravRtimAM temanuM "huM" ane "meM " agrasthAne jovA maLe. keTalIkavAra avasAna pAmela vyakti viSe teo TIkAtmaka kahe che te vAtanI cakAsaNI karavAnuM muzkela bane che. rUbarUmAM lIdhelI mulAkAtamAMthI maukhika rIte ke oNDiyo keseTa dvArA maLelI mAhitIne upayoga karatAM pahelAM tenI saccAIcakAsaNI karI levI atyaMta Avazyaka che. mArA saMzodhana aMge meM eka svAtaMtryasenAnInI mulAkAta lIdhI tyAre temaNe navAgaDha kabaje karanArI ArajhI hakumatanI TukaDImAM joDAI rAIphalane upayoga karyAnuM jaNAveluM. paraMtu rAIphala vAparavAnuM teo kyAre zIkhyA tevA mArA ane pratItijanaka javAba temanI pAse na hato. tethI AvAM bhayasthAnethI cetIne sAvadhAnIpUrvaka AgaLa vadhavuM joIe. aneka prakAranI likhita mAhitI aMge jIvita svAtaMtryasainikonA InTaravyu levAthI keTalIka mAhitIne samarthana maLI rahe che. te rIte paNa A mAhitI saMzAdhakane taTastha mUlyAMkana karavAmAM upayogI bane che. AjakAla ItihAsanA maukhika (oral) prakArane vikAsa thaI rahyo che, temAM AvA IMTaravyu upayogI banI rahe che. For Private and Personal Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir esa vI nAnI AjhAdInI laData aMgenAM aneka lokagIto ke yuddhagItamAMthI judA judA prasaMge prajAkIya cetanA ane svAtaMtryasainike tathA lokonA jassA aMgenI tathA zAsakavarganI riAtA aMgenI mAhitI maLe che. prajA dvArA calAvAtI laData aMgenI ghaNI vigate temAMthI maLI rahe che. rASTrIya caLavaLanAM sAmAjika paribaLAne tathA pUrvabhUmikAne te sapaSTa kare che, jema ke kalyANajI mahetAnuM gIta. konI hAMke maDadA uThayAM ?, kAyara kesarI thaI taDUkyA konI rADe kapaTI jA, jAlanAM gAtra vachUTayAM" kheDUtanA tAraNahAra, jaya saradAra-jaya saradAra. A gIta bAraDolI satyAgrahamAM saradAra paTele prajAmAM janmAvelI nIDaratA darzAve che. te sAduLa bhagate lakhyuM hatuM ke - sTezane jaIne sAduLa dekhe haiye rahI nahiM hAma ja mAnavIne mahAmeLe maLiye, hAlyAM gAmanAM gAmajI, bALa baccAM naranArI ubhAM, varasAda bhIMjAtAM , gaDha junAnI hada choDI jyAM jAya tyAM jAtAM ja, tajatAM vahAlI bhomakA dhare na haiDuM dhIra sAduLAnI AMkhathI unAM Ta5kayAM nIra. janAgaDha pAkistAnamAM joDAtAM junAgaDhanA lakoe hijarata karI tenuM varNana AmAM 206 karAyuM che. TUMkamAM ema kahI zakAya ke koIpaNa saMzodhana mATe aneka prakAranI sAdhanasAmagrI prApya bI rahe che tyAre tenA eka sAdhananI mAhitI bIjA sAdhana dvArA samarthana meLavatI hoya te te va vizvAsapAtra bane che. vaLI te samakAlIna hoya te anukAlIna karatAM sAmAnya rIte vadhu pramANubhAra mAnI zakAya. badhA ja prakAranAM sAdhane dareka prasaMga aMge prApta na paNa thAya chatAM zakaya teTalAM badhAM ja sAdhane meLavI tenuM vivecana karI, tenuM saMkalana karI pachI ja tenuM Alekhana karavuM joIe. britihAsanA saMzodhakanuM kArya e khUba kaThina kArya che. itihAsanuM Alekhana je te yuganuM pratibiba rajU kare che. saMzodhake potAnA pUrva praha eka bAjue mUkIne potAnAM AdhArasAdhananAM lakhAzenI cakAsaNI anya sAdhane sAthe sarakhAvIne karavAnI hoya che. tenuM kArya nyAyAdhIzanuM che, vakIlanuM nahi. e rIte itihAsakAra eka vaijJAnika che athavA vadhu sArI rIte kahIe te. tenuM kArya eka DITekaTIva jevuM che je satya zodhavA mathe che. 8 koThArI, ratubhAI-junAgaDhanI ArajhI hakumata, gujarAta rAjya mAhitI khAtuM, gAMdhInagara, 1904, pR. 18-19 9 Gustavson, C. G.-A Preface to History, Macgraw Hill Book Co., New York, 1955, P. 171 For Private and Personal Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gujarAtanAM daphatarenI sAdhana tarIke samIkSA zrI. vI. ke. rAjavADe kahe che ke itihAsa e te rASTrIya jAgRtinI cAvI che.10 uparAMta rASTravAdanA vikAsanI sAthe je te dezane saMzAdhaka paNa rASTrabhakitanA raMge raMgAya che. terI proTaskanI jema te paNa kahI zake ke "huM itihAsakAra karatAM eka hajAra gaNuM vadhAre rASTrabhakta chuM" AvA vicAra sAthe te itihAsanuM Alekhana zarU kare to AjhAdInI laDatamAM tene svAtaMtrasaunikanI dareka bAbata UjaLI lAge ane zAsakanI badhI bAbate kALI-anyAyI-julamI lAge.11 tethI AjhAdInI laDatanA itihAsa AlekhanamAM rASTrapremanA pUrvagrahathI dUra rahevuM jarUrI che. itihAsakAre te mananI karI pATI upara A prasaMgone pramANonA AdhAre mUlavavAnA hoya che. jI. esa. saradesAIe kahyuM che tema te "dastAvejo ke daphatarone ja pitAnI vAta kahevA devI joIe.'' polIbIyase kahyA pramANe "satya e ItihAsanI AMkha che." ane jema AMkha vinA prANI pitAnuM kArya barAbara karI zakatuM nathI tema ja itihAsamAMthI satya laI laIe te temAM arthahIna kathA sivAya kAMI rahe nahi.2 pITarage kahe che te pramANe sAce saMzodhaka koI bAbate vivAda pravartate hoya te te koIne pakSa le nahi, kAraNa ke te pakSIya rAjakAraNa ke rAjakIya pracAraka nathI. teNe te to tene je rIte maLe che te rIte ja rajU karavAnAM hoya che ke tenuM arthadhaTana karavAnuM hoya che.' itihAsakAranuM mana vaijJAnika pherADe jevuM hovuM joIe jeno pAse "Expecting nothing and observing everything "nI ajaba kuneha hatI. sAhityakAra ane itihAsakAramAM e taphAvata che ke sAhityakAra banAva na bane hoya te paNa kalpanAthI upajAvI kADhe che jyAre itihAsakAra to bhUtakALanA banAvane mAtra punaHnirmita kare che. zekasapiyaranA nATaka "othelo"mAM jema e thelo kahe che ke "paint me as I am", tema itihAsanA saMzodhake paNa daphatarone ja pitAnI vAta kahevA devI joIe. itihAsakAre bo dhyAnama, zvAna nidrA ane kAkadaSTi rAkhavAnI hoya che. paraMtu svayaMbhU rIte te hakIkata muka che. tene vAcA ApanAra te itihAsakAra che. itihAsakAra tenI hakIkata sAthe saMvAda race che. tene aMge nirNaya bAMdhe che ane aMte te bhUtakALane pharIthI sajIvana kare che. tethI ja keTalAka ItihAsakAra ane dArzanikoe ItihAsane satyazodhananA eka mahattvanA mArga tarIke gaNyo che. 14 daphatara bhaMDAramAM rahelA rekarDa e mAtra bhUtakALane itihAsa nathI paraMtu have pachInA je ItihAsa 10 Parchure, (DR) C. N.-The Writing of Indian History Problems and Performance, Babasaheb Amte Smarak Samiti, Pune, 1982, P. 4 11 Gustavson, C. G.- Op. Cit. P. 173. 12 parIkha, 2. che.-itihAsa-apa ane paddhati, gujarAta yunivarsiTI, amadAvAda, 1969, pR. 64-65 13 Dr. Ishwariprasad-History of Medieval India, Indian Pross Ltd., Allahabad, 1925, Preface P. iii 14 mahetA, (De.) makaraMda je.-gujarAtanA itihAsalekhanamAM matadAna mahAnA, lekha, gujarAta itihAsa pariSada (bhANavaDa, jJAnasatra), amadAvAda, 1982, 5, 2, For Private and Personal Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir esa. vI. jAnI sarjana thavAnuM che tenuM janmasthAna che. agatyanA rekarDa uparathI ja je te viSayanA vidvAne itihAsanuM sarjana kare che. boleluM hoya te bhUlI javAya paraMtu akSaro to amara che ane lakhyuM piDhI dara peDhI vaMcAze. tethI te bhUtakALane vArase bane che. tethI ja lakhANa mAtra e sAcavavAne . pAtra.15 Ama A daphatare e itihAsa saMzAdhana tathA Alekhana mATenI kAcI sAmagrI parI pADanArA bhaMDAro che. tethI tenI yogya jALavaNI atyaMta jarUrI che. gujarAtanI AjhAdInI laDatanAM daphatare ane keTalAMka sUcane :(1) je jUnAM ke jarjarita daphatare che tenI yogya jALavaNI zakaya na hoya te tenI mAIlI kama banAvI levI. (2) vyakitao ke khAnagI saMsthAo pAse je daphatare hoya te meLavavAnA sapana asarakAraka prayAsa karavA. daphataronI viSayavAra yAdI saMzodhaka mATe pAyAnI jarUriyAta che. te aneka daphatarabhaMDAromAM teyAra nathI, tethI te tayAra karAvavI. (4) aitihAsika daphatara kiMI paNa saMjogomAM nAza na pAme tevA kAyadA dhaDavA tathA te mATenI kALajI rAkhavI. (5) rAjyanA daktara bhaMDAro varace daphatarasUcione AMtaravinimaya karavo. anya rAjyanA tathA rASTriya abhilekhAgAramAMnAM AjhAdInI laDatanAM daphataronI yAdI meLavavI. (7) AjhAdInI laData aMgo thaI gayelAM saMzodhananI tathA cAlu saMzodhananI yAdI pragaTa karavI. (8) muMbaImAM mahArASTra daphatarabhaMDAra ane navI dilhImAM rASTrIya abhilekhAgAra pAse gujarAtanI AjhAdInI laData aMgenAM je vAta che tenI jherokSa nakala athavA mAIkrophilama banAvaDAvIne meLavavI. 15 paMDayA, caMdrakAMta baka-para mAM darzAvela saMdarbha, 5, 6, For Private and Personal Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir suyodhanuri-gurjara vidvAna 5. somanAtha vyAsapraNIta eka ajJAta graMtha siddhArtha yazavaMta vAkaNakara bhAratamAM sarvatra saMskRta bhASA vyavahAramAM vaparAtI hatI ane badhAM rAjyamAM saMskRtanuM adhyayana-adhyApana e eka sAmAnya praNAlI hatI. enA pariNAma svarUpa saMskRtanuM mahattva samAjamAM, abhyAsa kramamAM paNa vadhatuM ja hatuM. vidyArthIonI jijJAsA-pUrti mATe, emane sahelAIthI ane alpa-prayatnathI saMskRta ane saMskRtanI aneka vidyAzAkhAonuM adhyayana karAvavA mATe aneka nAnA moTA graMthanI racanA karavAmAM AvatI hatI. aviA graMtha para lekhaka pite ja vyAkhyA lakhatAM hatA athavA te koI ziSya pAse TIkA lakhAvatA hatA. AvI graMtha-paraMparA cAlatI hatI. ane bhAratanAM sarva rAjyamAM saMsthAnamAM AvA graMthakAra thaI gayA. emane rAjyAzraya hatuM. temanI kRtio rAjadarabAra ke rAjAnA graMtha saMgrahAlayamAM jovA maLe che. durbhAgye keTalAka graMtho pAchaLathI luptaprAya thayA, keTalAka nAmamAtra ja rahyA. keTalIkavAra saMthakAra ane emane parivAra sthaLAMtarita thAya eTale AvA saMghe bIjI jagyAethI maLI Ave che. prastuta lekhamAM gujarAtanA visanagarA nAgara brAhmaNa paMDita somanAtha vyAsanI eka aprakAzita kRti upara prakAza pADI A madhyapradeza sthita (ane eTale ja gujarAtane ajJAta rahelA) lekhaka ane emanI katio saMbaMdhI thoDI mAhitI prastuta lekhamAM ApI che. "subodhakumUdAkara' pahelI ja vAra vidvAna samakSa rajU karavAmAM Ave che. subodhakumudAkara : A graMthanI phakta eka ja hastalikhita prata upalabdha che ane e ujajainanA prA. De. bAbulAla zukala zAstrInAM nijI saMgrahamAM che. emaNe mane mULa hastapratanI rekasa kopI ApI mATe huM emane traNa chuM. A pothInuM vivaraNa A pramANe che. patra-38; patranI eka bAjue ATha-nava lITIo; 1 lITImAM 26-28 akSare; patra 36 -a koruM che. parimANu-2 5x12 se. mI.; lekhanakAla-zaka 1772 (I. sa. 1850); lipi devanAgarI pUrNa. lekhanasthala-sihera (jille bhopALa-madhya pradeza). viSaya-A graMthanuM prayojana jaNAvatAM kavi pote ja kahe che ke buddhimAna ane jijJAsu paraMtu ALasuo mATe meM A "suvAkumuda 'no "mA" vikasAvyo che. je svalpa jJAnathI ja saMtoSa meLavavA Icche che ane bIjAM zAstro mATe jemane Adara che, jemanI Itara zAstromAM caMyu. "svAdhayAya', pR. 29, aMka 1-2, dIpotsavI-vasaMtapaMcamI aMka, navembara 1991phebruArI 1992, pR. 25-90. saMzodhana adhikArI, prAcyavidyA maMdira, ma, sa, vidyApITha, vaDodarA-390 002. vA de For Private and Personal Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhArtha yazavaMta vAkaNakara praveza karavAnI IrachA che evA bAla eTale anadhItazAstra loko mATe A graMtha taiyAra karela che. A graMthanI vizeSatA e che ke A nAnakaDA graMthamAM vyAkaraNazAstra, nyAyazAstra, sAhityazAstra ane chaMdazAstra ema cAra pramukha zAstronuM sahelI rIte TUMkamAM vivaraNa karyuM che ane badhAM pramukha prakaraNane AvarI lIdhAM che. A graMthane prAraMbha prabhu zrIrAmacaMdrane namanathI thAya che. pachI kavi kahe che-AtmajJAnanA puruSArtha mATe zAstrajJAna Avazyaka che. zAstrajJAna mATe vAkayanuM jJAna, vAkayajJAna mATe padanuM Akalana ane padajJAna mATe zabdanuM eTale zabdazAstranuM (vyAkaraNa) jJAna Avazyaka che. paraMtu vyAkaraNazAstra agAdha ane durbodha che. mATe ALasu jijJAsuo mATe vyAkaraNazAstranuM kaMika sAra-nicoDa ApavA mATe huM prastuta prakaraNa lakhuM chuM. A rIte vyAkaraNazAstranuM vivaraNa zarU thAya che. emAM saMdhi, rAbdarUpAvalI, sarvanAma, vibhaktio ane tenAM arthaparaka udAharaNa, (kAraka), dhAtu, vividha kAra, kRtmaya, samAsa, taddhita vagerenuM sulabha vivaraNa kareluM che. AvI rIte vyAkaraNathI padAna thayA pachI padArthanuM jJAna karAvavA mATe nyAyazAstranuM vivecana kare che. jemAM saptapadArtha, nava-dravya, 24 guru, paMcakarma, caturvidha abhAva, dvividha jJAna (yathArtha ane ayathArtha), jJAna-prAptinA cAra prakAre, paMcAvayava-vAkya (syllogism ), pAya hetvAbhAsa jevA viSayonuM mukhyataH vivaraNa karyuM che. vAkyarthabodhanI sAthe ja sAhitya (= alaMkAra) zAstranuM vivecana che. jemAM kAvyanA prakAre, zabdadeSa, guNa, zabdArthAlaMkAra, vividha bhAva, rasanirUpaNa, nAyaka-nAyikA-bheda ane tenAM udAharaNuM, kirU5 zRMgAra, ane chelle e vivaraNa vyabhicArIbhAvathI pUrNa thAya che. vAkaya gadyabaddha ane padyabaddha ema be prakAranuM hoya che. mATe padyabaddha kAvya samajavA mATe chaMdazAstranuM sAra Ape che-3 svara, 8 gaNa, vividha chaMdanAM nAma ane lakSaNo-udAharaNe, varNavRtta, jAtivRtta, ane chelle AryAdimAtrAvRtta ApIne chaMda prakaraNa samApta thAya che. sAthe ja A graMtha paNa pUrNa thAya che. kavi-emane jIvana-vRttAnta, kRtio ane samaya: paM. somanAtha vyAse judA-judA zAstraviSayane lagatA 31 mukhya graMtha ane 12 TIkAsahita-graMthe maLIne kula 43 saMskRta graMthanI racanA karI che, jenAM nAma, viSaya ane samaya nIce pramANe che. 1 rAmasabhAsiddhAntanATakam nATaka 2 AryAvaravaNinI (svopajJabhAvaprakAzikAvattisahitA) - vAgyam rU ghavAdri tibbe..saff --jhavatAva, sarasarAva, mUvanamUSaka, sutaratApti, sAnandaraghunandana, kuzalakozalezvara bhane savilAsakosalApati-prakAzita zrIlAlabahAdUrazAstrI cokIda saMskRta vidyApITha, na viralI-20 021, 2. sa. 172-74, savila : . DaoN. bAbulAla zukla zAstrI . For Private and Personal Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir subodhakumudAkara-13 vivAna 5'. somanAtha vyAsaprIta se jJAta 97 kAvyam jyotiSa jyotiSa vyAkaraNa vyAkaraNa vyAkaraNa vyAkaraNa chandaH 4 rahasyarAmAyaNam 5 karmaprakAzavRttiH 6 jyotiSaviSayaka padyasaMgraha (jyotiSa-prabodha-1) 7 bAlacandrikA8 vRddhacandrikA. 9 zabdaratnapradIpikA10 zabdaprabodhaH11 chandaHprakAza12 vRttamuktAvali13 jagadAnanda:14 satkathAmRtasAgara 15 satkathAmRtasetu-52nA athanITarI 16 subodhakumudAkaraH-- 17 kalandikAprakAzaH-svopajJa-budhAnandinIvyAkhyAsahitaH 18 anyoktimuktAvalI19 sUktimuktAvalI-(saGkalanAtmaka) 20 haribhaktikumudAkara21 bhaktimuktAvalI22 sadbhaktimuktAvalI23 bAlaraghunandanastotrAdisaMgraha 24 rAmadhyAnadaNDaka 25 narmadASTakam 26 paMcAyatananIrAjanastavaH 27 gItArthatattvasiddhAnta .. 28 advaitapadyabhASyam 29 saMkSepazArIrakam 30 puSTimArgavicAra: 31 subhASitasudhA ( saGkalanam ) itihAsa itihAsa itihAsa vividha vividha vividha vividha bhakti bhaktiH bhaktiH stotram stotram stotram stotram vedAnta vedAnta vedAnta vedAnta subhASita TIkAgranthAH 1 AlavandArustotraTIkA2 AnandalaharI-gUDhArthabodhinITIkA 3 sAdhanapaJcakaTIkA 4 advaitapadyavyAkhyA 5 advaitpdyvivRtiH| stotram stotram vedAnta vedAnta vedAnta For Private and Personal Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra }C/ www.kobatirth.org 6 advaitaprakAzikA - padyapaJcakavyAkhyA yogavAsiSThasAraTIkA - tattvArthadIpaH 7 8 rAmagItA - kalpalatATIkAsahitA 9 sArasvatavRttivyAkhyA 10 siddhAnta candrikAvyAkhyA - suprabhA 11 karmaprakAzavatti: 12 kAmandakIyanItisAraTIkA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhArtha yaza ta vAjIkara vedAnta vedAnta vedAnta vyAkaraNa vyAkaraNa jyotiSa nIti AmAMthI ghaNI kRtinI mULa hastapratA sindhiyA erienTala insTITyUTa, vikramavizvavidyAlaya, ujjainanA sagrahAlayamAM sacavAyelI che. A kRtimAMthI ghaNI kRtio 5. sAmanAtha vyAse sanyAsanI dIkSA lIdhA pachI racelI che. mATe emanA kartAnu' nAma ' svAmI brahmatArakayatI ' evuM jovA maLe che. A kavi viSenI mAhitI nIcenAM traNu sAdhano dvArA maLI . Ave che. 1 svaya. zrI. nIlaka'4 ga. devabhakta, sIheAra ( Sehore ) hAiskUlanA heDa-mAstara-jyAM 5. sAmanAtha vyAse 1838-1857 I. sa. sudhI sa`skRta zikSaka tarIke sevAe ApI hatI; 2 svoya zrI. nArAyaNu vA. Alye, ujjaina-jemaNe svagIya zrI. devabhakta ane 5. sAmanAtha vyAsanA pautra paM. rAmavallabha vaidya ( zAjApUra; gvAliyara sasthAna) pAsethI mAhitI meLavI ane keTalIka pothIo joine tedha karI hatI ane 3 prA. DaoN. bAbulAla zukla zAstrI, ujjaina--jemanA vidvAna kuTuMbane 5. seAmanAtha vyAsa sAthe traNa peDhInA sabdha che. koIka vAra sanado maLI AvelI che ane kAIka vAra maukhikarUpe mAhitI maLelI che. A traNa sAdhanA parathI pa. sAmanAtha vyAsa vize nIce pramANe mAhitI bhegI karIne ahIM ApI che-koI vidvAna A sivAya vadhu mAhitI dharAvatA hoya temane vinaMtI ke mane e mAhitI ApIne RNI kare. prastuta lekhaka pAse paM. somanAtha vyAsa racita ' sukheAdhakumudAkara ', svApaSudhArnAndanITIkAsahita 'kalandikA prakAza ' A be pAthIe (aprakAzita) ane ' zrIrAdhavAhika ' gaeNyakAvyanI prA. DaoN. bAbUlAla zukla zAstrIe saMpAdita eka-mudrita prata che. A AdhAra parathI ja pa. sAmanAtha vyAsane kula-vRttAnta ApavAnA prayatna karyo che. AryAvaravahinI, enA uparanI potAnI TIkA ane kalandikAprakAza ane enA uparanI potAnI TIkA-e gra'thAmAM vizeSata: tenI puSpikAomAM kavi pote ja kula-vRttAntAdi mahattva dharAvatI samagra mAhitI Ape che For Private and Personal Use Only 1 kavinA pitAnuM nAma eGakAra ane emanA moTA bhAinuM nAma bholAnAtha hatuM. ( zrImadoGakA radvijasUna bholAnAthAnujena somAnA thAkhyakavikulasevakena viracitA 'AryAvaravarNinI ' samAptA), 2 bhAvaprakAzinITIkAmAM saMvata 1886mAM A TIkA pUchyuM thaI evA spaSTa kAnirdeza che. (zrImadradhunAthavavava:gamaramyAnanvAyitanetasA somanAthenaSitAyA varafnano Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir / subodhakumudAkara-pUrNa vikAsa 5'. somanAtha yAana / Maa Atha : bhAvaprakAzikAyAM varavaNinIbhAvaprakAzinI sahacarI caritArthamagamat / saMvat 1886 mAghamArsa zuklapakSe nasihajayantyAM bhAnumativAsare svAtibhe / ) - A pachI "kalabdika prakAza' nAmanA eka atyaMta mahattvapUrNa graMtha vize keTalIka pramANabhUta (authentic) mAhitI ApIne pitAne vize ghaNI sAcI vigato ApI che. e graMthanuM bhalatvayi pote. 'sarvavidyodyota' meM zIrSa mA spaSTa 42 cha. kalandikA prakAzaprantha' eTale A jamAnAmAM saMskRtamAM lakhela eka jJAnakoSa ja (encyclopaedia) che. sAmAna viSayonu gitavAra 1ena re chetena dhAna sAre na khalu dhImatA kazcidaviSayo nAma' meM sihAsanu kyAna sAtha che. 'kalandikA prakAzamAM cAra vibhAgo che ane kula zloka 135 che. 1 vedaprakAza ( 27 zloka )-vedabrAhmaNalakSaNe, vedabhedA: zAkhAzca / 2 SaDaGgaprakAza (36 zloka )-zikSAvyAkaraNaniruktachandojyotiSakalpAni / 3 upAGgaprakAza (35 zloka )-purANopapurANAni, dharmazAstraM, pUrvamImAMsA, uttaramImAMsA (madhvarAmAnujavallabhanimbArkazaGkarAcArya siddhAntAH), AnvIkSikI-nyAya, vaizeSika, sAGakhya, yoga, zaivazAktavaiSNavadarzanAni / liGgAyatamahAnubhAvakApAlikakauNDikasaugataAhatamleMcchAdInAM matAni / mleMcche-yahUdI masIhi musalmAna pArasIkAH, teSAM matavarNanaM bhedasahitam / 4 upavedaprakAza (37 zloka )-AyurvedaH aSTAGgasahitaH, dhanurvedaH, gAndharvavedaH / arthazAstre vAhanazAstra, zilpazAstraM, vAstuzAstraM, dakArgalaM, tarupoSaNaM, kuNapajalaM, tarucikitsA, sUdazAstraM, nItizAstra-sAhityazAstraM, 64 kalAH, rasAyanazAstra, adravadravyadharmAH jalAdidravadravyadharmANAM dharmAH, vAyudharmavidyA, dhvanividyA, darzanAnuzAsanaM, prakAzakiraNagatimiti, bhUgolavidyA itihAsavidyA ca / A viSayasUcIparathI lekhakanA UMDA adhyayana ane paripakavabuddhinuM anumAna karI zakAya. A graMtha upara ja eka svataMtra lekha lakhIne A badhAnuM vizeSa vivaraNa karavAnI IrachI che, eTale ahIM TUMkamAM ja A graMthanA viSayenuM digdarzana pUruM karuM chuM. A graMthanA aMte be leAkomAM kavi potAnuM vaMzavarNana Ape che. te khUba mahatvanuM che. 1 AsIdgurjarabhUminirjarakule zuddhapradhIruddhavaH tatsUnoratha zambhurAmasumateroGkArazarmAtmajaH / tajjastadavAptazAstranivahaH zrIrAmapadbhaktimAna bholAnAthabudhAnujo'mumakarot somaH prakAzaM zubham // 37 // 2 zake navAGgasaptibhUmite [ 1769 ] zihU rapattane valakSapakSapUraNe zucau kujehni pUritaH / kalandikAprakAza eSa somanAthanirmitaH samastasadvineyadhIprakAzako'stu sanmade // 36 // For Private and Personal Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhArtha yazavaMta vAkaNakara A be kalekanI TIkAnA caturthakamAM kavi lakhe che ke emaNe pote ja kalandikAprakAza upara eka laghu-vyAkhyA zaka 1769mAM racI hatI. paraMtu jemane vizeSajJAna meLavavAnI IcchA che emanA mATe A "budhAnadinI' nAmanI vyAkhyA zaka 1771mAM lakhI che ane pachI aMtamAM puSpikAmAM lakhe che - 1 nandAGgasaptikSiti[ 1769 ] zAke vyAkhyA mayAkAri paraM laghuH saa| vizeSajijJAsujanopakAriNI kRtA mayeyaM vitatA tato'nyA // 4 // 2 bhUbhUdharakSitidharakSiti 1771 bhimite zAke......seyaM samAptimagamat // 7 // puSpikA-iti zrI vyAsopanAmakasya zrIrAmapAdAravindamarandamilindasya somanAthasya kRtI svakRtakalandikAprakAzavyAkhyAyAM budhAnanda(ndi )niismaakhyaayaamupvedprkaashH|| 4 // paryAptA ceyaM budhaanndniivyaakhyaa| saMvat 1907 zrAvaNa vadya 7 saptamI guruvAsare svayamalekhi somanAthena ciraJjIvabhAgIrathapaThanArtham / zrIzivAya gurave namaH / zrIrAmacandrAya namaH // 6 // A avataraNo parathI ApaNane emanA vaMzavRkSa viSe je mAhitI prApta thAya che te A are che. uddhava vyAsa zambharAma oDAra bholAnAtha somanAtha bhAgIratha rAmavallabha 5. rAmavallabha pAsethI ane sva. zrI. nIlakaMTha ga. devabhakta-(je sihora hAIskUlanA heDamAstara hatAM)-pAsethI ujajaina nivAsI sva. zrI. nArAyaNarAva AThalvee kavi somanAthanI mAhitI bhegI karI hatI. ane e mAhitInA AdhAre ja meM A lekhanI vigate prApta karI che. trI. AThathenA TipaNemAMthI evI mAhitI maLI Ave che ke dinAMka 24-7-1940nA divase 5. rAmavallabhe zrI. AThalvene 5. somanAtha vyAse lakhelA graMthanI nIce batAvelI pothIo ja pArIkhatI 1 nIrAjanastava-patra 3, paJcAyatana-devatAstotra-(stotra) 2 haribhaktikumudAkara-patra 13, 5 adhyAya. racanAkAla zaka 1770 zrAvaNa-kRSNa 5%; maMdavAra lekhana-kAla-saM. 1905, bhAdrapada zuddha 10 guruvAra-(bhakti) 3 bhagavadbhaktimuktAvali-TIkAsahitA. pa. 14, saM. 1926 mAghavadi 1. gurau likhitA-(bhakti) For Private and Personal Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir suvavRvAra -gUrjara vidvAna 5. somanAtha vyAsaprati eka ajJAta graMtha 4 padyapaJcaka-advaitadIpikAvyAkhyAsaha-patra 43 (advaita) 5 jagadAnanda-pa. 53. 4 adhyAya (vividha) 6 zabdaratnapradIpikA-laghuvRttisaha pa. 66 (vyAkaraNa) 7 jatacaMtanAtta-. 22. (vAta) 8 variyAvA-nArAyaNamuThIta naputtihR. 1. 20 he. 107 caitra zuDha 20. zanivAra zake 1771-jaLugrAma (vividha) 5 advaitapadamANa 1. 28 (rAta) 10 satkathAmRtasAgara-49 taraGga (itihAsa) 11 satyanArAyaNa kathA va pUjA-pa. 7. 4 adhyAya. saM. 1909 phAlguna bada 3 zanI. 22 vAnavandri-tti (gAjara) 13 rahasyarAmAyaNa-saTIka. pa. 130. saM. 1929 caitra zuddha 13, ravivAsare. lekho'yaM brhmtaarkyteH| 14 subodhakumadAkara-pa. 17. zake 1772 caitra kRSNa 7 somavAra rAghavAhnikAyanA 5-7 saf ( A) 26 vAnaranAstotra-(totra) sva. zrI. AThalya pachI evuM lakhe che ke , vandiAvakAza mitAkSarIvaIsati, sudhAri, komaripu, kUDhivani, ane kayotiSanA --A 6 hastalikhita 5. rAmavalabhe nahIM dekhADI. (dekhADavA mATe nA pADI hatI.) 5. rAmavallabha pAse sacavAyelA kAgaLomAMthI ane emaNe maukhika rIte ApelI mAhitI uparathI sva. AThalvee paM. somanAtha vize je vigato meLavI te A pramANe che- somanAthajInA prapitAmaha uddhavajI vyAsa gujarAtanA visanagara gAmathI aDhAramI-sadInA madhyakAlamAM vAliyara saMsthAnanA zAjApUra gAmamAM AvyA. paM. somanAthane janma zAjApuramAM ja vikrama saMvata 1864 (I.sa. 1807) caitra zuddha 13 somavAre thaye. pitAnA pitA paM. ekAra pAsethI emaNe vidyA meLavI ane sihora hAIkuslamAM i.sa. 1838mAM rU. 60 nA (pagArathI saMskRta zikSaka tarIke emanI nimaNUka thaI. tyAM emaNe 20 varSa sudhI nokarI karI ane I sa. 1957mAM emaNe karIne tyAga karyo. pitAnI upajIvikA mATe rAjagaDa saMsthAnanAM motIsiha pAsethI emane 151 bIghA jamIna ane tAmrapatrasanada vaizAkha zuddha 3 vikrama saM. 1892 nA divase maLI ane rU. 100/- vArSika anudAna paNa maLyuM. gvAliyara darabAra pAsethI 22 eprila, 1862 nA roja eka sanadathI vArSika rU. 24/- anudAna ane cAMdInA sikko prApta thaze. For Private and Personal Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 72 siddhArtha thazavaMta vAkaNakara hAIskUlanA sahakAryakara, vidyArthI, janatA tathA aMgreja sarakArI adhikArIone emanA mATe dhaNuM Adara hatuM. vRddhAvasthAmAM patnIne viga thaye ane e bahu ja udima thayA ane I.sa. 186 7mAM svAmI nityAnaMda pAsethI emaNe saMnyAsa-dIkSA lIdhI ane e svAmI brahmatArakatIrtha tarIke oLakhAyA. 83 varSanI umare ASADha kaccha-13 saM. 1940 (i.sa. 1890 )nA divase zAjApUramAM e samAdhistha thayA. zarUAtamAM batAvyuM tema emaNe saMnyAsa lIdhA pachI paNa aneka graMtha, TIkAo racI jemAM lekhakanuM nAma " brahmatArakayatI' evuM jovA bhaNe. AvA prakASThapaMDitanA graMtho je prakAzita thAya to gujarAtanA eka ajJAta graMthakAranI kRtio vidvAne samakSa Avaze ane emanA mahattvanA yogadAnane vidvAnene paricaya thaze. zrIsomanAthavyAsapraNItaH subodhakumudAkaraH / // zrIgaNezAya namaH // namo rAmAya mahate dustAya parAtmane / sarvavAcakavAcyAya vAcyatAtparyamUrtaye // 1 // - AtmajJAnasya parapuruSArthatvAttasya zAstrajJAnAdhInatvAttasya ca vAkyarUpatvAdvAkyasya padasAtmakasya bodhe prathamaM padajJAnamapekSitaM tacca zabdAnuzAsanAdhInaM tacca duravabodhamapArazcatyalasajijJAsUpakRtaye kiJcit ttsaarprkrnnmaarbhyte| tatrAdau padavivekAya sandhinirUpyate-i u R la e ai o au eSAM sthAne krameNa yabarala aya Ay av Av AdezAH syuH svare pare sati / yathA-hari + AtmA / hryaatmaa| mavidam / katriMdam / luccaarH| jayaH rAyau / bhavaH / bhAvaH // aiuR eSAM hrasve daurSe vA sajAtau svare pare dvayoreko dIrghaH syAt / tavAyam / svAtmA / dadhIdam / prabhUdayaH / hotRkAraH // avarNAd iula eSu pareSu e o ar al shsyuH| rameyam / gaGgodakam / mhrssiH| tavaskAraH // avarNAd e ai o au eSu pareSu ai o syAtAm / gaGgeSA / tavaizvaryam / janauSaH / kRSNotsukyam // padAntAbhyAm e obhyAmakArasya lopaH / te'tra / viSNo'tra / kvacidanyathA'pi / ganyUtiH / nAvyam / akSauhiNI prArNam / prejte| mniissaa| maartnnddH| gavAgram // asandhiH / plutAdau-kRSNA 3 atra / harI 3 etau // iti svarasandhiH / satavargayoH zacavargAbhyAM yoge zacavargoM[staH] / rAmazcitrAm / rAmazete / taccitram / satavargayoH SaTavargAbhyAM yoge ssttvrgii| rAmaSSaSThaH / kRssnnssttiikte| peSTA / taTTIkA // padAnte vargANAmapazcamAnA tRtIyAH syuH / vAgIzaH / ajayam / SaDatra / tadidam / aboghaH / AdyadvitIyayorAdyaH / taccavAkkalahaH / kvacidanyat / tanmayam / vaagdhriH| samcchambhuH // namayoranusvAraH-hariM vande / yazAMsi // iti halsandhiH // . For Private and Personal Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir subodhakumudAkara-2 vidvAna bhanAtha vyAsa jJAta tha visargasya so vargAdyadvitIyayoH parayoH / viSNustrAtA | zabase vA / hariH zete harizzete // uH zeSe vyaJjane'varNe cA'varNAt rAmo bhaati| rAmo'yam // ivarNAdisvarAd rephaH hariyati / viSNureSaH rasya lopo reke pUrvasya ca dIrghaH harI ramyaH kvacidamyathA eSa viSNuH sa zambhuH / eSo'tra // visargalopaH kvacit / rAma ehi // iti visargasandhiH // 993 vibhaktyantaM padam / vibhaktizca suptiGabhedAd dvidhA / tatra nAmnaH supaH dhAtubhyastiGaH syuH / tatra khupa mirupyante dhAtUM pratyayaM prayayA ca varjayitvA prAtipadikasyAt tadeva nAma, tato viSayaH svAdayo vibhaktayaH / tatra - su au jas prathamA / am au zas dvitIyA / TAbhyAM bhis tRtIyA / Ge bhyAM bhyas caturthI / Gasi bhyAM bhyas paJcamI / Gas os Am SaSThI / Gi os saptamI / triSvekavacana dvivacanabahuvacanAni krameNa / ekAdyarthe tatprayogaH / yathA A ( a ) kArAntaM rAmeti prAtipAdikaM tato vibhato krameNa rUpANi-rAmaH 1 rAmo 2 rAmAH 3 iti prathamAyA ekavacanadvivacana bahuvacanAntAni rUpANi / rAmaM 1 rAmau 2 rAmAn 3 dvitIyA / rAmeNa 1 rAmAbhyAM 2 rAmaiH 3 tRtIyA rAmAya 1 rAmAbhyAM 1 rAmebhyaH 3 caturthI rAmAt 1 rAmAyo 2 rAmebhyaH 3 / rAmasya 1 rAmayoH 2 rAmANAm 3 paTTI rAme 1 rAmayoH 2 rAmeSu saptamI | puMvAdhibhyo'dantebhyaH strItve TAp / yathA - rAmA 1 rAme 2 rAmAH 3 prathamA / rAmo 1 rAme 2 rAmAH 3 dvitIyA / rAmayA 1 rAmAbhyAm 2 rAmAbhiH 3 tRtIyA / rAmAyai 1 rAmAbhyAM 2 rAmAbhyaH 3 caturthI rAmAyAH 1 rAmAbhyAM 2 rAmAbhyaH 3 paJcamI / rAmAyAH 1 rAmayoH 2 rAmANa 3 SaSThI rAmAya 1 rAmayoH 2 rAmA 3 saptamI // kvacidI nadI yo 2 nayaH 3 prathamA nadIm 1 nadyau 2 nadIH 3 dvitIyA / nadyA 1 nadIbhyAM 2 nadIbhiH 3 tRtIyA / nauM 1 nadIbhyAM 2 nadIbhyaH caturthI nadyAH 1 nadIbhyAM 2 nadIbhyaH 3 pazcamI nayAH 1 nayoH 2 nadInAm 3 pii| nayA~ 1 nayoH 2 nadI me saptamI I 1 I napuMsake tu dIrghasya hrasvatA, yathA puMsi somapAH 1 somavI 2 somapAH 3 prathamA somapA 1 somapI 2 somavaH 3 dvitIyA somapA 1 somapAbhyAM 2 somapAbhiH 3 tRtIyA somape 1 somapAbhyAM 2 somapAbhyaH caturthI somapaH 1 somapAbhyA 2 somapAbhyaH 3 pacamI somapaH 1 somapoH 2 somapAm 3 STI / somapi 1 somapoH 2 somapAsu 3 saptamI // napuMsake tu somapaM 1 somape 2 somapAni 3 prathamA, evaM dvitIyA / zeSaM puMvat // nAmno subantarUpANi vAdantAdikrameNa sarveSAM prAyeNa vilakSaNAni tAni rUpAvalI pAThAd bodhyAni / For Private and Personal Use Only aliGge yuSmadasmadI / yathA-tvaM 1 yuvA 2 yUyam 3 prathamA / tvAM tvA 1 yuvAM, vAM, 2 yuSmAn vaH 3 dvitIyA / tvayA 1 yuvAbhyAM 2 yuSmAbhiH 3 tRtIyA / tubhyaM, te 1 yuvAbhyAM vAM, 2 yuSmabhyaM vaH 3 caturthI / tvat 1 yuvAbhyAM 2 yuSmat 3 paJcamI / tava, te 1 yuvayoH vo, 2 yuSmAkaM va 3 SaSThI / tvayi 5 yuvayoH 2 yuSmAsu 3 saptamI / iti yuSmado rUpANi // aham 1 Ava 2 vayaM 3 pathamA / mAm mA 1 AvAM, nau 2 asmAn naH 3 dvitIyA / mayA 1 AvAbhyAM 2 , , asmAbhiH tRtIyA asmat 3 paJcamI / svA 10 mayaM me 1 AvAbhyAM no asmabhyaM naH 3 caturthI / mama me, 1 AvayoH, nau 2 asmAkaM naH 3 SaSThI mat 1, AvAbhyAM 2 / mayi 1 AvayoH 9 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 74 siddhArtha yazavaMta vAkaNakara asmAsu 1 sptmii| ityasmadaH // ca / vA / ha / vai ityAdyavyayAni tvekarUpANi // pra / praa| anu / avetyAgrupasargAstu dhAtoH prAk prayojyante / " dhAtvarthaM bAdhate kazcit kazcittamanuvartate / tameva vizinaSTayanya upasargastridhA mataH // 1 // upasargeNa dhAtvarthoM balAdanyatra nIyate / vihArAhArasaMhArapratihAraprahAravat // 2 // atha vibhaktyarthAH / nAmArthe sambodhane cokta kArake prthmaa| yathA-taTaH, taTI, taTam / he rAma / uktatvaM cAkhyAtena kRtA samAsena taddhitena nipAtena ca / dhAtA kroti| ghaTaH / kRtaH / sAdhanam / dAnIyo vipraH / upAdhyAyaH / pacanI sthAlI / UDharatho'naDAn / kaumaM vAsaH / rAma iti tamavet // kriyAyAM svAtantryeNa vivakSito'rthaH krtaa| vivakSitaH kim ? agniH pacati, sthAlI pacatItyAdau karaNAdhikaraNayorapi kartRtvaM yathA syAt // kartuH kriyAyAH sAdhakatama karaNam / kartuH kriyayA vyAptumiSTatamaM karma / dAnIyatvena vivakSita sampradAnam / vibhAge'vadhitvena vivakSitamapAdAnam / Azrayatvena vivakSitamadhikaraNam / etAni SaT kArakANIti sarvatra kArakapadaM vizeSyatayA yojyam / tatrokte prthmoktaa| anukte karmaNi dvitiiyaa| rAmaM bhajati / kartRkarmaNo(karaNayo)stRtIyA / rAmeNa bANena hato vAlI / sampradAne caturthI snAtakAya kanyAM dadAti / apAdAne paJcamI / azvAt patati / sambandhe sssstthii| rAjJaH sevakaH / adhikaraNe saptamI / vaTe zerate gAvaH // padavizeSayogamAtre'pi dvitIyAdayaH / rAma vinA / rAmAt binaa| rAmeNa vinaa| tam antarA / namaH kRssnnaay| adhirAme vizvam / evaM yathAlakSya bodhyam // iti kArakam / atha kriyAvacano bhvAdirdhAtusaMzaH / dhAtoApAraH kriyaa| dhAtuzcAtmanepadI parasmaipadI ubhayapadI ceti pratyayabhedena tridhA / sakarmakAkarmakadvikarmakabhedAdarthabhedena tridhA / seDaniTceti kAryabhedAd dvedhA / bhvAdiradAdirjuhotyAdidivAdiH svAdI rudhAdistudAdiH tanAdiH RyAdizrurAdizceti gaNabhedAizadhA / laukikavaidikasotrabhedAca tredhaa| dhAtorlaliTluTlaTleTloTlaGliGaluGaluGa iti daza prtyyaaH| eSu paJcamo lakAra chandogocara eva // tip tas jhi sip thas tha mip vas mas / tA to jha thAsAthA dhvam ir3a vahi mahiGa / lakArasyate'STAdazAdezAH / tatrAdyaM navakaM parasmaipadasaMjJa, paramAtmanepadaM, dvayamubhayapadam / navakayoH pratyekaM trikasya puruSasaMjJA pratyekaM trike caikAdivacanAni // tatra(parasmaipade) bhU sattAyAM dhAtuH / tasya laTi-prathamapuruSa-bhavati / bhvtH| bhavanti / madhyamapuruSa-bhavasi / / bhavathaH / bhavatha / uttamapuruSe-bhavAmi / bhavAvaH bhavAmaH / liTi-babhUba / babhUvatuH / bbhuuvuH| babhUvitha / babhUvathuH / babhUva / babhUva / babhUviva / bbhuuvim| luTi-bhavitA / bhavitArau / bhavitAraH / bhvitaas| bhavitAsthaH / bhavitAstha / bhvitaasmi| bhavitAsvaH / bhavitAsmaH / luTi-bhaviSyati / bhvissytH| bhaviSyanti / bhaviSyasi / bhaviSyathaH / bhaviSyatha / bhaviSyAmi / bhaviSyAvaH / bhaviSyAmaH / loTi-bhavatu bhavatAt vA / bhavatAm / bhavantu / bhava bhavatAt vA / bhavatam / bhvt| bhvaani| bhavAva / bhvaam| ladhi-abhavat / abhavatAm / abhavan / abhavaH abhavatam / abhvt| abhavam / amavAva / abhavAma / lihi-bhavet / bhavetAm / bhveyuH| bhavaH / For Private and Personal Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir subodhakumudAkara-2 vidhAna 5. seminAtha yAsAta ajJAta tha 75 bhavetam / bhaveta / bhaveyam / bhaveva / bhavema / AzIlihi-bhUyAt / bhUyAstAm / bhUyAsuH / bhuuyaaH| bhUyAstam / bhUyAsta / bhuuyaasm| bhUyAsva / bhUyAsma / luDi-abhUta / abhUtAm / abhUvan / abhUH / abhUtam / abhUta / abhUvam / abhuuv| abhUma / luchi-abhaviSyat / abhaviSyatAm / abhaviSyan / abhvissyH| abhaviSyatam / abhaviSyata / abhaviSyam / abhaviSyAva / abhaviSyAma // evam-Dupacaz pAke pacati / citI saMjJAne cetati / idi paramaizvarye indati / gamla gato-gacchati / ityAdInAM rUpANi rUpAvalIto bodhyAni / Atmanepade-edha vRddhau- edhte| edhete / edhante / / ityAdi bodhyam / ubhayapade-rAja dIptau / rAjati / rAjate / iti bhvAdiH // (parasmaipade) adlU bhakSaNe-atti / attaH / adanti / ityaadi| vid jJAne-veti / as bhuvi-asti // Atmanepade-- zIGa svapne-zete / ubhayapade-dui prapUraNe-dogdhi / dugdhe| itydaadiH|| hu dAnAdanayoH-juhoti / ohAk tyAge--jahAti / mAGamAne-mimIte / DudAsa dAne-dadAti / datte iti hAdiH (juhotyaadiH)| diva krIDAdau-dIvyati / nRtI gAtravikSepe / nRtyati / pIGa pAne-pIyate / Naha bandhane-nahyati / nahyate / iti divAdiH // Suna abhiSave-sunoti / sunute / dhuJ kampane-dhunoti / dhunute| iti svAdiH // tuda vyathane tudati / tudte| kRS karSaNe / kRSati / kRsste| kRtI chedane kRntati / iSu icchAyAM -icchati / iti tudAdiH // rudhir AvaraNe-ruNaddhi / rundhe / yujir yoge-yunakti / yukte / iti rudhAdiH // tanu vistAre tnoti| tanute / DukRJ karaNe-karoti / kurute / iti tanAdiH // DukIn dravyavinimaye--krINAti / kriinniite| mIya hiNsaayaam-miinaati| miiniite| muSa steyemuSNAti / mussnniite| az bhojne-ashnaati| ashniite| iti krayAdiH // cur steye-corayati / corayate / gaNa salyAne gaNayati / gaNayate / iti curaadiH|| prayojakavyApAra preSaNAdau ca vAcye dhAtoNic / bhAvayati / STA gatinivRttau-ekastiSThati tamanyaH prerayati-sthApayati / ghaTa ceSTAyAm-ghaTayati / iti NyantaprakriyA // icchAkarmaNo dhAtoricchekakatRkAdicchAyAM san / paTha vyaktAyAM vAci-paThitumicchati piptthissti| cikIrSati / bubhUSati // iti samantaprakriyA // dhAtorekasvarAt pauna:punye bhRzArthe ca ya / bobhUyate / vRtu vartane--varIvRtyate / gatyarthAt koTilye yaG-vraja gto| kuTilaM vrajati vAvrajyate // iti yaGantaprakriyA // yaGo lag vA-- bobhavIti / bobhoti / carkaroti / cerIkaroti / carikaroti / iti / iti yaGlukaprakriyA / / icchAkarmaNa eSituH sambandhinaH subantAdicchAyAM kyaca / AtmAnaM rAjAnamicchati-rAjIyati / vidvAMsamicchati-viduSyati / kAmyacca-putrakAmyati / upamAnAdAcAre kyaca-viSNumivAcarati biSNUyati dvijam / nAmnaH kartaryAcAre vipa kyaG ca / kRSNa ivAcarati-kRSNati / rAjAnati / pathInati / zyenAyate kAkaH / zabdAdibhyaH karaNe kyaGa / zabdaM karoti zabdAyate / kalahAyate / vairAyate / nAmnaH kyac tatkaroti tadAcaSTe ityarthe / ghaTamAcaSTe karoti vA ghaTayati / sAdhayati / drAghayati / / iti nAmadhAtavaH // kaNDvAdibhyo yak svArthe / kaNDU gAtravigharSaNe / kaNDUyati / kaNDUyate / ityAdi kaNDavAdayaH // kvacidupasargAdarthavizeSe ca padavyatyayaH / viza pravezane / vizati / nivizate / vijayate / vyatilunIte / anyasya yogyaM lavanaM karotItyarthaH / iti padavyavasthA / evamete kartari pratyayAH / bhAvakarmaNoryak sAvadhAtuke / bhAve ca prathamapuruSasyaikavacanameva bhAvasyaikatvAt / tvayA mayA'nyairvA bhUyate / babhUve / bhAvitA / bhvitaa| bhaviSyate / bhAviSyate / bhUyatAm / abhUyata / bhAviSISTa / bhaviSISTha / abhAvi / abhAviSAtAm / abhAviSyata / abhvissyt| For Private and Personal Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhArtha yazavata vAkaNakara karmaNi tu-anubhUyate / anubhuuyete| ityAdi rUpANi / Nyante-bhAvyate / sani-bubhUSyate--yaDibobhayyate / bhAvakarmaNorAtmanepadam / iti bhAvakarma-prakriyA / / karmaNa kartRtvavivakSAyAM--pacyate phalam , bhidyate kASThamiti karmakartaprakriyA / vartamAne laT-sa ghaTaM karoti / parokSe'tIte liT / balirbabhUva / zvo bhAvini luT-kartA kaTam / bhAvini lUTa-dAna dAsyati / preraNAdo loT / bhaj sevAyAm / bhajatu rAma bhavAn / anadyatane'tIte laGa--vad vyaktAyAM vAci / dharmamavadat saadhuH| vidhyUhAdau liGa / agnau juhuyAt / syAdayaM sAdhuH kulInatvAt / atIte luGa / abhUd vRSTiH / luG kriyAtipattau bhUte bhAvini ca / vedamapaThiSyaccet karmAkariSyat / vartamAnasAmIpye bhUte bhAvini ca vartamAnavad vA / kadAgato'si / ayamAgacchAmi / AgamaM vA / yA prApaNe / kadA yAsyasi / eSa yAmi yAsyAmi vA / ityAdi lakArArthaprakriyA // katIra pratyaye karturuktatvAt tatra prathamA / kauNi pratyaye karmaNi prthmaa| prathamAntAnusAreNa puruSaprayogaH / tena nAmni prathamAnte prathamaH, yuSmadi madhyamaH, asmadyuttamaH / rAmaH karoti vizva, rAmau kurutaH, rAmAH kurvanti / tvaM rAma bhajasi, yuvA rAma bhajathaH, yUyaM rAma bhajatha / Nama prhrve| namati / ahaM namAmi rAmam, AvAM namAvaH, vayaM namAmaH / yugapatprAptau paraH puruSaH, vacanaM tu sarvAbhiprAyam / sa ca tvaM ca kAzI vrajathaH / sa cAhaM ca tvaM ca vrjaamH| karmaNi-kRSNena sa sukhIkriyate / tvaM sukhIkiyase / ahaM sukhIkiye / AvAM rAmeNa sukhino kriyAvahe / iti prayogaprakriyA / ityAkhyAtaprakriyA / __ itaH paraM kRtsaMjJAH pratyayAH / tatra kRtyasaMjJAH / bhAvakarmaNo dhAtostavyAnIyarau / edhitavyam edhanIya tvayA / ciJa cayane / cetavyazcayanIyo vA dharmasvayA / kelimara ca / pacelimA mASAH / paktavyAH pacanIyA vA / karaNAdau ca / SNA zoce / snAntyanena snAnIya cUrNam / dIyate'smai dAnIyo vipraH / evaM yadAdayaH / ceyam, cetavyam / glai mlai hrsskssye| gleyaM mleyam / iN gato / ityaH / STuJ stutau / stutyaH / mRjUSa zuddhau / bhRjyaH / Nyat / dhR dhAraNe / dhAryam / mAyaH / bhojyaM bhakSye / bhogyamanyat / iti kRtyaprakriyA / / kartari NvultRcau dhAtoH / karoti kArakaH / karttA / evaM lyuNinyac kaDAdayaH / Tunadi samRddhau / nandanaH / graha, upAdAne / graahii| pacaH, budhaH, manojJaH, kumbhakAraH, priyaMvadaH / manu bodhane / paNDitaMmanyaH, pnndditmaanii| karmakRt / sugaN / tAcchIlye NinyAda[yaH] / bhuj pAlanAbhyavahArayoH / uSNaM bhunaktItyevaMzIlaH uSNabhojI / karmaNi bhUte kanibAdayaH / pAraM dRSTavAn pAradRzvA / yudh samprahAre / rAjAnaM yodhitavAn rAjayuddhA / ddH| janI prAdurbhAve / sarasijaM sarojam / ktaktavatU niSThAsaMjJo bhUte / kartRkarmabhAve ktH| ktavatuH kartari / snAtaM mayA / kRtastvayA dharmaH / gataM tvyaa| sa gataH kAzI gatavAn vA // iti niSThA // laTaH zatRzAnacau satsaMjJau kriyAyAM gamyAyAm / pacannAste pacamAno vA / laTazca / kariSyan kariSyamANaH / tRmAdayaH zIlAdau / kaTaM kartA / jalpa bhASaNe / jalpAkaH / zaMsa kathane / AzaMsuH / kvip / AyataM stauti AyatastuH / uNAdayo bahulam / vA gatigandhanayoH / vAyuH / pA rakSaNe / pAyuH / tumanaNvulau kriyAyAM kriyArthAyAm / dRz darzane / draSTuM yAti darzako vaa| bhoktaM samayaH / striyAM ktin / kRtiH / stutiH| apratyayAntebhyaH striyAm / cikIrSA / kAraNA / anyato'pi / icchA / IhA / ktvANamulau prAk kAlAdau / Namuli dviHprayogaH / paktvA pAcaM pAcaM vA For Private and Personal Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir subodhakumudAkara- bhUvihAna 5. seminAtha yAsamIta mA 5 bhukte / alaM dattvA / samAse kyap / praNamya karoti / kathamAyupapade Namuli siddhA prayogasya dhAtoH prayogaH / kathAkAra karoti / kathaM karotItyarthaH / evaGkAra [ karoti ] // iti kRtyaprakriyA // evaM dhAtubhyo nAmAni siddhayante teSAM subantAnAm ekapadyAyaikavibhaktitvAya samAsaH / samasanaM saMkSepaNa samAsaH / sa ca sAmarthya satyeva bodhyH| parasparamarthAnugamanaM sAmarthyam / tacca vyapekSAlakSaNamekA bhAvalakSaNaM ceti dvidhA / AdyaM vAkye para samAse / tenAntarvartinI vibhakti sthAnivadbhAvenAzritya pUrvapadAnna subutpattiH samudAyasyaivArthavatvAzrayaNAt / sa ca kevalo vizeSasaMjJArahitaH / prAyeNa pUrvapadArthapradhAno'vyayapUrvapado'vyayIbhAvaH / prAyeNottarapadArthapradhAnastatpuruSaH / tadbhedaH karmadhArayastadbhedo dviguH / prAyeNAnyapadArthapradhAno bahuvrIhiH / prAyeNobhayapadArthapradhAno dvandvaH / prathamAsamAnAdhikaraNaH karmadhArayaH / saMkhyApUrvo dvigu: / dvitIya dyntpuurvpdsttprussH| zeSaH kevalo yathA-vAgarthAviva / pUrva bhUto bhUtapUrvaH / samAso nityo'svapadavigrahaH, anityaH svapadavigrahaH / anyayIbhAvo yathA harau / adhihari / asya prAyeNAvyayatvAdvibhaktalak / prAyeNAdantAttu am / nirmakSikam / ythaashkti| upakRSNam / samAse ttjaadyH| samAsAntAH gratyayAH / upazaradam / prativipAzam / ityavyayIbhAvaH / / kRSNa zritaH kRSNazritaH / zaGakulayA khaNDa: zakulAkhaNDaH / yUpAya dAha yUpadAru / corAd bhayaM corabhayam / rAjJaH puruSo rAjapuruSaH / akSeSu zauNDo'kSazauNDaH // iti tatpuruSaH // kRSNazcAsauM sarpazca kRSNasarpaH / nIlaM ca tadutpalaM ca nIlotpalam / raktA cAsau latA ca raktalatA // iti karmadhArayaH // pazcAnAM gavAM samAhAraH paJcagavam / dazagrAmI / triphalA / paJcapAtram // iti dviguH|| prAptamudakaM yaM saH prAptodako grAmaH / UDho ratho yena sa UDharatho'naDvAn / upahRtaH pazuryasmai sa upahRtapazubhairavaH / udbhata odano yasyAH sA uddhRtodanA sthAlI / pItamambaraM yasya saH pItAmbaraH [hariH] / vIrAH puruSA yatra sa vIrapuruSo grAmaH // iti bahuvrIhiH // cArthayoritaretarayogasamAhArayodvandvaH / padazca guptazca pttuguptau| dhvkhdiro| hariharaguravaH / samAhAre klIbamekavacanaM ca / zazakuzapalAzam / dantoSTham // iti dvndvH|| prapatitaH parNaH praparNaH / prapatitaH parNo yasya sa praparNastaruH / zAkaM priya yasya [sa]zAkapriyaH, sa cAso pArthivazca zAkapArthivaH / devAn pUjayatIti kRdviSayastatpuruSaH / devapUjako brAhmaNaH devbraahmnnH| evaM sarvapamAse mdhympdlopH| vyUDhamuro yasya sa vyUDhoraskaH / bahirlomAni yasya sa bahirlomaH / vyAghrasya pAdAviva pAdau yasya sa byAghrapAt / atropamAnottarapadaH samAsaH / akAralopaH samAsAntaH / padmamiva badanamasyAH sA padmavadanA / atropamAnapUrvapadaH samAsaH // iti samAsAzrayavidhiH // mAtA ca pitA ca pitarI / duhitA ca putrazca putrI / zvazrUzca zvazurazca zvasu(zu)rau // isyekazeSaH / / iti samAsaH // atha taddhitam / apatyAdyartha'N / azvapaterapatyAdirAzvapatam / dityAdeWH / diterapatyAdi daityaH / prAjApatyaH / evaM yaJ-naJ-snAdayaH / devyam / devam / streNaH / pauMsnaH / apatyArthe in| dazarathiH / yA / gArgyaH / bahutve luk / grgaaH| evaM gAAyaNaH / dAkSAyaNaH / pANmAtaraH / dvaimaaturH| vainateyaH / kAnIno vyAsaH karNazca / shvaasuryH| raivatikaH / idamartha / pakSAlAnAmayaM rAjA paacaalH| kauravaH / pANDyaH / indro devatA'sya aindram / saumyaM haviH / aagneyH| kArakAta kriyAyoge / kuDakumena raktaM koGakumaM vastram / puSyeNa yuktaM paurSa mahaH / vasiSTena For Private and Personal Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhArtha yazavaMta vAkaNakara dRSTaM vAsiSThaM sAma / kambalena parivRtaH / kAmbalo rathaH / zarAve uddhRtaH zArAva odanaH / bhrASTra saMskRtA bhrASTA bhakSyAH / kAkAnAM samUhaH kAkam / gAbhiNaM janatA dhUmyA / pitRvyAdayo nipAtyAH / pituItA pitRvyaH / mAtuH mAtulaH / piturmAtuzca pitA pitAmahaH mAtAmahaH / vyAkaraNamadhIte vaiyAkaraNaH / naiyAyikaH / mImAMsakaH / zivInAM nivAsaH zevaH / udambarAH santyasmin deze audumbraaH| vetasvAn, naDvAn / sAyaM bhave sAyantanam / stradhne jAtaH sraunaH / azmano vikAra AzmanaH / dardurazabdaM karoti dArdurikaH / dharma carati dhArmikaH / dhanuH praharaNamasya dhAnuSkaH / yaassttiikH| apUpA bhakSaNamasya ApUpikaH / nAvA tArya nAvyam / dharmeNa prApyaM dharmyam / karmaNi sAdhuH karmaNyaH / Atmane hitam AtmanInam / dvayoH saMkhyApUraNaH dvitIyaH / caturthaH / paJcamaH / ekAdazaH / adhItamanena adhiitii| gAvo'sthAtra vA santi gomAn / zuklo varNo'syAsti zukla: paTaH / medhAvAn / medhAvI / lomazaH / lomavAn / pAmanaH / picchilaH / vrIhikaH / samvI / prakRSTaruJcaruncestamaH / adravyaprakarSe uccastamAm / Atezayena laghuH laghIyAn / laghiSTaH / laghutaraH / laghutamaH / bahvorbhAvo bhUmA laghimA ityAdi yathAlakSyaM taddhitAH / abhUtatadbhAve kRbhvastiyoge cviH / akRSNaM kRSNaM karoti kuSNIkaroti / brahmIbhavati / gaGgI syAt / DAc / DAci dvitvam / paTat-paTat karoti paTapaTAkaroti / iti tddhitaaH|| // iti subodhakumudAkare vyAkaraNaprakaraNam // evaM padabodhe vyAkaraNAta siddhe padArthajJAnAya kANAdazAkhazAra: sagRhyate / dravyaguNakarmasAmAnyavizeSasamavAyAbhAvAH sapta pdaarthaaH| tatra dravyANi pra(pRthivyaptejovAkhaukAzakAladigAtmamanAMsi navaiva / rUparasagandhasparzasaMkhyAparimANapa(pRthaktvasaMyogavibhAgaparatvAparatvagurutvavatvasnehazabdabuddhisukhaduHkhecchAdveSaprayatnadharmAdharmasaMskArAzcaturvizatirguNAH // utkSepaNApakSepaNAkuJcanapasaraNagamanAni paJca karmANi / paramaparaM ceti dvividha sAmAnyam / nityadravyavRttayo vizepAstvanantA eva / samavAyastveka eva / abhAvazcaturvidhaH / prAgabhAvaH pradhvaMsAbhAvo'tyantAbhAvosyonyAbhAvazca // tatra gandhavatI pRthvii| gandhavattvaM lakSaNam / pRthvI lkssyaa| pRthvItvaM lakSyatAvacchedakam / asAdhAraNadharmo lakSaNam / yaddharmAvacchinna lakSyaM sa dharmoM lakSyatAvacchedakaH // zItasparzavatya ApaH / / uSNasparzavattejaH // rUparahitasparzavAn vaayuH| rUpara hitatve sati sparzavatvaM vAyorlakSaNam / sati saptamyA viziSTArthakatayA rUparahitatva-viziSTa-spazavatvaM bodhyam / vizeSaNAnupAdAne sparzavatvamAtre lakSaNe kRte thivyAditrike'tivyAptiH / tadvAraNAya vizeSaNopAdAnam / tAvanmAtre kRte AkAzAdAvativyAptiH / tatrApi rUparahitatvasya sattvAt / ata uktaM sparzeti / alakSye lakSaNasatvamativyAptiH / yathA--goH vRGgitvaM lakSaNaM kRtaM cet lkssybhuutgobhinnmhissyaadaavtivyaaptiH| tatrApi zRtitvasya satvAt / lakSyekazAvRttitvamavyAptiH / yathA gornIlarUpatvaM lakSaNaM kRtaM cet zvetagavi avyaaptiH| asambhavo nAma kutrApi kSaNAsattvam / yathA gorekazaphatvam / gosAmAnyasya dvizaphatvenekazaphatvAbhAvAt // zabdaguNamAkAzam // patItAdivyavahAra hetuH kaalH|| prAcyA divyavahAraheturdik // jJAnAdhikaraNam AtmA / sa dvividhaH / jIvAtmA paramAtmA ca // sukhAdyupalabdhisAdhanamindriyaM manaH // cakSutrigrAhyo guNo rUpam // rasanAgrAhyo guNo rasaH // ghrANagrAhyo guNo gandhaH // tvagindriyamAtragrAhyo guNaH sparzaH // ekatvAditryavahArahetuH For Private and Personal Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir subodhakumudAkara-bhU 2 vidvAna ..seminAtha vyAsa me ajJAta yatha saMkhyA // mAnavyavahArAsAdhAraNakAraNaM parimANam / pRthaktvavyavahArAsAdhAraNakAraNa pRthaktvam / saMyuktavyavahArahetuH saMyogaH / saMyoganAzako guNo vibhAgaH / parAparavyavahArAsAdhAraNakAraNe prtvaaprtve|| AdyapatanAsamavAyikAraNaM gurutvam // AdyasyandanAsamavAyikAraNa dravatvam // cUrNAdipiNDIbhAvaheturguNaH snehH|| zrotragrAhyo guNaH zabdaH / sarvavyavahAraheturguNo buddhirjJAnam / sA dvidhA-smRtiranubhavazca / saMskAra- . mAtrajanyaM jJAnaM smRtiH / tadbhinnaM jJAnamanubhavaH / sa dvidhA-yathArtho'yathArthazceti / tadvati tatprakArako''nubhavo yathArthaH / seva (sa eva)prametyucyate / sa caturvidhaH / pratyakSAnumityupamitizabdamedAt / tatkaraNamapi caturvidham / pratyakSAnumAnopamAnazAbdabhedAt / vyApAravadasAdhAraNaM kAraNaM karaNam / kAryaniyatapUrvavRtti kAraNam / prAgabhAvapratiyogi kAryam // kAraNaM trividham / samavAyyasamavAyinimittamedAt / yatsamavetaM kAryamutpadyate tat samavAyikAraNam / yathA tantavaH paTasya, paTazca svagatarUpAdeH / kAryeNa kAraNena sahaikasminnarthe samavetatve sati kAraNamasamavAyikAraNam / yathA tantusaMyogaH paTasya / tanturUpaM paTagatarUpasya / tadubhayabhinna kAraNa nimittakAraNam / yathA turIvemAdikaM paTasya / tadetat trividha kAraNamadhye yadasAdhAraNaM kAraNaM tadeva karaNam / tatra pratyakSajJAnakaraNa pratyakSam / indriyArthasannikarSajanyaM jJAnaM pratyakSam / tatkaraNamindriyaM, tadeva pratyakSaM pramANam / anumitikaraNamanumAnam / parAmarzajanyaM jJAnamanumitiH / vyAptiviziSTapakSadharmatAjJAnaM parAmarzaH / yathA vahnivyApyadhUmavAnayaM parvata iti / tajjanyaM parvato vahnimAniti jJAnamanumitiH // yatra dhUmastatrAgniriti sAhacaryaniyamo vyaaptiH| vyApyasya parvatAdivRttitvaM pkssdhrmtaa| anumAnaM svArtha parArtha ceti dvividham / svArtha svAnumitihetuH / yattu svayaM dhUmAdagnimanumAya parapratipattyarthaM paJcAvayavavAkyaM prayuGkte tat parArthAnumAnam // pratijJAhetUdAharaNopanayanigamAni paJcAvayavAH / parvato vahinamAniti prtijnyaa| dhUmavattvAditi hetuH / yo yo dhUmavAn sa so'gnimAn yathA mahAnasa ityudAharaNam / tathA cAyamityupanayaH / tasmAttatheti nigamanam // ubhayAnumiteliGgaparAmarzaH karaNam / vahnivyAyadhUmavAnayamiti jJAnaM linggpraamshH| sa evaanumaanm| taccAnvayavyatireki kevalAnvayi kevalavyatireki ceti trividham / anvayena vyatirekeNa ca vyAptimadanvayavyatireki / ekekAbhyAM pare yatsattve yatsattvamanvayaH / yatra dhUmastatrAgnirityanvayavyAptiH / yadabhAve yadabhAvo vyatirekaH / yatra vahnirnAsti tatra dhUmo nAstIti vyatirekavyAptiH / sandigdhasAdhyavAn pakSaH / yathA dhUmavattve hetau parvataH / nizcitasAdhyavAna sapakSaH / yathA tatraiva mahAnasaH / nizcitasAdhyAbhAvavAn vipakSaH / yathA tatraiva mahAhradaH // savyabhicAraviruddhasatpratipakSAsiddhabAdhitAH paJca hetvAbhAsAH / savyabhicAro'naikAntikaH / sa trividhaH-sAdhAraNAsAdhAraNAnupasaMhArimedAt / sAdhyAbhAvavRtti: sAdhAraNo'naikAntikaH / yathA parvato vahnimAn prameyatvAditi prameyatvasya vanyabhAvavati hrade vidyamAnatvAt / sarvasapakSavipakSavyAvRtto'sAdhAraNaH / yathA zabdo nityaH zabdatvAditi / zabdatvaM sarvebhyo nityebhyo vyAvRttaM zabdamAtravRtti / anvayavyatirekadra()STAntarahito'nupasaMhArI / yathA-sarvamanityaM prameyatvAditi / sarvasyApi pakSatvAd dRSTAnto nAsti / sAdhyAbhAvavyApto hetuviruddhaH / yathA zabdo nityaH kRtakatvAditi / kRtakatvaM hi nityatvAbhAvenAnityatvena vyAptam / sAdhyAbhAvasAdhakaM hetvantaraM yasya sa satpratipakSaH / yathA zabdo nityaH zrAvaNatvAt zabdatvavaditi / zabdo'nityaH kAryatvAd ghaTavaditi / asiddhastrividhaH-AzrayAsiddhaH svarUpAsiddho vyAptatvAsiddhazceti / Ayo yathA - gaganAravidaM surabhi aravindatvAt sarojAravindavat / atra gaganAravindamAzrayaH sa ca nAstyeva / svarUpAsiddho yathA-zabdo guNaH cAkSuSatvAt / For Private and Personal Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 80 siddhAtha yazavaMta vAkaNakara atra cAkSuSatvaM zabde nAsti, zabdasya zrAvaNatvAt / sopAdhiko vyApyatvAsiddhaH / sAdhyavyApakatve sati sAdhanAvyApakatvamupAdhiH / sAdhyasamAnAdhikaraNAtyantAbhAvapratiyogitvaM sAdhyavyApakatvama / sAdhanavanniSThAtyantAbhAvapratiyogitvaM sAdhanAvyApakatvam / parvato dhUmavAn vahnimatvAdityatrAndhasaMyogAbhAvAt sAbhyavyApakatve sati sAdhanAvyApakatvAt ArdaindhanasaMyoga upAdhiH / sopAdhikatvAdahimatvaM vyApyatvAsiddham / yasya sAdhyAbhAvaH pramANena nizcita: sa bAdhitaH / yathA vahniranuSNaH padArthatvAt / atrAnuSNatvaM sAdhyaM tadabhAva uSNatvaM sparzena pratyakSena gRhyata iti bAdhitam / iti vyAkhyAtamanumAnam / / upamitikaraNamupamAnam / saMjJAsaMjJisambandhajJAnamupamitiH / tatkaraNaM sAdRzyajJAnam / yathA gosadazyo(zo) gavaya iti / AptavAkyaM zabdaH / Aptastu yathArthavaktA / vAkyaM padasamUhaH / zaktaM padam / asmAt padAdayamartho boddhavya itIzvara saGketaH zaktiH / vizeSyatAsambandhena zaktyAzrayatvaM zakyatvam / mukhyArthabAdhe zakyasambandho lakSaNA / sA dvidhA-nirUDhA prayojanavatI ca / 'karmaNi kuzalaH' ityAdau kuzagrahaNarUpamukhyArthasyAyogAt vivecakatvAdau ' zakyasambandhe rUDhitaH pravRttiriti nirUr3hA lakSaNA / 'gaGgAyAM ghoSaH' ityAdau tu gaGgAtaTe ghoSa ityAdyapi prayogasambhavAt tadanuktvA pAvanatvAdidharmapratipAdanArUpaprayojanAt tathA prayogAt prayojanavatI lakSaNA / gaGagAzabdasya pravAhaH zakyo'rthastaTe tu sambandhaH / prayojanaM ca vyaJjanavyApAragamyameveti vyaJjanAvRttirapyavazya svIkartavyeti sAhityavidaH / lakSaNayava nirvAha iti tu tArkikAH tanna / anayA kaTAkSeNAbhilASo vyajjita iti vyavahArAd vyajanAsvIkArasyAvazyakatvAt / zaktilakSaNA] nvbuddhyrthbodhikaavRttiynyjn| / tathA ca padaM trividham / vAcakaM lAkSaNika vyaJjakaM ca / tadartho'pi tridhA-vAcyalakSyavyaGgayabhedAt / AkAGakSA yogyatA sannidhizca vAkyArthajJAne hetuH / padasya padAntaravyatirekaprayuktAnvayAnanubhAvakatvamAkA DakSA / yathA dadAtItyatra' devadattazcaitrAyagAmi "ti kartRsampradAnakarmaNAmAkAGakSA / arthAvabodho yogyatA / jalenAminA dahedityatra jalena cedaminA dahedityevAnvayaH yogyatvAt / padAnAmavilamboccAraNaM sannidhiH / ato gaurazvaH puruSo hastIti vAkyaM na pramANam / AkAGakSAvirahAt / agninA siJcediti na pramANam / yogyatAvirahAt / prahare prahare amahoccAritAni gAmAnayetyAdi padAni na pramANaM sAnnidhyAbhAvAt / vAkyaM dvividham vaidikaM laukikaM ca / vaidikamIzvaroktatvAt sarvameva pramANam / laukikam AptoktaM pramANaM nAnyat / vAkyajJAnaM zAbdajJAnaM, tatkaraNaM zabdaH // iti yathArthAnubhavo nirUpittaH / ___ ayathArthAnubhavastrividhaH-saMzayaviparyayatarka medAt / ekasmin dharmiNi viruddhanAnAdharmavaiziSTyajJAna saMzayaH / yathA-sthANurvA puruSo veti / mithyAjJAnaM viparyayaH / yathA-zuktAvidaM rajatamiti / vyApyAropeNa vyApakAropastarkaH / yathA-vahirna syAt tarhi dhUmo'pi na syAt iti / sarveSAmanukUlavedanIyaM sukham / sarveSAM pratikUlavedanIyaM duHkham / icchA kAmaH / krodho dveSaH / kRtiH prayatnaH / vihitakarmajanyo guNo dharma: / niSiddhakarmajanyastvadharmaH / buddhayAdayo'STAvAtmamAtra. guNAsta eva vizeSaguNAH / saMskAravividhaH-vego bhAvanA sthitisthApakazca / vegaH pra(pRthivyAdicatuSTayamanovRttiH / anubhavajanyA smRtiheturbhAvanA / AtmamAtravRttiH / anyathAkRtasya punastA For Private and Personal Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir subodhakumudAkara-bhU 2 vina. somanAtha vyAsa ye ajJAta atha 81 davasthyA''pAdakaH sthitisthApakaH kaTAdipRthivIvRttiH / calanAtmakaM krm| UrdhvadezasaMyogaheturutkSepaNam / adhodezasaMyogaheturapakSepaNam / zarIrasannikRSTadezasaMyogaheturAkuJcanam / zarIraviprakRSTadezasaMyogahetuH prasAraNam / anyat sarva gamanam / nityamekamanekAnugataM sAmAnyam / para sattA / aparaM dravyasattvAdi / nityadravyavyAvartakAH vizeSAH / nityaH sambamdhaH samavAyaH / ayutasiddhaH / yayormadhye ekamavinazyadaparAzritamevAvatiSThate tAvayutasiddhau / yathA avayavAvayavinau guNaguNinau kiyAkriyAvantau jAtivyaktI vizeSanityadravye ceti / anAdiH sAntaH prAgabhAvaH / utpatteH pUrva kAryasya sAdiranantaH pradhvaMsAbhAvaH / utpatteH pUrva kAryasya traikAlikasaMsargAvacchinnapratiyogitAko'nyantAbhAvaH / yathAbhUtale ghaTo nAstIti / tAdAtmyAvacchinna pratiyogitAko'nyonyAbhAvaH / yathA-ghaTaH paTo na bhavatIti / sarveSAM padArthAnAM yathAyathamukteSvantarbhAvAt saptaiva padArthAH iti siddham / itizrI vyAsa somanAthakRte subodhakumudAkare padArthabodhanaM nyAyaprakaraNam // vAkyArthabodhAyAvasarasaGgataM sAhityazAstraM nirUpyate / vAkyavizeSo lokacamatkAragocaraH kAvyam / taccAdoSaM saguNaM sAlaGkAra sarasaM ca viziSTam / tatkAraNaM pratibhA / lokavyavahArasarvazAstrakAvyAdijJAnAd vyutpattistu bhUSaNam / vyaGgayapradhAnaM kAvyaM dhvaniruttamam / yathA bhoH pAntha pustakadhara kSaNamatra tiSTha vedyo'si vA gaNakazAstravizArado'si / kenauSadhena mama pazyati naktamambA kiM vA''gamiSyati patiH sucira pravAsI // 1 // atrAmbAyA nizAndhatvena proSitabhartRkAyA mama savisambhaM sambhogalabdhiratreti vyaGgacaM pradhAnam / guNIbhUte vyaGgaye tu madhyamam / yathA zrIparicayAjjaDA api bhavantyabhijJA vidagdhacaritAnAm / upadizati kAminInAM yauvanamada eva lalitAni / atropadizatIti anAyAsena zikSAdAnaM cAcyavat sphuTaM pratIyate ityagUDhatvena vyAyaM guNIbhUtam / avyaGgayamadhamam / yathA nAgavizeSe zeSe zeSe'zeSe'pi saMhRte jagati / hasyasi kAlaM kAlaM kAlaM kAlaM ghane sthitirbhavataH // iti asya doSAnAha---mukhyArthahatirdoSo rasazca mukhyastadAzrayAdvAcyaH / ubhayopayoginaH syu : zabdAdyAstena teSvapi saH // hatirapakarSaH / AdyagrahaNAdarNaracane / tadvizeSAstu duSTaM padaM zrutikaTu cyutasaMskRtamaprayuktamasamartha nihitArthamanucitArtha nirarthakamavAcakaM tridhaa-| zlIla sandigdhamapratItaM grAmyaM neyArthamatha bhavet kliSTam avimRSTavidheyAMzaM viruddhamatikRt samAsagatameva // svA 11 For Private and Personal Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhArtha yAvaMte bAkaNakara v ityAdi saMkSipya saGagRhItamanyena / dezakAlAgamAvasthAdravyAdiSu virodhinam / vAkyeSvartha na bannIyAd viziSTaM kAraNaM vinA // yathA-praveze caitrasya sphuTakuTajarAjismitadizi pracaNDe mArtaNDe himakaNasamAnoSmamahasi / jalakrIDAyAtaM marusarasi bAladvipakulaM madenAndhaM vidhyantyasamazarapAtaiH prazaminaH // evaM zabbadoSAH / zrutikaTu mAdhuryAdiviruddham / ythaa-svssttraa| cyutasaMskRta vyAkaraNaviruddham / apayukta sampradAyaviruddhamityAdi sarvamatraivAntarbhUtaM bodhyam / guNAstu mAdhuryamojaH prasAdazceti traya ev|| AhlAdakatvaM mAdhurya zRGgArAdiSu zasyate / dIptyAtmavistRte heturojo vIrAdiSu smRtaH / anyaH prasAdaH sarvatra sadyo'rthasya pratItikRt / tanyajakAzca tAdRzA vrnnrcnaadyH| mAdhurya yathA anajaraapratima tadanaM bhaGgIbhiraGgIkRtamAnatAGgaghAH / kurvanti yUnAM sahasA yathaitAH svAntAni zAntAparacintamAni // 1 // ojo yathA-yuddhoddhatasphuraddarpadviSatkaNThATavIcchide / jayatyakuNThadhAro'yaM kuThAraste bhRgUttama // 2 // prasAdo yathA-parimlAnaM pInastanajadhanasaGgAdubhayataH stanormadhyasyAntaH parimilanamaprApya haritam / idaM vyastanyAsaM zlathabhujalatAkSepacalanaiH kRzAGgacAH santApaM vadati bisinIpatrazayanam // 3 // alaGkArastu zabdArthAbhyAM dvidhA / zabdAlaGkAreSu yamakamarthabhede zabdAvRttiH / yathA madhuparAjiparAjitamAninI janamanaH sumanaH surabhizriyam / adhutavAritavArijaviplavaM sphuTitatAmratatAmravarNa jagat // 1 // varNasAmyamanuprAsaH svaramede'pi kIrtitam / anuprAso yathA-. apasAraya ghanasAraM kuru hAre dUra evaM kiM kamalaiH / alamalamAli mRNAlairiti vadati divAnizaM vAlA // anyArtha prayuktasya vAkyasyAnyArthakalpanaM vakroktiyathA aho kenezI buddhiruNA tava nirmitaa| triguNA zrUyate buddhirna tu dArumayI kvacit // sakRduktasya zabdasyArthAntareNa zleSaNaM zleSaH / yathA pRthukArtasvarapAtraM bhUSitaniHzeSaparijanaM deva / vilasatkareNugahanaM samprati samamAvi(va)yoH sadanam // For Private and Personal Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org subodhakura-2 vidvAnAtha ajJAta ya citre yatra varNAnAM khaGgAyAkRtihetutA badhA saralA bahulArambhataralAlibalAravA / vAralA bahulAmandakaralA bahulAmalA || murajabandhaH / retlaGkArAH / upamAnopameyayorbhede sati sAdharmyamupamA yathA atyAyateniyamakAribhiruddhatAnAM dinyaiH prabhAbhiranapAcamayairupAyaiH / zaurirbhujairiva caturbhiradaH sadA vo lakSmIvilAsabhavanairbhuvanaM babhAra / " upamAnopameyayoramedI rUpakam / yathA saundaryasya taraGgiNI taruNimotkarSasya harSodramaH kAnteH kArmaNakarma narmarahasAmudrAsanAvAsabhUH / vidyA vakrafii vidheranavadhi prAvINyasAkSAtkriyA mAnAH paJcazilImukhasya lalanAcUDAmaNiH sA priyA // prakRtena prakRtArthasphUrtiH samAsoki sevAnyoktiH yathA-- yenAmamDamara daladaravinde dinAnyanAyISi / kuTaje khalu tenehA tene hA madhukareNa katham // kiyA svarUpAkAraNayo: sambandhAvagamanaM nidarzanA / yathAunna padamA yo ghurdeyaiva sa patediti dhruvam / zailazekhara gato dRSatkaNazcArumArutadhutaH patatyadhaH // umAnAsyopameyasyAdhyavasAnamatizayoktiH yathAtadupariMgaH | gagane bhAti giridrayamatraca kammUrvi zakaradvaye zazA zarAstato niHsaranyasamAH // upamAnopameyAnAmekakriyAtvaM dharmo dIpakam / yathAArambhe surameraya rahavAzravaNamaH / mAnaH kokilAbhRGgAmAyanti madhupAyinaH // upamAnopameyayoranyatarAciyaM vyatireko yathA I pallavataH kalpataroreSa vizeSaH karasya te vIra / bhUSayati karNamekaH parastu karNa tiraskurute // sAmAnyavizeSayore kenAmyasya samarthanam arthAntaranyAsaH / yathA nijadoSAnamanasAmatisundarameva bhAti viparItam / pazyati pitopahataH zazizu zakhamapi pItam // For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 83 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhArtha yazavaMta vAkaNakara nindayA stutiH vyAjastutiH / yathA gopAla iti kRSNa tvaM prcurkssiirvaanychyaa| zrito mAtuHstanakSIramapyalabhyaM tvayA kRtam // sahavacanaM sahoktiH / yathA - saha diasaNisAhiM dIharA sAsadaMDA saha maNibala ehiM bAhadhArA galaMdim / tuha suhaa vioe tIa uvveiNIe saha ataNuladAe dubbalA jIvidAsA // chAyA-" saha divasanizAbhidIrghAH zvAsadaNDAH, saha maNivalayairbASpadhArA galanti / tava subhaga viyoge striyAH udveginyAH saha tanulatayA durbalA jIvitAzA // " iti / hetorvAcyapadArthatA kAvyaliGgam / yathA--- vapuHprAdurbhAvAdanumitamidaM janmani purA purAre na prAyaH kvacidapi bhavantaM praNatavAn / namanmuktaH sampratyahamatanuragrepyanatibhAga maheza kSantavyaM tadidamaparAdhadvayamapi / / ekakAryakSamANAmanekeSAM vacanaM smuccyH| yathA kulamamalinaM bhadrA mUrtirmatiH zrutizAlinI bhujabalamalaM sphItA lakSmIH prabhutvamakhaNDitam / prakRtisubhagA hyete bhAvA amIbhirayaM jano vrajati sutarAM darpa rAjasta eva tavAGakuzAH // sAdhAraNadharmAdInAM pratibimbanaM dRSTAntaH / yathA tvayi dRSTa eva tasyA nirvAti mano manobhavajvalitam / Aloke hi himAMzorvikasati kumudaM kumudvatyAH // arthena yenAticamatkaroti prAyaH kavitvaM kRtinA manassu / alaGikrayAtvena tadeva tatra hyabhyUyatAM hanta dizA'nayeva / / yadvA vivakSitArthasya bhaGabhyantareNa pratipAdanaM paryAyoktam / yathA-.. yaM prekSya cirarUDhApi nivaaspriitirujjhitaa|| madenairAvaNamukhe mAnena hRdaye hreH|| shesssyaatraantrbhaavH| anekAlaGkArANAmanyonyaM nirapekSatayekavAkye sthitiH saMsRSTiH / yathA madhurayA madhubodhitamAdhavI mdhusmRddhismedhitmedhyaa| madhukarAGganayA muhurunmadadhvanibhRtA nibhRtAkSaramujjage // atrAnuprAsayamakayoH saMsRSTiH / For Private and Personal Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir subodhakumudAkara- 2 vidvAna 5.somanAtha vyAsa sajJAta 85 avizrAntijuSAmAtmanyaGgAmitvaM tu saGkaraH / yathA kavimatiriva bahulohA vighaTita cakrA vibhAtaveleva / haramUrtiriva hasantI bhAti vidhUmAnalopetA // atropamAyAH zleSo'haM tatsAdhakatvAt / itylngkaaraaH| atha rasAH / vibhAvAnubhAvavyabhicAribhirvyaktaH sthAyI rasaH / tatra ratisizca zokazca krodhotsAhau bhayaM tthaa| jugupsA vismayo'thApi nirvedaH sthAyino nava // 1 // zRGgArahAsyakaruNA raudro vIro bhayAnakaH / bIbhatsAdbhutazAntAzca nava kAvye rasAH smRtAH // 2 // tatra zRGgAre vibhAvo dvidhA / Alambana uddIpanazca / anyonyasyAlambanI nAyikAnAyakA / nAyikA tu svIyA parakIyA sAmAnyA ceti tridhA / AdyA mugdhA madhyA pragalbhA ceti tridhA // pariNItatve sati svAminyevAnuraktA svIyA / yathA ullaGadhya dehalI svAM na yAti sadanAntara yathA bAlA / priyamullaGaghya kaTAkSastathA na puruSAntaraM tasyAH // akuritayauvanatvena lajjAbhayaparAdhInaratirmugdhA / yathA zayanAlaya sakhIbhihaThena sA nIyamAnA'pi / vyAdha vIkSya mRgIva hi vilokya dayitaM pravepate sutanuH // samAnalajjAmadanA mdhyaa| yathA-- talpe vyAjavinidritadayitAnanamanu vilokayantyeva / sahasA priyeNa gADhaM sA''zliSTA vepate tanvI // nirUDhamadanA pragalbhA / yathA hukRtinihanutabhUSaNajhakRtigalitasvakAparasmaraNam / advetAvasthAna tasyAH surataM ca sAnandam // parapuruSAnurakA prkiiyaa| yathA AropitA zilAyAmazmeva tvaM sthirA bhaveti mantreNa / magnApi pariNayApadi jAramukhaM vIkSya hasitaiva / / vittamAtropAdhisakalapuruSAbhilASiNI saamaanyaa| yathA tAruNyaprasare prAk mdnvsh| nAbhavadyathA sutanuH / ' maNimayakaGkaNadAne zliSyati dayitaM tathA vivazA // nAyakastvanukUladakSiNazaThadhRSTabhedAccaturthA / ekasyAmevAnurakto'nukUlaH / yathA-- nijasadanakarmasaktA yathA yathA calati cttulaakssii| anucalati dayitacetastathA tathA''rtA sakhedamapi / / For Private and Personal Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhArtha yazavaMta vAkaNakara ubhayAnurakto'pyanyatarasyAmavikRto dakSiNaH / yathA AyAti yAti khedaM karoti madhu harati madhukarIvAnyA / adhidevatA tvameva zrIriva kamalasya mama manasaH / / kapaTapaTuH zaThaH / yathA tasyAH sAndravilepanastanayugaprazleSamudrAGkitaM kiM vakSazcaraNAnativyatikaravyAjena gopAyyate / ityukte kva tadityudIrya sahasA tatsampramASTuM mayA sA''gliSTA rabhasena tatsukhavazAttanvyApi tadvismRtam // jJAtAparAdhI(dho)'pyasakocI sRssttH| yathA saMsaktakajjalAdharamAgatamAlokya dayitamatikopAt / vimukhApi tena gADhaM haThena sA''liGgitA sutanuH // zRGgAro dvidhA sambhogo vipralambhazca / saMyuktayorAdyaH / yathA--- kaH zlAghanIyajanmA mAghanizIthe'pi yasya saubhAgyam / prAleyAniladIrghaH kathayati kAJcIninAdo'yam / / viyuktayoraparaH / yathA anurAgavartinA tava viraheNogreNa sA grahItAGgI / tripuraripuNeva gairI varatanura vaziSTeva // atha hAsyaH / yathA Akumcya pANimazuciM mama mUni vezyA mantrAmbhasA pratipadaM pra(pR)SataiH pavitre / tArasvara prahitathUtkamadAt prahAra hA hA hato'hamiti roditi vissnnushrmaa| krunnH| yathA dhig dhAtAramapUrva nirmAya janaM ca tena saMyojya / hA hA vilopayantaM tatraikaM cAnyamujjhantam // raudraH / yathA kRtamanumataM dRSTaM vA yaridaM gurupAtakaM manujapazubhinirmayAderbhavadbhidAyudhaiH / narakaripuNA sArddhaM teSAM sabhImakirITinA mayamahamasRGamedomAMsaH karomi dizAM balim // viirstridhaa| tatra dyaaviirH| yathA ayi vihaGga varAkakapotakaM visRja dhehi bhUtiM mama medsaa| zibirahaM bhavatA vidito ma kiM sakalasattvasamuddharaNakSamaH // For Private and Personal Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra gayAnakaH / yathA subodhakumudAkara-2 vidvAna somanAtha vyAsapraNIta the ajJAta 26 dAnavIraH / yathA sukhito'si hare nUnaM bhuvanatrayalabdhimAtratoSeNa / balirarthito'smi kathaM na yAcitaM kiJcidadhikamapi // sagrAmavIraH / yathA drAH sanyAsamete vijata harayaH zuNNazakemakumbhA yuSmaddeheSu lajjA dadhati paramamI sAyakA niSpatantaH / somime tiSTha pArtha tvamapi nanimbaI meghanAdaH kiJcidabhrUbhaGgalIlA niyamitajaladhiM rAmamanveSayAmi // bIbhatsaH www.kobatirth.org grIvAbhaGgAbhirAmaM muhuranupatati syandane dattadRSTiH pAdena praviSTaH zarapatanabhayAdbhUyasA pUrvakAyam / paravaH zramavivRtamukhabhraMzibhiH kIrNavama dayodasvAdaviyati bahuta stomukhya prayAti // H / yathA utkRtyotkRtya kRti prathamamatha pra ( pR ) tsedhabhUyAMsi mAMsA skApiNDAdyavayavasulabhAmyupapUtIni jAncha / antaH paryastanetraH prakaTitadazanaH pretaraGkaH karaGkAdasthAdasthisaMsthaM sthapuTagatamapi kavyamavyagramati / adbhutaH / yathA citra mahAneSa tayAvatAraH kva kAntireSA'ninadeva maGgiH / lokottara dhairyamaho prabhAvaH kvApyAkRtirnUtana eSa sargaH // zAntaH yathA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aho vA hAre vA kusumazayane vA dRSadi vA mInA loTha vA balavati ripo vA suhRdi vA / tra (tR) Ne vA straiNe vA mama samadRzo yAnti divasAH kvacit puNye'raNye ziva ziva ziveti pralapataH // vyabhicAribhAvAstu -- nirvedamlAnizaGkA'sUyAmadhamAlasyamyacintA moha-smRti vRti zrIDA cApazya harSA gajAvipAdautsukyanidrApasmArasuptaprabodhAmarSAhityo pratyama timyAcyunmAdamaraNamAsavitarkAstrazat sarvara sasaJcAriNaH / iti rasAH // iti subodhakumudAkare sAhityaprakaraNam mo bhUmitriguruH dhiyaM dizati yo vRddhile bAdi lo robhirmadhya laghurvinAzamanilo dezATanaM so'ntyaguH / to vyomAntalaghurdhanApaharaNaM jokoM rujaM madhyago bhazcandro yaza ujjvalaM mukhagururno nAka AyukhilaH // 87 atha chandaH prakaraNam - vAkyaM dvividham / gaye paye va apAdapadasantAno gartha, pAdabarddha padam tadartha chandaHzAkhasAro gRhyate / tatra trisvarAH, gaNA aSTI / For Private and Personal Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhArtha yazavaMta vAkaNakara lo laghurgo guruH / devatA-vAcakAH sarve ye ca bhadrAdivAcakAH // te sarve naiva ninyAH syulipito gaNato'pi vA // ayamAdyagaNe vicAraH / duvyAdimAtrAgaNAH paJca datacAzca yayau punaH / zravyo virAmastu yatiH pradAntaH prAyazo na sA // tatraikAkSaramArabhya SaDviMzatyakSarapAdAvadhicchandasAm uktAtyuktAmadhyA-pratiSThA-supratiSThAgAyatryuSNiganuSTub bRhatIpaGktitriSTuSa-jagatyatijagatI-zakvaryatizakvaryaSTayatyaSTIatyatidhRtikRti-prakRtyAkRtivikRtisaGkRtyatikRtyutkRtayaH saMjJAH prastAraistadbhedabodhaH / sa yathA pAde sarvagurAvAdyA laghu nyasya guroradhaH / yathopari tathA zeSa bhUyaH kuryAdamuM vidhim / / Une dadyAd guruneva yAvat sarvalaghurbhavet / / prastAro'yaM samAkhyAtazchandovi(vI)citivedibhiH // tatra katicidbhedAH pradaryante uktA-g shriiH| atyuktA---gau strI / madhyA-mo nArI / pratiSThA-mogaH kanyA / supratiSThA-gaugiti paGktiH / gAyatryA-tyau cet tnumdhyaa| uSNig-msaugaH syaanmdlekhaa| anuSTup -- paJcama laghu sarvatra saptamaM dvicaturthayoH / SaSThaM guru vijAnI[yA]budha chandasyanuSTubhi // 1 // mo mo go go-vidyanmAlA // 2 // mANavaka bhAttalagAH // 3 // bRhatI--bhadrikA bhavati ro narau / syAnmaNibandha cemasAH / paDhikta:-10 bhyau sagayuktA campakamAlA / triSTupa-11 syAdindravajrA yadi tau jagau gaH // 1 // upendravajrA jatajAstato gau // 2 // baralagA rasairindirA yatau // 3 // dodhakavRttamimaM bhabhabhA gau // 4 // zAlinyabdhicchina mato to gayugmam // 5 // ro narAviha rathoddhatA lagau // 6 // svAgateti ranabhAd guruyugmam // 7 // mauktikamAlA yadi bhatanAd gau // 8 // kamaladalAkSI nayanalagAH // 9 // jagatI-12 jatau tu vaMzasthamudIritaM jarau // 1 // syAdindravaMzA tatajairasaMyutaiH // 2 // caturjagaNaM vada mauktikadAma // 3 // iha toTakamambudhirasaiH prathitam // 4 // bhujaGgaprayAtaM bhavedyaizcaturbhiH // 5 // raizcaturbhiryutA sragviNI sammatA // 6 // For Private and Personal Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir subodhakumudAkara-17 vidvAna . somanAtha vyAsaprati bhajJAta yatha drutavilambitamatra nabhau bharau // 7 // jarI jarau vadanti paJcacAmaram // 8 // rasai jasa jasA jaloddhatagatiH // 9 // pramitAkSarA jasasasaruditA // 10 // nayugarayugayuktA gaurI matA // 11 // abhinavatAmarasaM najajAyaH // 12 // atijagatI-13 vedaizcchinnaM mtau yasagA mattamayUram // 1 // najasajagairbhavati maJjubhASiNI // 2 // mnau jnau gaH zikhiviratiH praharSiNIyam // 3 // aGgarucirbhacatuSTayamantaguruH // 4 // zakvarI-14 uktA vasantatilakA tamajA jagaugaH // 1 // nanabhanalaghugeH praharaNa-kalitA // 2 // atizakvarI-15 nanamanaya yuteyaM mAlinI bhogibhinnA // 1 // ASTeH-16 najabhajaraiH sadA bhavati vANinI gayuktaiH // 1 // atyaSTiH-17 kumArAsyecchinnA yamanasabhalagAH zikhariNI // 1 // jasau jasayalA gururvasumatistu pRthvI matA // 2 // mandAkrAntA mabhanatatagA gobdhiSabhiryatizcat // 3 // svaraviratirnajI bhajajalAsagu narkuTakam // 4 // dhRtiH-18 nasatajabharAH SaDbhinigamaiyato hariNI matA // 1 // nasamarabharAH SaDbhirvevirAma hariNI padam // 2 // atidhRtiH-19 sUryacchin masajastatAH saguruvaH zArdUlavikrIDitam // 1 // kRti:-20 sajajAbharau salagA yadA kathitA tadA kila gItikA // 1 // prakRtiH-21 mnabhnairyAnAM trayeNa dvimuniyatiyutA sragdharA kaurtiteyam // 1 // AkRti-22 saptabhakArayutaikaguruH kathitayamudAratarA madirA // 1 // vikRtiH-23 adribhakAragurudvitayairiha mattagajendramiti prathamAnam // 1 // sakRtiH-24 aSTabhakArakRtaM kathitaM nu subhadrakameva kirITamidaM kila // 1 // atikRtiH-25 yadi nAgasakArakRtAntaguru gaditA muditA hi nRpeNa nRpazrIH // 1 // utkRtiH-26 najabhajajAjabhI jalagayuga viratau munayo vadanti hi sudhAkalazam // 1 // anyadvitAnam / ityuktAdiprakaraNam / nayugalamunirephato rephavRddhayA matAzcaNDavRSTiprapAtastatorNANavavyAlajIbhUtalIlAkaroddAmazaGkhAdayo daNDakAH / iti dnnddkaaH| svA 12. For Private and Personal Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhArtha thazavaMta vAkaNakara AkhyAnakI tau jagurugaoje jatAvano jejaguru guruzcet // 1 // jatau jagau gau viSame same tu tau jgau ga eSA viparItapUrvA // 2 // sayugAt salaghU viSame guruyuji nabhau bharako hariNaplutA // 1 // ayuji nanaralAguruH same tadaparavaktramidaM najo jarau // 2 // . ayuji nayugarephato yakAro yuji ca najo jaragAzca puSpitAyA // 3 // viSame sasajA gurU same cet sabharA yazca vasantamAlikA sA // 4 // bhatrayamo jagataM guruyugma yuji ca najo jyayutau drutamadhyA // 5 // sarvamarddhasamaM viSamaM ca vRttamupajAtiH / anekajAtIyasakalalakSaNADhyaiH pAdaH pra(pRthag yAtu catubhireva / dvAbhyAM tribhirvA caraNairbhavanti yA nirUpaNIyA upajAtayastu tAH // iti varNavRttAni // SaDaviSame'STI same kalAstAca same myu! nirantarAH / na samA'tra parAzritAH kalA vaitAlIye'nte ralau guruH // paryantagyau tathaiva zeSamaupacchandasika sudhIbhirutam // iti vaitAlIyajAtiH // sapta ca gaNA: saguravaH SaSTho jo vAnalau na viSame jaH / SaSTho lazca parAr3he daladvayA seyamuditA''yAM // 1 // ca gaNatrayeSu pAdo dalayorAdheSu dRzyate yasyAH / / AryA sA pathyAkhyA prakIrtitA pajhagendreNa // 2 // Aryaiva daladvayavyatyaye udgItiH / pUrvadalasamaparadalA gItiH / uttaradalasamapUrvadalA upagItiH // ityAdi mAtrAvRttaprakaraNam / // iti chandaHprakaraNam // alasAnAM subuddhInAM svalpenaiva bubhutsatAm / vikAsito'yaM somena subodhakumudAkaraH // ye svalpabodhAt paritoSalipsavaH zAstrAntarAbhyAsakRtAdarAzca ye| zAstrapravezAya ca randhrakAkSiNo bAlAstrayaste'tra kilAdhikAriNaH // 2 // abaddhaM baddhaM vA yadiha manaso vibhramavazAdasAraM sAraM vA sarasamarasaM vA'pi likhitam / mayA'pyalpajJena prathamakavilekhAdupahRtaM tadetat kSantavyaM nipuNamatibhiH zodhyamakhilam // 3 // zake nayanavAraNakSitidharakSamA( za. 1772)sammite sahasyabahule dale zazabhRtazzubhe vaasre| karIndramukhasattiyau samalikhacchihare pure subodhakumudAkaraM sa kila somanAthaH sudhIH // 4 // // iti vyAsasomanAthakRtaH subodhakumudAkaraH paryAptaH / / // shriiraamcndraarpnnmstu|| For Private and Personal Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vyaMgyanI seMdaryaparaka kasoTI bhagavAnadAsa ena, kahAra* sauMdaryaparaka kasoTInAM dhAro ke mAnadaMDa sadAkALa eka na hoya. e badalAtAM rahetAM hoya che. prAraMbhamAM lakSmagraMthenA AdhAre navAM navAM dharaNe sthApita thatAM hoya che. tyAra pachI saiddhAMtika rUpe emanI pratiSThA ane sthiratAne prayAsa thAya che. Adhunika yuga moTebhAge sAhityadarzonAM navAM navAM gRhItene yuga che. svAtaMttarakAlIna dAruNa visaMgatioe vyaMgya mATe khUba ja preraka ane phaLadrupa bhUmikA tauyAra karI che. A ja kAraNathI Ajane vyaMgya kathA ke vArtA, nATakanibaMdha ane kAvyAdi jevAM sAhityanAM vibhinna svarUpamAM mahattvane banato jAya che. Aje te sAhityanA uparyukta prakAro para e eTale badhA varcasva dharAvate thaI zake che ke jenA pariNAme vidvAnee ene sAhityanA mukhya prakAranA rUpamAM mAnya karavA eka navo abhigama apanAve che. AjanI asaMgationA parivezamAM khUba jhaDape badalAtA rahetA enA svarUpane anulakSIne hiMdI vyaMgya sAhityanA prakhara samIkSaka De. bAlendu zekhara tivArIe kahyuM che ke " Aja ke vyaMgyalekhana ne saMkalpanA, abhipreta aura soca ke dharAtala para simaTI hu vidhA-cintA se apane ko asapRta kara liyA hai" vastutaH svAtaMttarakALa vyaMgyanA navA svarUpanI sthApanAno kALa che. tathAkathita vyaMgyavimarzane navA navA daSTikoNonA pariprekSyamAM AjanA bhAratIya vyaMgyaciMtakoe paNa enA svarUpane hAsyathI judu gaNuM enuM AgavuM svataMtra svIkAryuM che. .. AjanuM vyaMgyasAhitya svAtaMtryapUrvanA sthaLa hAsyapradhAna sAhityathI bhinna svarUpanuM che. Aja sudhI ene hAsyanuM ja eka aMga gaNavAmAM AvatuM hatuM. paraMtu AjanA vyaMgyane hAsyanA Teke cAlavAnI jarUra rahI nathI. Aje ene dhAravA karatAM eTale badhe vikAsa sadhAI cUkyA che ke have e vidUSakIya koTinA "raMga-vyaMga', hAsya-vinoda' ane "joka ke TikhaLa" ne paryAya rahyo nathI. astu. have te ziSTamAnya patrikAonA sampAdakoe ene "tAla-betAla" ke "raMga-baMga" jevI kaTArothI dUra ja rAkhavo joIe. kAraNa spaSTa che ke, samakAlIna leMgya ke kaTAkSa pitAnAM svarUpa, prabhAva, uddeza, mAdhyama, bhASA ane zailI vagere dvArA enAM vAstavika, gaMbhIra ane sUkSma rUpane paricaya ApI rahyo che. " savAdhyAya', pu. 29, aMka 1-2, dIpotsavI-vasaMtapaMcamI aMka, navembara 1991phebruArI 1992, pR. 91-96. * ema. ke. amIna ArTasa enDa sAyansa koleja eNnDa kaoNleja oNpha kaoNmarsa, pAdarA. (ji. vaDodarA ) 1 tivArI (Do.) bAlenduzekhara 'hindI vyaMgya ke pratimAna', giranAra prakAzana, pilAjIgaMja, mahesANA 1988A. 1, pR. 4 For Private and Personal Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhagavAnadAsa ena. kahAra 6 , pAzcAtya sAhityamAM hAsya ke prahasanane ja vyaMgyanA janaka tarIke svIkAravAmAM AvyuM che. A kAraNe ja ene hAsyanA eka abheda tarIke gaNI levAmAM AvyuM haze. potAnA vikAsanA stare uttarottara visaMgationA atirekamAM hAsya vyaMgya-vakratAnI mudrAone dhAraNa karI. bhAratIya sAhityamAM vyaMgyane prayoga paNe ja prAcIna hovA chatAM paNa duHkhanI vAta to e che ke bhAratIya kAvyacAryo dvArA enI zAstrIya vibhAvanA aspaSTa rahI. Aje pazcimanA sAhitya, vijJAna ane TekanolejI vagerenA saMparkanA kAraNe enA vyApaka citananI navI navI dizAo udhaDatI gaI che. A dRSTithI jotAM ema kahevuM asthAne nathI ke vyaMgyanuM tAtvika ciMtana bhAratIya manISIo mATe prAyaH Adhunika ja che. upara kahyA pramANe evuM spaSTa thAya che ke svAtaMttarakAlIna vyaMgya have samagratayA hAsvAvalaMbita rahyo nathI. AjanA vidvAnoe eTalA mATe ja ene hAsyathI pRthaka karI jevAne navo abhigama apanAvyuM che. vyaMgyanA badalAtA svarUpane dhyAnamAM rAkhI keTalIka paribhASAo joIe-pahelAM eTaluM spaSTa karI devuM joIe ke vyaMgya potAnA prAraMbhika rUpamAM asabhya ane alIla tathA gAlI-pradAna rUpe prastuta thatuM hatuM. ethI e atyaMta dhAtaka ane asAmAjika koTine gaNAto. pazcimanA keTalAka ciMtakoe AvA kaTAkSane "daMtazULa' tarIke jotAM kahyuM che ke ene te ukhADIne pheMkI devo joIe. vyaMgyakAra te pAgala kutarAnI jema varte che. tAtparya e che ke prAraMbhika vyaMgyane niSedhAtmaka, anutpAdaka ane arthahIna mAnavAmAM AvatA hatA. uttarottara jema jema ene vikAsa thate game tema tema enA svarUpamAM paNa parimArjana ane saMzodhana thatAM vadhune vadhu sAhityika thate gaye. eTalA mATe ja ela je. piTsae kahyuM che ke-"vyaMgya gAlI-pradAna athavA vyaktigata AkSepanuM sAdhanamAtra nathI. emAM visaMgatine dadhya dvArA upahAsa karavAmAM Ave che."2 ricArDa gAneTa emAM hAsyanuM tattva Avazyaka mAnatAM kahe che ke- hAsyanA abhAvamAM vyaMgya azlIla thaI jaze athavA 'bhAMDa' banIne rahI jaze." e. nikAle ene "nirdayatAthI prahAra karanAra anetika tathA hAsya ane udAratArahita kahyo che". vyaMgyanA vyApaka saMdarbhamAM A paribhASA saMkulita nathI lAgatI. mereDithe paNa vyaMgyane sahAnubhUtizUnya daSTithI joyo che. chatAM paNa e mAne che ke vyaMgyakAra naitikatAne pakSakAra che. enuM kArya samAjamAM vyApta gaMdakIne dUra karavAnuM che." sadaralenDe vyaMgyane samAjanA svAthya mATe eka kalyANakArI pavitra astra tarIke svIkAryo che. e kahe che ke enuM kArya samAjane naitika ane bauddhika jevI anya kasoTIe pAra utAravA jAgRta karavAnuM che." 2 poTsa ela. je., " kaoNmeDI " (laMDana), pR. 153, 3 ricArDa mAneTa- enasAIkalopIDiA briTAnikA " khaMDa-20, "viliyama venTama', laMDana, 1960, pR. 5. * mereDitha " AiDiyA opha komeDI" (laMDana), 1948, 5 sadaraleMDa-" igliza TAyara (laMDana) 1958, pR. 19, For Private and Personal Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaMgyanI saudaryaparaka kasoTI zveyanAM caritra, laya, udeza-preraNA ane prabhAvane darzAvatI anya vyAkhyAo paNa prastuta karavAmAM AvI che. DaoN. jonsane sAmAjika durbaLatAo ane mUrkhatAone uccheda karanAra amodha zastra tarIke, DrAyaDana, Treina, popa ane juvenala jevA dhuraMdhara vidvAnoe naitika mUlyanA rakSaka satyanA cokIdAra, Adarza zikSaka ane samAjanA hitoSI tarIke ene mUlavya che. mArka TreinanA mate ene uddeza samAjane utArI pADavA mATe nathI paraMtu zreSTha vyaMgya to mAnavIya sahAnubhUtithI paripUrNa hoya che. jyAre vyaMgya mAnavIya karuNa ane bauddhika paripakavatAne pariNAme uddabhave che, tyAre ene uddeza visaMgatio para prahAra karI netika sudhAraNA ke parivartana karavAno hoya che. A koTine yaMgya ja sAhityika stare zreSTha thaI zake che. A daSTie uparathI vidI athavA atyanta dUra dekhAte vyaMgya mULamAM te gaMbhIra mAnavIya saMvedanA yuta ke madhurazarkarAvAMchata goLI jevo hoya che. vyaMgyanA svarUpanI pAraMparika vibhAvanAone nimaeNLa karavAnI dizAmAM janala sviphaTa; bAyarana, pepa, baTalara, Dikansa, barnADa zo, cekhava ane e. jI. hAusamena vagere jevA pAmyA citoe agatyane phALo Apyo che. gArneTa; je. ela. piTsa ane mArka TveInanA mata pramANe vyaMgyamAM hAsya, sahAnubhUti, karuNa tathA kalAtmakatAnA guNa hovA Avazyaka che. vyaMgyacitonI tathAkathita paraMparAmAM hindInA De. barasAnelAla caturvedI, Do. rAmakumAra varmA, jI. pI. zrIvAstava, esa. pI. khatrI, kAkA hAtharasI ane madhukara gaMgAdhara jevA hAsyakAro tathA samIkSakane samAveza thAya che. DaoN. barasAnelAla caturvedI mAne che ke -" vyaMgyamAM lakSyane sIdhI rIte tiraskAranA cAbakhAthI prahAra na karatAM vyAjekita vagerenA mIThA prahArathI sudhAravAne abhigama hoya che."2 kAkA hAtharasI e vyaMgyane paribhASita katAM kahyuM che ke- je vyaMgyamAM hAsya nahIM hoya te e polisanA haMTara jevuM thaI jaze." - pAzcAtya sAhityamAM reziyana baMgyanuM svarUpa uparacacita hAsyamazrita vyaMganuM rahyuM che. hindInA zreSTha vyaMgyakAra harizaMkara parasAI paNa vyaMgyamAM sahAnubhUtinA guNano svIkAra karatAM kahe che ke -"acchA vyaMgya sahAnubhUti kA sabase acchA utkRSTa rUpa hotA hai. '8 vastutaH vyaMgya te AkrozanuM saMyamapUrNa ane kalApUrNa sarjana hoya che. gujarAtInA vinoda bhaTTa, bakula tripAThI ane DaoN. madhusUdana pArekha "priyadarzI' jevA koNa koTinA hAsyakAre paNa mAne che ke " kaTAkSa Akroza ahiMsaka rUpa che. vyaMgyaciMtakone bIje varga vyaMgyane hAsyathI pRthaka karIne jue che. A vargane vyaMgyakAra pitAnA prahAramAM jallAda jevo na hoI eka kuzaLa cikitsakanI jema varte che. hindI sAhityamAM svAtaMtryottarakAlIna vyaMgyanuM svarUpa maTe bhAge AvA ja prakAranuM che. hiMdInA aneka 6. caturvedI (DaoN.) barasAnevAla "hindI sAhitya meM hAsyarasa' "hindI sAhitya saMsAra' dilhI, 157, bIjI AvRtti, 5. 42. 7. kAkA hAtharasI-koSa hAsya vyaMgya kahAniyA', prabhAta prakAzana, dilahI, 1982, pR. 3, 8. parasAI harizaMkara, 'sadAcAra kA tAbIja' (kephiyata), bhAratIya jJAnapITha prakAzana, vArANasI, 1927, pR. che. For Private and Personal Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhagavAnadAsa ena, kahAra samakAlIna kaTAkSakAro ane samIkSakoe ene eka svataMtra prakAra tarIke sthApavAne prayatna karyo che. pazcimanA vyaMgyaciMtakomAM sarvazrI e. nikola, DrAIDana; sadaraleMDa jaina ema. buleTa ane janala vagerenA vyaMgyaviSayaka vicArone A dRSTie joI zakAya. hindImAM De. kRSNadeva jhArI, De. bAlendrazekhara tivArI, De. dhanaMjaya varmA, Do. zyAmasuMdara ghoSa, Do. zaMkara puNatAmbekara, DaoN. madhusUdana pATila, harizaMkara pasAI, zrIlAla zula, narendra kohalI, ajAtazatru, premajanamejaya ane amRtarAya vagere jevA vyaMgyakAro ane samIkSakonAM manamAM ane upara nirdiSTa pAsyAtya ciMtakonAM mantavyomAM sAmya che. DaoN. dhanaMjaya varmAe baMnenA alaga alaga phalakane vibhAjita karatAM kahyuM che ke-"hAsya visaMgatiyuM ke vinodamaya pahaluM ko ubhAratA hai', vyaMgya apanI nikitaka Are bauddhika AlocanAtmaka prajJA ke jariye una para prahAra karatA hai. hAsya kI apila hArdika hatI hai, vyaMgya kI bauddhika"9. DaoN. bAlendu zekhare paNa ene bauddhika paripakavatAnA stare hAsyathI judA pADatAM kahyuM che ke saca te yaha hai ki vyaMgya kA vidhAna hI abauddhikatA ke umUlana hetu hetA he.10 A pramANe harizaMkara parasAIe baMnenA viSayagata svarUpamAM rahelA aMtara, DaoN. zerabhaMga garge "AkramaNanI anivAryatA', amRtarAye azivane hAsyAspada banAvI enA AtaMkane samApta karI denArI kuzaLatA, ajAtazatrue "uparathI na jovAmAM Avate virodhAbhAsa ka vikRti" te De. narendra kohalIe "emAM rahelA vedhaka prahAranA guNo va. lakSaNone AdhAre ' hAsya ane vyaMgyanI bhinnatA darzAvatA navA abhigamo prastuta karyA che. A prakAranA kaTAkSamAM tIkhAM ane vedhaka sAhityika upakaraNane upaga thaI zake che, jemAM sUkSma ane UMDI visaMgatio para pratyakSa ke parokSa rIte mArmika prahAra karavAmAM Ave che. Ane uddeza tathAkathita vikRtione samULa unmalita karIne mAnavIya mUlyanI sthApanAne hoya che ane te mATe yugAnurUpa vivekasammata vaicArika ane parivartanakArI daSTi rAkhavAnI hoya che. AvA vyaMgyamAM hAsyane saMpUrNarUpe asvIkAra heta nathI paNa enI sattA gauNurUpe ja svIkArya hoya che. AvA yaMgyanI prakRti agninI jema dAhaka, sarpa ke vRzcikadazanI peThe viSayukta tathA gulAbanA kAMTAnI jema tIkSaNa ane vedhaka hoya che. emAM hAsyanI jema Alambana prati raMjanane bhAva na hAI tiraskAra ke upekSAne bhAva hoya che. jo ke hAsya vyaMgya ke kaTAkSathI alaga tAravavuM ghaNuM muzkela che, chatAM paNa asaMgationuM svarUpa baMnenAM guNa ane prabhAva, prayojana, prayukta zailA ane zilpagata sAdhano vagerenA kAraNe vyaMgyanuM svarUpa hAsyathI taddana alaga jaNAI Ave che. hAsya ane caMganI bhinnatAne eka anya AdhAra e paNa che ke hAsya e rasa che, jyAre vyaMgya eka tIvra ke kaTu AlecanAtmaka bauddhika vyApAra che. hAsyarasanI niSpatti AnaMdAmaka hoya che, jyAre vyaMgyanI abhivyakti AghAtajanaka hoya che. 9 varmA (Da.) dhanaMjaya " raMga cakalasa " dIpAvalI vizeSAMka, (bambaI), ekabara 1979 10 tivArI (Do.) bAlendu zekhara, 'hidI yaMgya ke pratimAna' giranAra prakAzana, pilAjIgaMja, mahesAnA, 1988, pR.1. For Private and Personal Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cayanI soya paraka seATI upara vivacita ciMtananA pariprekSyamAM ema kahI zakAya ke 'vyaMgya vANIkauzala dvArA karavAmAM AvelA AlecanAtmaka bauddhika prahAra che; saMyama ke vivekapUrNa kalamanI vedhaka ceTa che, je bauddhika ke vaicArika krAMti dvArA visa'gati prati ApaNune sabhAna kare che. ene saMbaMdha hAsyanI jema hRdaya sAthe na heA buddhi sAthenA hoya che. hAsya e eka rasa hovAnA kAraNe rajasU-tamasa jevA guNA tiradhAna thayA pachI niSpanna thAya che. AthI UlaTu vyaMgyamAM rajas ane tamasa jevA guNAnuM prAdhAnya jovAmAM Ave che. ahIM kaTAkSakAra eka prakhara chidrAnveSI AlecakanuM kArya vivekasampanna sAhityakAranI kalAtmaka abhivyaktinA stare karatA hAya che. 95 samakAlIna vyaMgya prakRtie sUma, vyaMjanAtmaka, gabhIra, prahAradharmI, bauddhika, AkramaNlRkArI, nirbhIka, nivaiyakitaka ke taTastha, pUrvagraharahita, pracchanna visa'gatine yathArUpe prakaTa karanAra pragatizIla ane mAnavamUlyarakSaka vagere guNAthI maMDita hoya che. have e manAra janadharmI rahyo nathI. vaicArika krAMti dvArA sAmAjika parivartana ja enuM mukhya lakSya che. svAta Mtryottara vyaMgya navAM pratIko, biMbe, phenTasI, peraDI, alIgarI, patra, DAyarI, zodha, inTaravyU ane sa`gASThi vagere jevA sAhityanA navA prakAro tema ja pAra pArika zailIzilpanA bhASAgata prayAgA dvArA potAnI navI navI mudrAenA paricaya ApavA lAgyo che. AjanA vyavyane potAnI svata Mtra abhivyakti mATe pAraparika ane rUDha zAstrIya AdhAra grAhya rahyA nathI. Aja vyaMgya sAmayika hovA chatAM paNa emAM rahelI vidagdhatA ke katharnabha'gimAnA kAraNe ja cirasthAyitAne prApta karI rahyo che. A dRSTie eka udAharaNa vinAda bhaTTamAMthI joI e - ... ---ane zabdakozamAM beThela eka udhaIe eDakAra khAdho. bIjI udhaie tenI sAme kutUhalathI jotAM pUchyuM, prema prasanna jaNAya che?......uttama bheAjana maLyuM ke zuM ? " " hA '' - pahelI udhaI peTa para hAtha pheravatAM kheAlI, " Aje te leAkazAhInuM bhAjana karyuM.. bahu ja svAdiSTa padArtha lAgyo . . 11 For Private and Personal Use Only 1 bhaTTa vineAda, ' AMkha ADA kAna, pra. gUrjara graMtharatna kAryAlaya, ratanapALanAkA sAme, gAMdhI mAga, amadAvAda, 1982, pR. 73, Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir JOURNAL OF DHARMA * AN INTERNATIONAL QUARTERLY OF WORLD RELIGIONS Journal of Dharma is the concerted venture of scholars from various religious, Cultural and philosophical traditions, published by the Centre for the Study of World Religions (CSWR) Bangalore, India. The Journal intends: to discuss the problems of man's ultimate concern from the experience of the spirit active in various World Religions. to serve as a forum for the exchange of ideas and experience regarding the approaches and methods to the problems related to man's religious quest. to encourage research in inter-religious studies and dialogues. to help shape the religious outlook of humankind of tomorrow, enabling them to live a more authentic, open and dialogal religion, seeking and realizing Truth under its various manifestations. Subscription Rates India : Rs. 48.00 Bangladesh, Bhutan, Nepal, Pakistan and Sri Lanka : Rs. 125.00 All other Countries: US $ 28.00 (air mail) Business Correspondence Secretary Journal of Dharma Dharmaram College Bangalore 560 029 INDIA For Private and Personal Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vINavAsavadattama-kartutvano prazna Ara. pI. mahetA * nATaka "vINAvAsavadattama 1 apUrNa sthitimAM maLe che. pahelA traNa aMka sudhI akhaMDa che. cethA aMkanI prAraMbhanI traNa paMktio che; pachI nATaka adhUruM che. nATakamAM lekhakanuM nAma nathI. tethI tenA katva viSe samasyA che. I. 1930nI akhila bhArata prAyavidyA pariSadamAM De. sI. kuhana rAjAe A nATakane bhAsacita jagAvyuM che. " pratijJAyaugandarAyaNa' sAthe Ane kathAMzanuM sAmya cheH pradyotanI vivAhamaMtraNA, udayana aMgenuM kAvataruM, nIlagajanimitte parigrahaNa. pratijJA' sAthe vAyasAmya paNa koIkavAra dekhAI Ave che. bhAsanATako jevI prayuktie arzI paNa che. iMsa: bAI ! tathA (f) imiyA (trone aMka) parantu Ane bhAsacita mAnI zakAya tema nathI. zelI ane svarUpanuM nirIkSaNa karatAM, A nATakanI racanA i. nA prAraMbhanA zatakomAM thaI hoya; tema jaNAya che. eka ja kathAsUtrane AdhAre lekhaka bIjI racanA kare; te mAnI zakAya nahi. kharekhara te "vIzuM, 'nI racanAmAM pratijJA,' eka AdhAra hoya, te saMbhavita che. nATaka " Azcarya cUDAmaNi'mAM sUtradhAra kahe che-3mAyAvadattAtramatInAM TgyAnA : ja: timaHgheruM prajJAvitasitam ' A nATakanA kartA zaktibhadranI purAgAmI racanA unmAdavAsavadattA' che. A nATakanA saMpAdaka zrI esa. kuSpasvAmI zAstrIne abhiprAya che ke "vINA'nuM a5ranAma "unmAda ' hoya ane e rIte "vINA'nA kartA zakitabhadra hoya; te saMbhavita che. svAdhyAya', pR. 29, aMka, 122, dIpotsavI-vasaMtapaMcamI aMka, navembara-1991phebruArI-1992, pR. 97-100, * saMskRta vibhAga, bahAudIna ArTasa koleja, junAgaDha-362001, * gujarAta rAjaya saMskRta adhyApaka maMDaLanA jAnyuArI"88nA amarelI mukAme ye jAyela adhivezanamAM vaMcAyela nibaMdha. 1 Shastri S. Kuppuswami-vINAvAva sam ; Madras; 1931-AdhArasthAna. 2 zarmA (DaoN.) zyAma--saMskRta ke aitihAsika nATaka; devanAgara prakAzana, jayapura; 6. 333, 3 Adaval (Dr.) Niti-The story of king Udayana, The chowkhamba sanskrit series office, Varanasi; 1970; first edition, P. Introduction XXVII 4 hitama, mAravarSanUDAmaLi :--prathama rAjanA; Shri Balmanorama Press, Madras; 1933. 5. Ibid. : Intro, pp. 16-7. svA 13 For Private and Personal Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ara. pI. mahetA vINA 'ne zaktibhadranI racanA mAnI zakAya tema nathI. zaktibhadra i. 8mA zatakanA antamAM athavA 9mAM zatakanA AraMbhamAM thayA che. nATakanAM zailI ane svarUpane jotAM, Ane ATaluM arvAcIna mUkI zakAya tema nathI. tema ja zakitabhadrane katopaNa mATe bIjA koI purAvA nathI. AcArya daMDI (i. 660-680 )nA " avanisundarI'nAM prAraMbhika padomAM eka A che- zUdrakeNAsajjitvA svacchayA khaDgadhArayA / jagad bhUyo'myavaSTabdhaM vAcA svacaritArthayA // 8 zadraka anekavAra svaracha khaDjhanI dhArathI jagatane jItI lIdhuM ane pachI AtmacaritavALI racanAthI ene chAI vaLe'. zudrakanI AtmacaritAtmaka racanA " vINA ' hoya te saMbhavita che. Atmacaritane aMza " mRchakaTika' karatAM vINA mAM vizeSa jaNAya che. "avantisundarIkathAsAra (4-177-2002) 'mAM. A vigata che- zaddhakane rAjakumAra svAti sAthe zatrutA hatI. ekavAra te vidizAmAM keda thaI gayA. tyAre banyudara vagere mitronI madadathI chUTayo. ujajainamAM teNe rAjakanyA vinayamatIne udyAnamAM joI. baMnenI dRSTi maLI ane anurakta banyAM. zUdraka kanyAne laIne nagaramAMthI nAsI gaye. zatrune harAvIne mitro ane patnInI madadathI zAsana karyuM.' udayanavRttAnta sAthe AnuM sAme joI zakAya che. che. zudrakane samaya I. pAMcamI-chaThThI sadI che.10 vINA 0'ne racanAkALa paNa I. sa.nA AraMbhika zatakone jaNAya che. dakSiNanAM nATakomAM sUtradhArakRtAraMbha ane "prastAvanA ne badale "sthApanA ' zabda che. dakSiNamAM udayananATakone "vatsarAjayarita ' kahevAnI paraMparA che. A nATakanuM eka nAma "vatsarAjacarita' che. A rIte nATaka dAkSiNAtya jaNAya che. zrI jI. ke. bhaTe11 sapramANa siddha karyuM che ke zUdraka dAkSiNAtya hatA. De S. K.-A History of Sanskrit Literature Vol. 1; University of Calcutta, Calcutta ; 1964, second edition; p. 301, fn, 3. 1. Kane P. V.- History of Sanskrit Poetics ; Motilal Banarasidass, Delhi 6; 1961; third edition : p. 133. 8 avantisundarI-anantazayana vizvavidyAlaya, trivendrama; 1954. - 1 u4 (zI ) nAnI-ka; motanAra thanArIvAsa, nAraNa; 1164, prathamavRtti; 1. 22-4. 10 tripAThI ( DaoN ) ramA zaGkara-mRcchakaTikam ; motIlAla banArasIdAsa, dillI 7; 175; punarmudrA; prAthana, 3. 28. 11 Bhat G. K. --Preface to Mscchakacika; The New Order Book Co., Ahmedabad; 1953; p. 188. For Private and Personal Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vINAvAsavadattA -kalane prazna "pApAtaka" "mR270 " ane "vINaH '--traNeyamAM nAndI leka zivane che. eka ja kartA hoya tyAre enAM nATakanA nAndIzlokamAM ArAdhyadeva eka ja hoya che. kAlidAsanAM traNeya nATakanA nAndIplekamAM ziva che. mRra70'mAMthI jaNAI AvatI zadrakanI sAhityika vizeSatAo-prasAdaguNa, asarakAraka saMvAdo, mahadaMze adIrdha chaMdamAM lakhAyelA vastune upakAraka padyo-A nATaka "vINa' mAM paNuM jovA maLe che. bhAratIya itihAsa sAkSI pUre che ke gupta rAjAonA anta pachI ane harSavardhananA udaya pahelAM koI sArvabhauma rAjA na hato ane rAjAo cAritrabhraSTa hatA. "mR70'mAM A rAjakIya sthitinuM pratibiMba che. A nATaka "vINA'mAM paNa A sthitinuM sucana che. pramukha sattAkendro pradyota ane udayana che. paraMtu udayanane pradyotanI sattA mAnya nathI bAkInA rAjae. dArUDiyA, mUrkha, jugArI, ghAtakI, IrSALu athavA Darapoka che. A rIte nATaka "vINAvAsavadattA 'nA kartA zadraka hoya; te vadhu saMbhavita lAge che. For Private and Personal Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org OUR LATEST MONUMENTAL PUBLICATIONS RAJPUT PAINTING: 2 Vols.-ANAND K. COOMARASWAMY, -with a Foreword by KARL J. KHANDALAVALA pp. 108 text. 7 Multi-coloured plates, 96 plates, Delhi, 1976 Cloth Rs. 500 A valuable guide to understand Rajput Painting of the 14th Century A.D.; the book portrays the popular religious motifs and offers information on Hindu Customs, Cstumes and Architecture. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir A HISTORY OF INDIAN PHILOSOPHY: 5 Vols.-S. N. DASGUPTA pp. 2,500: Delhi, 1975: Rs. 200 A comprehensive study of Philosophy in its historical perspective. The author traces the origin and development of Indian Philosophy to the very beginnings, from Buddhism and Jainism, through monistic dualistic and pluralistic systems that have found expression in the religions of India. THE HINDU TEMPLE: 2 Vols. STELLA KRAMRISCH pp. 308, 170 (text) + 81 plates, Delhi, 1976, Cloth Rs. 250 The work explains the types of the spiritual significance of the Hindu Temple architecture, traces the origin and development of the same from the Vedic fire altar to the latest forms, discusses the superstructure, measurement, proportion and other matters related to temple architecture. TAXILA: 3 Vols.--SIR JOHN MARSHALL pp. 420, 516, 246 plates, Delhi, 1975, Cloth Rs. 400 The book records the political and cultural history of N. W. India (500 B.C.-A.D. 500), the development of Buddhism, the rise and fall of political powers-Aryans, Greeks, Sakas etc. and illustrates the archaeological remains by 246 photographs. JAIN AGAMAS: Volume 1 Acaranga and Sutrakrtanga (Complete) Ed. by MUNI JAMBU VIJAYAJI, pp. 786: Delhi, 1978, Cloth Rs. 120 The volume contains the Prakrit Text of the two agamas, Exposition by Bhadrabahu in Prakrit, the Sanskrit Commentary by Silanka, Introduction Appendices etc. by Muni Jambu Vijayaji Maharaja. ANCIENT INDIAN TRADITION AND MYTHOLOGY (in English translation) (Mahapuranas)-General Editor: PROF. J. L. SHASTRI. App. In Fifty Volumes Each Vol. Rs. 50 Postage Extras pp. 400 to 500 each Vol.: Clothbound with Gold Letters and Plastic Cover. In this series 12 Vols. have been published: Clothbound with Gold letters. Vols. 1-4 Siva Purana; Vols. 5-6 Linga Purana, Vols. 7-11 Bhagavata Purana, Vol. 12 Garuda Purana (Part I). INDIA AND INDOLOGY: Collected Papers of PROF. W. NORMAN BROWN-Ed. by PROF. ROSANE ROCHER: pp. 38 + 304, Cloth Rs. 190 The book contains important contributions of Prof. W. Norman Brown to Indology: Vedic Studies and Religion, fiction and folklore, art and philology, the book contains a biographical sketch of Prof. Norman Brown and a bibliography of his writings. ENCYCLOPAEDIA OF INDIAN PHILOSOPHIES: Ed. KARL H. POTTER Vol. I Biblio graphy. pp. 811, Rs. 80, Vol. II Nyaya Vaisesika, pp. 752, Rs. 150 This is an attempt by an international team of scholars to present the contents of Indian Philosophical texts to a wider public. Vol. I contains the Bibliography of the works on Indian Philosophies. Vol. II gives a historical resume, nature of a philosophical system and summaries of works beginning from Kanada. SERINDIA: Demy Quarto, Vols. I-III Text, Appendices, Indices, Illustrations 545, (pp. 1 1580): Vol. IV Plates 175, Vol. V Maps 94 (Shortly) This book is based on a report of explorations carried out by Sir Aurel Stein in Centra! Asia and Western most China and contains scholarly analysis of the finds by experts in their respective fields. PLEASE WRITE FOR OUR DETAILED CATALOGUE MOTILAL BANARSIDASS Indological Publishers and Booksellers Bungalow Road, Jawahar Nagar, DELHI-110007 (INDIA) For Private and Personal Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org sAMprata saMskRta sAhityamAM AdhunikatAvAdI valaNA ajita ThAkora 19mI sadInA madhyabhAge yuropa--amerikAmAM Adhunika sarvedanA tattvaciMtana ane sAhityamAM prakaTavA lAgI. enA mULamAM paraparAviccheda rahele che. Adhunika sarvedanA yAMtrikaraNu ane zaherIkaraNunI samasyAomAMthI udbhavI ane yuddo-vizvayuddhothI aNiyALI banatI ga'. Virginia Woolf kahe che ke On or about December 1910 human nature changed. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( yAMtrikaraNa, zaherIkaraNa, vizvayuddho ane akalpya mAnavasaMhArane pariNAme mAnaniyata (Human Condition )nA prazno UbhA thayA. paraMparAgata sAmAjika-dhArmika mUlyo pAsethI enAM krAi samAdhAnA ke ukele na maLyA. para parAgata mUlyavyavasthAnI aprastutatAneA anubhava thatAM Adhunikoe tene nakArI kADhI. badhA ja reDImeIDa saraLa samIkaraNone cheda UDI gayA. eTale mAnavaastitvane atha kheAjavAnI javAbadArI vyakti para AvI paDI. A mathAmaNamAMthI Adhunika cetanAnA udbhava thayo. nitsee God is dead kahI IzvaramRtyunI dhANA karI e enuM pratIka che. paraMparAnI nisbata naitika samasyA sAthe che tA Adhunika vaidanAnI nisbata adhyAtmika samasyA sAthe che. kAmu kahe che tema What distinguishes modern sensibility from classical sensibility is that the latter thrives on moral problems and the former on metaphysical problems. ( Literary Modernism P. 18. ) Adhunika daSTibiMdunA pAyAmAM the human lot is inescapably problematic--mAnaniyaMti anivArya tayA samasyAyukta che--e gRhIta raheluM che. Adhunika saMvedanAnA udbhava--vikAsanI prakriyA kaMIka AvA Alekha dvArA darzAvI zakAya : # 'svAdhyAya' pu. 29, aMka 1-2, dIpeotsavI-vasa'tapa'camI aMka, navembara, 1991phebruArI 1992, pR. 101-110. saMskRta vibhAga, saradAra paTela yunivarsiTI, vallabha vidyAnagara, 388 120, For Private and Personal Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 102 ajita ThAkora ----yaMtro-zahera-vizvayuddho-saMhAra --->mAnavaniyati sAme prazna - chinnabhinnatA ->paraMparAgata mUlya-samIkaraNa-sUtronI aprastutatA AdhunikatA ->e mUlyone nakAra - enAthI viccheda 4211 RUELHI : The London bridge is falling down. ----->Spiritual Vacuum adhyAtmabhUla nyAvakArA ------>artha-prakriyA AvI samasyA naDatI samasyA naDe che paNa samasyA naDe che tethI samasyA naDe, nathI, sabhAna nathI. saraLa ukela zodhI le che. AtmahatyA karI le che. mukAbale kare, - pazu AdhyAtmika palAyanavAdI bhautika palAyanavAdI avaDhavamAM jIve. Ama mAnavaniyatisaMdarbhe manuSya cAra prakAre pratikriyA vyakta kare che. 1. astitvane zo artha che tenI sabhAnatA ja jenAmAM na janme. AvI cetanAbadhira vyakti pazu che. 2. ene saraLa ukela paraMparAgata mUlyomAMthI meLavI le. AvI vyakti AdhyAmika palAyanavAdI ane pokaLa hollow man che. 3. ene javAba paraMparAgata mUlyamAMthI na maLatAM hatAza thaI AtmahatyA karI le. e vyakti sthULa arthamAM palAyanavAdI che. 4. ene mukAbalo karI mAnavaastitvane artha javAnuM uttaradAyitva svIkAre pariNAme. satata avaDhavamAM, a-sukhamAM-discomfort-mAM jIve te nityenI dRSTie sAcukale mANasa. bIjI rIte kahIe te men learn to find comfort in their wounds. AdhAnika cetanAnuM mukhya lakSaNa te paraMparA sAme vidroha. e tatkAlIna saMrati, Dhio, mUlavyavasthA ane bauddhikatAne nakAre che. aravIMga ho AdhunikatAnAM lakSaNenI vizada varyA kare che : (1) AvAM gAI valaNuM AdhunikatAnuM mahattvanuM lakSaNa che. emAM sarjaka bhAvakane rIjhavavA mATe lakhavAnA bujhavA khyAlane phagAvI de che. Akramaka saMrakSaNAtmakatA, AtyaMtika AtmasabhAnatA, payagaMbarI valaNa ane ekAkIpaNAnuM ALa AvAM gArdanI mukhya khAsiyata che. 2) AdhunikatA jIvanadarzana vize judu valaNa le che. kAmune mate paraMparAgata saMvedanA naitika samasyAo sAthe te Adhunika saMvedanA AdhyAtmika samasyAo sAthe kAma pADe che. emAM mAnavajAtinI niyatimAM azraddhAnuM prabaLa valaNa jovA maLe che. emAM sAmAjika cetanAne sthAne vaiyaktika cetanA ane tenA anubhavane mahimA thayo che. (3) Adhunika saMvedanAmAM prakRtiprema ane rati kendrasthUta che, bake avagaNanA, tiraskAra pAme che. yAMtrika saMskRti ane viratinuM bAlekhana thAya che. emAM kutsitanA Alekhano mahimA thAya che. Adhunika udAtta viSayavastune For Private and Personal Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAMprata saMskRta sAhityamAM AdhunikatAvAdI valaNa 103 kAraNe ja kaLAkRti mahAna banI jAya che, e mAnyatAne phagAvI de che. (4) AdhunikatA AdimatA tarapha vaLavA tAka che. e saMskAritA, ziSTatAne tirasakArI prAkRta manevalaNone niHsaMkoca prakaTa kare che. e nAgarI naitikatAne upahAsa kare che. (5 astitvanA hetunI kheja mATenI mathAmaNa ane e mathAmaNanI niphilIsTa IDa-nAstimUla zUnyatAmAM pariNatirUpa nAritavAda (Nihilism) AdhunikatAnuM eka mahattvanuM lakSaNa che. (6) kRtinI svAyattatA tathA pratIkavAda, ka95navAda, ativAstavavAda AdhunikatAnI kaLAgata vibhAvanAne anulakSe che. dhUnikone mate kRti svayaMparyApta che. e jIvanadarzana ke bhAvakanA pratibhAvathI nirapekSa che. emAM sarjaka pratIka kalpana AdithI saMkula ane durbodha sRSTinuM nirmANa kare che. sarjaka cetanAnA adhastaramAM DUbakI mArI ativastunI anubhUti ane tenI oTomeTIka rAITaga dvArA abhivyakti paNa karate hoya che. A ja saMdarbhe AdhunikatA paraMparAgata kaLAniyamane phagAvI de che. e a-taMtratAne Azraya le che. prabaLa progavAdI valaNa ane ene pariNAme paraMparAgata sAhityasvarUpa, zailIomAM toDapheDa, emanuM saMkaraNa ane nUtana abhivyakti svarUpanI uddabhAvanAne Aveza emAM jovA maLe che. (7) kutsita, AghAtaka ane duhya abhivyakti Adhunika sarjakatAnuM mahatvanuM lakSaNa che. Adhunika sarjaka jANa karIne prAcIna saMskRtinA saMrakSako mATe durNAhya banI jAya che. e bhAvakane mugdha karI de tevA viSayo pasaMda kare che. bhAvake pALelI paMpALelI lAgaNIo sAme e bhaya UbhuM kare che. Ane Azaya bhAvakanA sToka rIsapensa-rUDha pratibhAva-ne teDavAne che. e jovA, anubhavavA ane abhivyakta karavAnI baMdhAI gayelI dhareDane toDI nAMkhe che. e pitAnI paNa koI dhareDa UbhI thavA deto nathI. enI bhASAmAM paNa barachaTapaNuM, musitatA ane AghAtaka zabda-artha saMyojane jovA maLe. e paraMparAgata chaMda-layane, alaMkAyojanAne phagAvI de che. (8) Adhunika paraMparAnA sarvaguNasaMpanna nAyakanI sAme Anti-hero vinAyaka raju kare che. A vi-nAyaka nizcita thaI gayelA, cahero khoI beThelA, jatu banI gayelA Adhunika mAnavane rajU kare che. saMskRta sAhityamAM AdhunikatAvAdI valaNe kayAM kevI rIte bhAte prakaTyAM che eno vicAra karatA pahelAM "Adhunika saMskRta sAhitya 'nI vibhAvanA spaSTa karavI jarUrI che. jagannAthottara sAhityane zrI rAmajI upAdhyAya " Adhunika saMskRta sAhitya' tarIke oLakhAve che. " Adhunika ane "samakAlIna', "sAMprata" ke " arvAcIna vacce rahele bheda bhUlavA jevo nathI. "Adhunika " ke " AdhUnikatAvAdI' saMjJA pazcimamAM Modern ke Modernist Literature mATe vaparAya che. AdhunikatA' pazcimamAM yAMtrIkaraNa, zaherIkaraNa ane vizvayuddhone kAraNe prakaTelI "viziSTa sarjakacetanA' mATe rUDha thayo che. jyAre "samakAlIna ', " sAMprata ' saMjJA samayanI daSTie hamaNAM racAtA sAhitya mATe vaparAya che. Irving Howe "samakAlIna' ane " Adhunika ' vacceno bheda samajAvatAM kahe che ke, where the contemporary refers to time, the modern refers to sensibility and style, and where the contemporary is a term of neutral reference, the modern is a term of critical placement and judgement. (Literary Modernism P. 12-13) For Private and Personal Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 104 ajita ThAkora jagannAtha pachI 20mI sadInA AraMbha sudhI racAyelA sa`skRta sAhityamAM praziSTa ane paraparAgata savedanA jevA maLe che. e pachI svAtaMtrya sudhInA saskRta sAhityamAM rAjakIya ane sAmAjika sabhAnatA prakaTatI jevA maLe che ane svAta Mtryattara saskRta sAhityamAM AdhunikatAvAdI valaNA alpamAtrAmAM paNa nizcitapaNe dekhAvA lAge che. jo ke sAMprata sa MskRta sarja kacetanA mahada Mze teA para parAddha ja lAge che. enuM kAraNa paNa samajAya tevuM che. sAMprata sa MskRta sarjakacetanA para saMskRta jevI atiprAcIna bhASAnI samRddha ane vaividhyabharI paraparAnA atizaya prabhAva hoya te svAbhAvika paNa che. tethI ja svAta tryAttarakAlIna saskRta sakA bhAratIya sa MskRta, dharma ane saMskRta bhASAnI upekSA ke unmUlanathI je avasAda, narAzya anubhave che tevA AjanA mAnavanI karuNu niyatithI nathI anubhavatA. e AjanA nimitta, nnibhinna, jaMtu sadaza, hatAza ane ukhaDI gayelA mAnavanI niyatithI apavAda bAda karatAM vimukha thaI gayA che. sarjakanI AvI ekadaDiyA mahaeNlamAM pUrAI rahevAnI zAhamRgI vRtti sAMprata sarjaka sAme paDakAra UbhA kare che. sAMprata sa`skRta sAhityamAM sAmAjika cetanAnA svAta RpUrve hateA teTalA ja dAba Aje jovA maLe che. vyakticetanA yuropIya ane bhAratIya bhASAomAM kendrasthAne che. paNa sa`skRta sAhityamAM te te paridha para kayAMka kayAMka ja dRzyamAna thAya che. AthI Aje racAtA saMskRta sAhityanA svapAMza ja ' Adhunika ' nAmane pAtra che. ' Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ahIM AdhukatAvAdI valaNA saMskRta sAhityamAM kevI rIte-bhAte prakaTyAM che, te darzAvavAmA upakrama rAkhyA che. deva mAdhava, rAdhAvallabha tripAThI, kezavacaM dAsa, rAjendra mizra, zrInivAsa ratha, puSpA dIkSita Adi aneka sarjakomAM AdhunikatAvAdI valaNA vattAochA aMze jovA maLe che. ahIM AdhunikatA sAthe eka sa vizeSanI sa katAnAM valaNA paNa sugrathita rUpe vyakta thAya e mATe zrI hadeva mAdhavamAMthI udAharaNo lIdhAM che. sahadayA anya sarja kAmAM paNa A valaNA pramANita karaze, evI AzA che. para'parAgata kavi cittamAM amUta, havAI rIte mAnavInI zAdha kare che. kaThora vAstaviktAthI palAyana thavAnuM enuM valaNu che. te Adhunika kavi kaThera vAstavathI hatAza, chinna banelA mAnavanI karuNu niyatinI sukhAmukha thavAnuM sAhasa kare che : bAulabhaktaH manaso manuSyaM anviSyati ahaM maTIyALIviSAyasaMgIte....... (6. na. zi. pU. (1) paraparAgata kavi ane Adhunika karvinA dRSTikoNumAM rahetA A bheda para parAne phagAvI devAne kavivalaNane sUcaka che. AdhunikatAnuM para parAvicchedarUpa pramukha lakSaNo ahIM. dRSTigocara thAya che. paraparAgata kavi nagna ane kutsita vartamAna sAme zAhamRgI vRttithI pITha pheravI naitika mUlyomAM samasyAnuM saraLa samAdhAna zaidhe che. e AdhyAtmika AtmahatyA karI lenArA bhAgeDU ane pAkaLa che. Adhunika kavi kutsita vartamAnane uvekhatA nathI. e enA mukAbale kare che. ha deva paraMparAgata kavinI zAhamRgI vRttine upahAsanA kAku vaDe ughADI pADe che : For Private and Personal Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAMprata saMskRta sAhityamAM AdhunikatAvAdI valaNe ke kalakattA-sonAgAcchIvAsinyAH verathANA:/nA/na dRSTA grIna mato trIjo niyati sarSa tIre | (4. jha, fiaa. . 40 ) Adhunika kavi yuddha AdinI vibhISikAe paraMparAgata mUlyavyavasthAnI prastutatA sAme Ubho karele paDakAra pramANe che. e A khokhalI ane aprastuta paraMparAmAM zraddhA rAkhI zakatuM nathI. yuddhamAM mANasa ke zahera ke saMbaMdha ja nathI baLatA, zAMti, kAzya jevAM mUlya ane mAtRprema jevA bhAvo paNa baLI jAya che ? dAdhanagarazriyaM/-dagdhazAnti/-dandhakAruNyaM -dagdhasajjanazvAsa/-dagdhamAtahRdayAni/prati vAni nanAni ? /ni saranAni? /ifna ? thathaya. ..(2. s. ft. 94 8) Adhunika kavine nirveda ane nirbhAnti prazna-upAlaMbhatA kAkumAM abhivyakata thAya che, te AsvAdya che. Adhunika kavi mAnavanA abhAvabharyA jIvanane, anI zanyatAne kAvyane viSaya banAve che. paraMparAgata kavimAM jovA maLatA khokhalA AzAvAdane sthAne Adhunika kavinuM valaNa mAnavanI karuNa niyati Adarza ke AzAvAdanA vAghA paherAvyA vinA rajU karavAnuM che. A nairAzya ja ene pitAnI samasyA sAthe khUjhate sAcakale mANasa banAve che. AdhunikatAne abhimata Anti-Hero vinAyaka harSadeve "UMTanA pratIka dvArA rajU karyo che: uSTrasya jIvanarekhA raNam / uSTrasya lagnasthAne sUryAtapaH / phakya abdane sthAne mags: uSTrasya SaSTilekhe vighArA nilita: kvAthavADA (ra. na. zi. 6. rU5-26) ahIM AdhunikatAmAM jovA maLato Tragi-Farce karuNagarbha u 5hAsa Adhunika saMskRta kAvyane eka AgavuM svAda prakaTAve che. Adhunika kavi vicchedanI anubhUtine abhivyakta kare che. paraMparAgata sAhityamAM virachedanuM nirUpaNa thatuM hatuM. paraMtu te viccheda avAntara sthitirUpa hato. baheke e aMtima milanane paripUrNa banAvavAnA sAdhanarUpe jAte hate. Adhunika kavimAM e aMtima, AtyaMtika ane kAyamI sthitirUpe Ave che. tethI e mAnavaniyati banI rahe che. harSadevanA gIffpaddha jatam kAvyanuM zIrSaka Adhunika saMskRta kavitAmAM pravezelA navA viSayo ane navA daSTikoNane sUcavI de che. paraMparAgata kavinA prakRtiprema sAme Adhunika kavinA prakati taraphanA valaNa vacceno bheda paNa ahIM jovA maLe che. havA 14 For Private and Personal Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ajita ThAkora he dvija ! tvani ato'si dUre kRtvA mAmiha naSTam / kRtvA mAmiha mraSTam / he gatimaya ! na ca punanivartya vyafdhasamaruM rahaNa suda (4. . zi. 1. 24) Adhunika kavi IzvaranA astitva sAme zaMkA uThAve che. e Izvare karelI A sRSTinI racanA pAchaLa dekhAtI asaMgati sAme paNa prazna uThAve che. bhale ApaNe kavi izvaramRtyu sudhI na pahoMcyo hoya paNa ene Izvara kayAreka raja je brAMta, mRgaNikA jevo chadmavezI, pikaLa ane AsurI tattva to lAge ja che : (6) ! | rAti | | ajItasamaka: / HarsurTT | guH 1 | saf: (. . zi, 4). (2) tvacA fifmAM viravabhera saucam | madhu naiya pAtra 6 suSTa tathapi che (2. . . p. 24) Izvara vizenI A avaDhava paNa AdhunikatAnuM mahatvanuM lakSaNa che. Adhunika kavi yAMtrIkaraNa ane zaherIkaraNathI sarjAyelA amAnavIyakaraNa Dehumanizationne anubhave che. zaheranA visaMgatibharyA jIvanathI mANasane cahero bhUMsAI gayo che. enI jagupsA jagavatI kadaryatA Adhunika kavitAmAM aneka prakAra prakaTa thaI che : saMketarahita patraM bhUtvA/ahaM nivasAmi tava nagare alakanande ! zAkinIvat praskhalanti basayAnAni / kITazalabhatulyA nAgarakAH / / zUkaradantasamaH TayabalAiTaprakAzaH / Tdvava ...vi : mArka: kSaromarafnano miy: I gUgarALa tamima (2. s. fza. 6. 2) mAnavagauravane lepa thatAM mANasanuM jatu banI javuM e AdhunikatAnuM eka viziSTa lakSaNa che. e ja rIte nagaranI bhayAnaka ane bibhatsa sRSTinuM paNa ahIM sUcana thayuM che. Adhunika sarjakacetanA A khalI, napuMsaka, suSTha suSTha ane bibhatsa nAgarIvRtti sAme vidroha karI AdimatA tarapha vaLe che. AdimatA tarapha prabaLa AkarSaNa ane prAkRta pratibhAvonI chocha vinA abhivyakti Adhunika sAhityanuM eka prabaLa valaNa che : (2) samaDha:/frNIyuvatayvAnonAvRtta ! nAvikakanyAvakSaHsthalasadRzo romAJcakaH / (2) masAIkanyakA varNa ivAndhakAraH / cukAzAlA/atharo visati -(. ga. zi. p. 28). Adhunika sarjaka cetanAnA adhastalamAM DUbakI mAravAnuM sAhasa kare che. ApaNA cetanAno ghaNo moTo vistAra svapna AdimAM prakaTa hoya che. ApaNI bAhya cetanA te ApaNI For Private and Personal Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAMprata saMskRta sAhityamAM AdhunikatAvAdI valaNa samagra cetanAnA nAnakaDA aMzarUpa hoya che. Adhunika kavi tarkathI na pakaDAtA svapna AdimAM jhilamilarUpe dekhAtA ativAstavane tAgavAne puruSArtha kare che. pazcimamAM jovA maLatI sararIya, kavitA racavAnA prayAso Adhunika saMskRta sAhityamAM paNa thayA che: kenApi ghaTikAyantrasya snAnAgAre jalapravAho muktaH vAghaTavA vadati . (sAmanadhyam 11, 12, pR. 22), harSadeva ahIM rogabhramanI anubhUtine samayajaLanA astitvamAMthI vahI javA rUpe eka kalpana dvArA vyakta kare che. jAgRti ane taMdrAnA saMdhikALe AMkhamAM pravezatAM svapna e nAvInyapUNuM cAkSuSa ka9pana dvArA rajU thAya che: svapneSa/sAnamerino ngrsm| kiJcit svapnaM ghanatavamATHEze netroH vajana, pravaratA (ru.. . 21) Adhunika saMskRta kavietanA deza-kALa bhASAnA sImADA toDI vizvacetanA sAthe saMdhAna racavA mathe che. vizvanAM vividha nagara, bhASAo, vyaktio, sAhitya ane daMtakathAonA saMdarbho ropIne sarjakacetanAne vistAravAnuM sAhasa spRhaNIya che : (1) mArA -vitrata:/tananofsta (Out-sider ) fjo jJAvi . (ra. na. zi. 6, 403 (2) o havino-navalikAyA/AsannamRtyubAlikAyAH/ purataH jhaMjhAnilapracaNDacapeTasaMhatiSu/nizcalamantimaM parNa ( thAke mahAnihitamea) s$ (ru. s. fza, pR. 40), ( 3 ) fsatratA:/dUragArI mitra varitatam (ru. na. zi.) harSadeva vize, gAvAno, naunArI-rAMjhAniyAvana" mAM dezakALanA te grIka premadevA ekroDITI ke meghAlayanA "kathA AgAnA " mahAkAvyamAM AvatA be bhAIonI daMtakathAthI bhASAsaMskRtinA sImADA paNa oLage che. ' AdhAnika saMta kavitAmAM gajhala, seneTa jevA anya bhASAnA kAvyaprakArone praveza karAvavAnuM valaNa paNa Adhunika che. Adhunika sarjaka mukataka, laharI, stotra jevA paraMparAgata kAvyaprakArane cheDI de che. e idanA jhAMjharathI UrmikavitAne mukta karI abhivyaktinI mokaLAza mATe mathe che. Ama te paraMparAgata saMskRta sAhityamAM paNa "gadya'mAM lakhAyelI racanA kAvya ja gaNAtI AvI che. chatAM ekAda bhAva-mine abhivyakta karavA mATe achAMdasanI yojanA spaSTa rIte Adhunika kALamAM, pazcimanI achAMdasa kavitAnA prabhAvathI ja thatI jovA maLe che. Adhunika saMta kavie paraMparAgata nirUpaNarItine sthAne Adhunika rItie jI che. e saMdarbhe hadevanuM 'nahI mukavo: telephone talk' kRti TelIphana TakanA ramatiyALa jIvaMta For Private and Personal Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ajita ThAkora vAtacItanA layane je rIte yoje che te dhyAna kheMce che. saMskRtamAM jANItI AkAzabhASitarUpa rItithI e judI che. AdhunikatAnuM eka lakSaNuM sAhityasvarUpa, abhivyatirItiomAM jema bhAMgapheDa karavAnuM che tevuM ja bhASAmAM bhAMgaphoDa karavAnuM che. tarkazAsita vAkyavinyAsone teDIkeDI atakane praveza tathA bhASAmAM vibhASI zabdone baLapUrvaka dAkhala karI tenA saMketone astavyasta karavAnuM paNa Adhunika sarjakonuM valaNa rahyuM che. harSadevanI vanArA:, rorvma:, cannani jevI sararIyala kavitAmAM tarkazAsita vAkavinyAsonI DipheDa karI adhatanAne AkAravAnI mathAmaNa thaI che. bhASAnI nAdagata samRddhi Adhunika nagarajIvananI vidhvaMsaktAne prakaTAvavA kavio je cheH kacaDaka kacaDaka bhacaDaka kacaDaka...bhukasuka rukamuka huhuhuhu kaDakaTa kacak hAhA kacar3aka kaDakaTa bhakasuk kacatk piSTAH rukasuk piSTAH varSa 2 HiEaaH vaye ja munAsu...(sAmamanasyam 12-12, 6. 22) ahIM yaMtrathI kacaDaka bhIMsAtA-pIsAtA ane aMte yaMtrarUpa banI jatA Adhunika mAnavanI kaThora niyatine karkaza varNaAvartana dvArA mUrta karI che. Adhunika saMskRta sarjaka anya bhASAonI paMktio katamAM niHsaMkoca utAre che. bhASAzuddhinA Agrahane avagaNI e aneka bhASAomAMthI zabdane saMskRta bhASAmAM ijekaTa kare che : (2) thAya pApo tAre mAmAra ane mAnava re (2. ka. 4, 5. 26) (2) nakitonamaNuI: fsAtAH | (3) TayUbalAiTatejasA pazyAmi / (4) rAvaravAthaTyA rahyA "kSerokSa viratA DhIya: I (2. s. fjha. p. 40) e abhipreta artha vyakta karavA TAipogrAphIne paNa upayoga karatAM khaMcakAtA nathI. AdhunikatAnuM eka valaNa sAhityanI saMkula dudha sRSTi racavAnuM che. sarjaka pratIka, kalpane, purAkalpane dvArA saMkula, aparicita ane durbodha sRSTi race che. uSTra jevI kavitA pratIkakavitAnuM udAharaNa che. e ja rIte vizvanI vividha saMskRtimAMthI purAkalpane paNa harSadevanI kavitAmAM jovA maLe che. Adhunika sarjaka bhAvakanI paMpALAyelI, pidhelI lAgaNI sAme bhaya UbhuM kare che. e bhAvakanA pratibhAvanI paravA karyA vinA sarjana karI kaLAnI svAyattatAne puraskAra kare che. harSadevanI saMvedanA, abhivyakti ane bhASA baddha rucivALA saMskRta bhAvako sAme paDakAra UbhuM kare che, For Private and Personal Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org sAMprata saskRta sAhityamAM AdhunikatAvAdI valaNeA 4 Ama sAMprata sa`skRta sAhityamAM AdhunikatAvAdI valaNaiA kayAMka ja apavAdarUpe jovA maLe che. paraMtu jyAM jovA maLe che tyAM enAM dhaNAMkharAM lakSaNo prabaLapaNe abhivyakta thAya che. pazcimamAM teA AdhunikatAnuM AMdolana lagabhaga pUruM thavA AvyuM che. have tyAM Post-Modernismne sacAra thavA lAgyA che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir A saMdarbhe saMskRta jevI ja purAtana bhASA hibrUmAM Adhunika cetanAne kAvyabaddha karavAnA je puruSArtha thayA che, te smaraNIya che. sa`skRta ane hibrU mAnavantatinAM prAcInatama dharma, adhyAtma, sa`skRti, kaLA ane samAjane abhivyakta kare che. enAthI baMne bhASAnuM bhavya, udAtta, purAtana ane rahasyagarbha pAta racAyuM che. AvA purAtana sa`skArabharI bhASAmAM Adhunika saMvedanane kAvyarUpa ApavAne purUSArtha sarjaka sAme mATe paDakAra Ubho kare che. kemake A bhASAe sAthe vaLagelA prAcIna saMdarbho ene Adhunika savedanA vyakta karavAmAM bAdhA UbhI kare che. AvA prasa`ge kavie peAtAnI sa`vedanAne vyakta karavA bhASAnA rUDha mALakhAmAM ghaNImATI UthalapAthala karavI paDatI hoya che. Adhunika hibrU kavie e pAtAnI purAtana bhASAne Adhunika cetanAnI abhivyakti mATe sakSama banAvavA saMprajJa puruSArtha karyo che. Blinded, it lurches from mouth to mouth The language which described God and the miracles, Says : 109 hibrU bhASAnA Adhunika kavi cehUdA emIcA ' National Thaught' kAvyamAM purAtana hibrU bhASAnI adhunAtana virUpa, kalAMta chavi a`kita karatAM kahe che ke-- To speak, now, in this tired language Torn from its sleep in the Bible have bhAyakhalamAMnI enI nidrAmAMthI kADI naMkhAyelI A kalAMta bhASAmAM melavuM-- aMdha karAyelI e eka mukhathI khInna mukha lagI lathaDe Izvara ane daivIcamatkArI varNavatI A bhASA vadeH moTarakAra, khemba, Izvara. Motor car, bomb, God, ( P. 64. Yehuda Amichai selected Poems, Panguin Books Ltd., 1971) For Private and Personal Use Only Adhunika hibrU sarjakonI jema Adhunika sa skRta sarjako potAnI vaiyaktika cetanAne pramANI, enA dvArA ApaNI yugacetanAne oLakhe, abhivyakta kare evI AzA rAkhIye. Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ajita ThAkora saMdarbha graMtho 1 Amichai Yehuda Selected Poems, Penguin Books Ltd, HarmondsWorth, 1971. 2 Howe Irving, Literary Modernism, Fawcett World Library, New York, 1967. 3 mAdhava harSadeva, rathyAsu jambavarNAnAM zirANAma, saMskRta sevA samiti, amadAvAda For Private and Personal Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI prItamalAla nRsiMhalAla karachIviracita ArAdhanApAta-manovaijJAnika vizleSaNa sI. vI. ThakarAla * kavinuM jIvana ane kavana A kavinI janmabhUmi tarIke junAgaDha gaurava laI zake ema che. kavinAM sagAMvahAlAM tathA mitro pAsethI ekatra karavAmAM AvelI mAhitI anusAra kavine janma saMvata 1940nA aSADha mAsamAM thayela hatA. kavinA pitAnA sAta bhAIo hatA, paraMtu kavi ekamAtra saMtAna hatA. kavinAM mAtuzrInuM nAma acchAbA hatuM. teo jUnAgaDhanAM hatAM. kavie bevAra lagna karelAM. temanAM pahelAM patnInuM nAma prabhAbahena hatuM. teo tulajAzaMkara dhoLakiyAnAM suputrI hatAM. kavinAM bIjAM patnInuM nAma niguNAbahena hatuM. teo desAIkuTuMbanAM putrI hatAM. temanA pitAnuM nAma dhIrajalAlabhAI hatuM ane teo UnAnA nivAsI hatA. kavie bI. e. sudhI jUnAgaDhamAM abhyAsa karyo hate. ema. e. nAM satro bharyA hatAM. paraMtu parIkSAmAM besI zakayA na hatA. 1908 thI 1910 sudhI kavie amadAvAdanI TayuToriyala hAIskUlamAM adhyApanakArya karyuM hatuM. pachI teo ratalAma hAIskUlamAM paNa zikSaka tarIke hatA. tyArabAda 1914-15 thI 1941 sudhI IndoramAM sevA ApatA hatA. tyAMthI nivRtta thayA pachI iMdoranA mahArAjAsAhebe temane iMdera pAchA bolAvyA hatA ane kAyamI nivAsa IdoramAM ja karavA vinaMtI karI hatI. kavi iMdara gayA hatA ane mahArAjAnA avasAna pachI ekAda varSamAM tyAMthI jUnAgaDha pAchA pharyA hatA. jUnAgaDhamAM temaNe 1942thI nivAsa punaH zarU karyo hato. paraMtu 1948thI 1950 sudhI jUnAgaDhanA kalekaTara zrI. esa. Dabaltha zizvarakaranI vinaMtIthI kavi sarakArI kanyAvidyAlayamAM mAnada zikSaka tarIke joDAyA hatA. kavinuM avasAna tA. 21-1-1963nA roja jUnAgaDhamAM thayuM hatuM. atyAre temanA be putro ane eka putrI che. aMgata saMparka A lekhaka jyAre bI.e.ne vidyArthI hato tyAre 1953-54mAM temanA saMparkamAM Avelo. temanuM keTaluMka aprakAzita sAhitya A lekhakane zodhakhoLa daramyAna maLeluM. tenA parathI jaNAya svAdhyAya', pR. 29, aMka 1-2, dIpotsavI-vasaMtapaMcamI aMka, navembara 1991phebruArI-199ra, 5. 111-116. * 2, rAvaLiyA pleTa, porabaMdara ( 36 55 ) For Private and Personal Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sI. vI. ThakarAla che ke iMdoranA mahArAjAe temane "mumatAjhIma bahAdura'ne khitAba Apyo hato. kavi kharagAMvanI devIzrI ahilyAbAI hAIskUlamAM AcArya tarIke pharaja bajAvatA hatA tyAre temaNe DAyarI paNa rAkhelI. zikSake viSenI jhINI jhINI vigate A DAyarInuM viziSTa aMga che. sAthe sAthe hindI, saMskRta ane aMgrejImAM paNa temaNe potAnA keTalAka vicAra prakaTa karyA che. ayodhyAnI koIka saMsthAe temane ane vikAratna' evI upAdhi ApI hatI. kavana zrI karachIe saMskRta tathA aMgrejImAM nimnalikhita graMthanI racanA karI che : ' nAma prakAzana varSa (2) unnatizata-mArgazIrSa 15, guruvAra saM. 1981 (2) mayitazata-bhAdrapada, zuddha 4, ravivAra saM. 1981 (3) sUryarAta-phAlgana kRSNa 5, ravivAra saM. 1981 (4) tirAtavA-12-9-'28 mahArANIzrI ahilyAbAInI puNyatithinimitte prakAzita, zrAvaNuM kRSNa 13, saM. 1985 (5) rAdhanArA-julAI 6, 1930 (6) mAtRbhUmithA-4-2-'32 (7) zrImad holkaravaMzaprazastikAvyam (A Panegyric Poem on the Holkar Dynasty ) ( 8 ) Poems on Work and Nature (?) Indian thought in English Garb A kavie potAnA jIvanane moTo bhAga Idera tathA kharagaNamAM pasAra karelo hovAthI ApaNuM pradezamAM teo jANatA thayA nathI, - temaNe pAMca zatakonI racanA karI che. temAMthI sArAdhanAthAta nuM manovaijJAnika vizleSaNa rajU karavAno A prayAsa che. . ArAdhanAzataka anya sAmAnya zatakonI jema A zatakamAM 102 leko che ane sAthe eka AratI paNa che. kavie A zataka pitAnA pitAzrI nRsiMhalAla bhagavAnadAsa kacchIne arpaNa kareluM che. A kAvyane upadhAta (Preface) kavie aMgrejImAM lakhyo che. A zatakanI zarUAta gaNezanI stutithI thAya che: apArasRSTisAgare nimajjatAM sahAyaka subuddhivRddhizuddhisiddhimaMgalapradAyakam / anAdyanantamakSayaM vibhuM jagadvighAyakaM vihAya kutra me gatinato'smi taM vinAyakam // 1 // For Private and Personal Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI pratimalAla nRsiMhalAla kacchIviracita ArAdhanAsatA-mane vaijJAnika vizleSaNa 113 ahIM bhagavAna pAsethI jhaDapathI varadAna laI levAnI vRtti vyakta thaI jAya tevI racanA kavie apanAvI che. "TU' ane "sa' akSaranA prAsa ane sAya, ghavAya, vighAca, ane IcanAtha4mAM prakaTa thatA atyAnupAsa hRdayanA paviyanA ghAtaka banI rahe che. bhagavAna potAnA hRdayamAM rahelA che evI pratIti sAthe kavi dInatApUrvaka potAnI nabaLAI e kabUla kare che. emAM prakaTa thatuM tattvacintana hadya banI rahe che : kAryAkArye na jAnAmi caMcalaM me manastathA / kAmaH krodhazca lobhazca risavo me hRdi sthitAH // 4 // sAthe sAthe kavi zarIranI kSaNabhaMguratAne svIkAra kare che ane ocintAnI AvI paDatI vipattione nirdeza paNa kare che. nimnalikhita lekamAMnI upamA AyuSya ochuM thatuM jAya che te hakIkatane suMdara rIte prakaTa kare che? bhogehA prabalA nityaM vardhate hRdi he prbho| AyuH svati saumyeNa jalaM bhinnghttaadiv| 6 / / - kavi cAlyA gayelA bALapaNa ane komAranI bAbatamAM pitAno vasavase rajU kare che ane kahe che ke have te yauvana paNa javA lAgyuM che ! have to azubha vRddhAvasthA paNa najIka AvavA lAgI che ane dukhapUrNa apazukano dekhAvA lAgyA che. mitro tathA svajane vidAya levA lAgyAM che ane aneka prakAranA saMkalpa vika9pa mana para AkramaNa karavA lAgyA che. A paristhitimAM bhakta kavi iSTadevane dInatApUrvaka pitAnAM hitAhitanI pRchA kare che bhagavAnanA nAmanA paryAya ane kavie prAcIna stotrakAronI zailIne suMdara namune pUre pADyo che : prANeza hRdayasyeza jIvezAtmaiza he prabho / vizveza karuNAsindho dIneza dInavatsala / IdRze saMkaTe kAle pRcchAmi praNatastava / ki hitaM cAhitaM me kimiti dainyena saMyutaH // 11 // dainya e bhaktine sthAyIbhAva che. pote IzvaranI IcchAthI ja rAtadivasa TakI rahyA che, jIvI rahyA che e nirdeza kavi kAvyAtmaka rIte kare che. tvayA sRSTastvayA ziSTastvayA diSTastvayAmRtaH / tavaivacchAvazAdatra tiSThAmyahamahanizam / / 14 // he bhagavAna, te mArAmAM ATale UMDo rasa lIdhe che te have tArA sivAya bIjA konI pAse jaIne Atmanivedana karuM ? svA 15 For Private and Personal Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sI. vI. ThakarAla kavi nikhAlasa rIte kabUla kare che ke teo mUDha che, mukhe che, ajJa che, zaTha che paNa te chatAM ya teo bhagavAnanA bhakta che. bhakitasAhityanuM AbhUSaNa banI zake tevo A leka jovA mUDho'pi tava bhRtyo'haM mUryo'pi tava sevakaH / ajJo'pi tava dAso'haM zaTho'pi tava bhaktibhAk // 16 // ahIM sevaka zabda mATenA paryAya kavinI zabdasamRddhinuM darzana karAve che. prAsAdikatA nirmala hRdayanI pratIti karAve tevI che. pitA pAse bhaktinuM bhAthuM che emAM rahele AtmavizvAsa ane bhagavAna vizvabaMdhu che ane bhaktivALA lekAthI kadI vimukha thatAM nathI, evo nisya temanI bhaktinI utkaTatAnuM darzana karAve che: nimnalikhita zlokamAM kavie azaraNuzaraNu bhagavAnanA vyaktitvane khyAla Ape che. te upaniSadomAM AvatA paramazaktinA varNanano paDagho pADe cheH bhramati viyati bhAnustvadbhayAda bhUtanAtha vicalati dizi vAto'pyAjJayA te tathaiva / nipatati jalavRSTiH preSitA te vacobhiH jagadakhilamidaM te nizcitaM kAryametad // 20 // ahIM bhagavAna mATe yojAyela bhUtanAtha zabda paryAya tarIke to che ja, sAthe sAthe junAgaDhamAM AvelA bhUtanAtha mahAdevane (maMdira bahAuddIna koleja pAse che) paNa sUcaka banI rahe che. A ja varNanane AgaLa vadhAratAM e parama tatvanAM kAryonI eka yAdI kavi rajU kare che. kavi kahe che ke rAjAo ane prajAe tenI AjJAnuM pAlana kare che ane samagra jagatanI pravRtti tene adhIna ja che. tenI ja AjJAthI pRthvI dhanadhAnya Ape che, kandukAkArA pRthvInuM paribhramaNa cAlu rahe che, rAta ane divasa Ave che ane jAya che, bAlyAdi dazAo cakravata pharatI rahe che, Aje joyelA padArtho AvatI kAle adRSTa thaI jAya che. AvA sarvazaktimAna ane sarvavyApI tatvane jotAM ja potAnA hRdayamAM bhakti ane zraddhA utpanna na thAya te tene dhikkAra che, dhikkAra che : idamakhilamanantaM sRSTicakra vilokya viyati ca vasumatyAM cApi he vishvbNdho| yadi na bhavati bhaktyA zravadhAcApiyuktaM capalata ramidaM me mAnasaM ghig dhigetad / / 36 / / prAcIna vaidika sAhityamAM maLI AvatA paramazaktinA varNana sAthe tulanAmAM UbhuM rahI zake tevuM A varNana to che ja. sAthe sAthe teno dora potAnI sAthe joDI devAmAM kavinuM racanAkauzala daSTigocara thAya che. AvI zakti pAse kavi potAne ti, jJAna, sAmaryAdinI prArthanA kare che ane pitAnI nAmo jamonomagAnane (37) chedI nAkhavA vinave che. For Private and Personal Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI prItamalAla nRsiMhalAla kIricita chAno raja-majJAnika vizleSaNa 115 ' samagra jagatanA loko karatAM potAnI jAtane jadI tAravI letAM kavi bhagavAnane nivedana kare che ke keTalAka lokonI Asakti sAhitya para hoya che, keTalAka vyApArabhAranuM vahana karatA hoya che, keTalAka saMgItacitrAdikalAmAM anurAga dharAvatA hoya che, paraMtu temane daDha anurAga te bhagavAna para ja che. kavi samagra jagatathI pite kevA virodhI guNe dharAve che, tenuM saphala nidarzana nIcenA zlokamAM pUruM pADe che: anantanAmadheyake jagatyahaM sanAmaka: anantadigvibhAgakeSvasthito'lpamAnaka: / anantakAlavistare mamAyaralpamAtrakaM anantavasturAzigaM vapurmamANupAtrakam / / 66 // Ama hovA chatAM kavine e parama zakti para aDaga zraddhA che. e gAya che. dhAtA tvamevAsi jagatpate me trAtA tvamevAsyavanIpate me / nityastvamevAsi paraH pitA me satyastvamevAti sakhA prabho me / / 72 / / kavi rameka mAtA ja pitA tvameva lekamAM ghaNI badhI vRddhi karIne IzvaranAM anaMta rUpe tathA temanI sAthene potAne nAte prasthApita karI batAve che. e nAtAnI yAdI paNa rasaprada banI rahe tevI che. AvA IzvaranI smRti je siddha na karI zakAya te kavi tene mATe anartha gaNe che. dhanaM nAjitaM cenna hAniH pareyam yazazcennalabdhaM na kAryoM vivAdaH / apatyaM na jAtaM vipattirna caiSA anartho mahAzcetsmRtiste ne sivA / 87 // ahIM ApaNe joI zakIe chIe ke kavi dhana, yaza, saMtAna vagere karatAM IzasmRtine vadhu mahatvanI gaNe che. A zarIra lAMbe vakhata jIvI zakatuM nathI. tene mATe kavi svapna jevA parivartanazIla saMsArano dAkhale Ape che. teo ema paNuM batAve che ke sAgaranAM pANI sukAI jAya che, parvato nAza pAme che, te pachI A zarIra kaI rIte abhaMgura rahI zake, hoI zake ? dehanA nAza pAmavA viSe kavi puSpa, patra, zAkhA, phala, vRkSa, bIja AdinAM daSTAnta Ape che. e badhAM nazvara che, tevI ja rIte A zarIra paNa nazvara ja che. AvA asAra ane malina deha para prasakti yogya nathI evuM paNa pratipAdana kavi kare che. yathA puSpaM yathA patraM yathA zAkhA yathA phalam / yathA vRkSo yathA bIjaM tathA deho vinazyati // 91 / / For Private and Personal Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sI. vI. ThakarAla kavi sa-rasa kAvyAtmaka vANImAM rUpakAtmaka rIte saMsArasAgara athavA mAthAsagarAnuM Alekhana kare che ane temAMthI potAne ugArI levA prArthe cheH mAyAbdhau patito'vivekapavanairAsphAlyamAno mahaH kAmakrodhabhayapramAdamakaraiH saMdRzyamAno'nizam / cintAvIcivicAlito'smi bhagavan mohAndhakArAvRtaH tvaM rakSeti punaH punaH punariti procya prabodho'stu me // 99 // ahIM mAyArUpI sAgara, avivekarUpI pavanothI aphaLA jIvAtmA, kAma-krodha-bhayapramAdarUpI magaranA satata dezo, cittArUpI majA, moharUpI aMdhakAra-A badhuM saMsAranI prakRtinuM suMdara Alekhana prastuta karI jAya che. * AvA saMsAramAMthI uddhAra bakSanArI vedAntavidyA ja che," evI daDha pratIti kavi nIcenA kalekamAM prakaTa kare che : yA vidyAvimalIkaroti kumati dUrIkarotyajJatAm rAgadveSabhayapramAdaripavo nazyanti yaddarzanAt / nityAnityavivekato jagadidam ni.sAratAM cAznute saMpUrNa kalahAtmakaM jayatu sA vedAntavidyA sadA // 100 // vivekane janma ApanArI vedAntavidyAnI prabhAvazIlatA viSe maLI AvatAM paraMparAgata varNanomAM A kavinuM uparyukta varNana eka judI ja molika bhAta pADe che, antamAM A zatakanI samApti karatAM kavi phalazruti uccAre cheH ArAdhanAzatakametadapArazAntisaukhyapradAyakamanantagaNena yuktam / dhanyAH paThantu kRtino vigatAnyacintAH teSAM bhaviSyati haribhagavAnsahAyaH // 102 // A zatakanA pariziSTarUpe hoya te prakAranI eka AratI kavi prastuta kare che : jaya jaya jaya brahmANDapate, jaya jaya jaya kaarunnynidhe| jaya jaya tarkAtItamate, jaya jaya naya mAyAdhare | Adi. ahIM koI viziSTa devane lakSamAM rAkhyA vinA ja vedAntavidyAne anurUpa evAM jaNAiette, zAhaSyaniSe, tatatamate, mA divase Adi saMbaMdhane parabrahma, paramatattva tarapha AMgaLI cIMdhe che. e parama tattvane lIdhe ja kudaratanAM tanI lIlA cAlatI rahe che ane vRkSo navapalita thatAM rahe che. pazupakSIonuM bharaNapoSaNa thAya che. AvA parama tatvane kavi asarakAra, nimasa. sUraja, mavamayatarA Adi vizeSaNe ja bhagavAnanA caranuM muktidAyaka tarIke varNana kare che. - prastuta zatakamAM kavie alpaparicita paMcacAmara, bhujagaprayAta vagere chone prayoga karyo che ane sAthe sAthe enuDum , mAlinI. idravajA vagere paricita chandone prayoga paNa karyo che. AthI kavinI chaMdaviSayaka hatheTIne paricaya maLI rahe che. For Private and Personal Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saurASTranAM dezI rAjyanAM viziSTa lakSaNe mugaTalAla bAvIsI* saurASTra enAM dezI rAjya mATe prasiddha hatuM. marAThAyuga daramiyAna pezvA ane gAyakavADanA lazkare saurASTramAM khaMDaNI ugharAvavA jatAM ane phAve te rIte manasvI rakama khaMDaNI tarIke udharAvatAM. dezI rAjyanA rAjAoe emanI baLajabarIne tAbe thavuM paDatuM. A laDAI mAM prajAnI ghaNI khAnAkharAbI thatI. e pachI karnala vakara dvArA badhAM rAjyo sAthe I. sa. 1807mAM suleha, zAMti ane nizcita khaMDaNunA karAra thayA. tyAra pachI saurASTramAM zAMtinA yuganA AraMbha thaye. A badhAM rAja upara aMgrejone sArvabhaumatva hatuM. I. sa. 1820mAM rAjakoTamAM aMgreja sarakAranI kAThiyAvADa ejansInI sthApanA thaI. Ama te aMgreje A nAnAM ane chUTAMchavAyAM rAjane khAlasA karI nAkhata. paraMtu I. sa. 1857nA viplava pachI rAjyone khAlasA karavAnI nIti aMgrejoe choDI dIdhI ane tene lIdhe A rAjo bacI gayAM. aMgrejoe temAM vahIvaTI sudhAraNA ane AdhuniktA, dAkhala karavAnA prayatna karyA. emaNe dezI rAjyone vastI ane vistAra pramANe vividha vargomAM vaheMcI nAkhyAM. emAM pahelA ane bIjA varganAM rAjya salAmI rAjA gaNAtAM. jayAre bAkInAM binasalAmI rAjyo gaNAtAM. dareka varganAM rAjyanI phejadArI ane dIvAnI sattAo nakakI karavAmAM AvI ane aMgrejo enA vahIvaTa upara dekharekha tathA aMkuza rAkhatA. rAjakumArone yogya zikSaNa ane tAlIma ApavA mATe aMgrejoe I. sa. 1871mAM rAjakoTamAM rAjakumAra kaeNlejanI sthApanA karI. emAM dareka rAjAe potAnA kumArone zikSaNa mATe mokalavAnuM pharajiyAta hatuM. aMgreja prinsipAla ane zikSako dvArA emane vividha viSaya sAthe aMgrejI bhASA, sAhitya, rItabhAta, raheNIkaraNI ane ramatagamatanuM jJAna, tAlIma ane pratyakSa anubhava ApavAmAM AvatAM. ahIM zikSaNa pAmela rAja kumAra bhaviSyamAM sArA rAjavIo banyA. dezI rAjyo upara aMgrejI aMkuza ane sarvoparitA dharAvatA hatA. paraMtu keTalIka bAbatomAM dezI rAjyo svataMtra ane svAyata heAya e prakAranI keTalIka viziSTa sattA ane daraje emane ApavAmAM AvyAM hatAM. Ama, dezI rAjya svAyattattA ane binasvAyattatAnA mizraNa jevuM svarUpa dharAvatAM hatAM ane tethI ja te viziSTa prakAranAM hatAM. dezI rAjyonAM keTalAMka viziSTa lakSaNone nIce pramANe gaNAvI zakAya: svAdhyAya', pR. 29, aMka 1-2, dIpotsavI-vasaMtapaMcamI aMka, navembara 1991phebruArI 1992, pR. 117-122. * 4/4, zrI sAMI epArTamenTasa, havADiyA cakalA pAchaLa, sUrata-395 003. For Private and Personal Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 119 1. rAjaya-pratIka (State-Emblem ) jema atyAre hu siMhamukha ane nIce aokacakra e bhArata sarakAranuM pratIka che tevI rIte dareka rAjayane peAtAnuM alaga pratIka hatuM. emAM e sAmasAmA siMha athavA anya pazuo vacce DhAla, derI, dhana, sarpa, trizula, bhAlA, talavAra, hanumAna, naMdI, satInA po, sUrya, khIjane dra vageremAMthI rAjyane je pasa'da hoya te cihnA mUkavAmAM AvatAM. rAjyanuM nAma ane sUtra pazu emAM mukavAmAM AvatuM. keTalIka vAra rAjAnuM nAma paNa mUkavAmAM AvatuM, 2. rAjya-sUtra (State-Motto ) hAlamAM jema ' satyameva jayate' e bhArata sarakAranuM sUtra che evI rIte dareka rAjyane potAnuM alaga sUtra hatuM. e sUtramAM keTalIka vAra rAjyanuM nAma athavA rAjavaMzanI kuLadevInA nAmane khUbIpUrvaka samAvI levAmAM AvatuM. dA.ta. vaDhavANa ( va mAna ) rAjyanuM sUtra hatuM, * yazAbhUSaNa' sarvAMdA vamAnam'. lI'baDI rAjyanuM sUtra hatu, ' thareva me zaktisti !' (AmAM jhAlAva'zanI kuLadevI zaktine ullekha che. ) koI rAjya agrejImAM paNa potAnuM sUtra rAkhatuM, dA.ta, vAMkAnera rAjyanuM sUtra hatuM, * In God is my trust'. goMDala rAjyanuM sUtra hatuM, 4 sarjyuM` ca satya' jyAre dhAMgadhrA rAjyanuM sUtra hatuM, * anAtha vajra paMjA.' porabaMdara rAjyanuM sUtra athavA mudrAlekha hatA, ' zrI vRSabhadhvAya nama . ke. 3. rAjya-dhvaja ( State=Flag ) dareka dezI rAjyane potAnA dhvaja paNa hatA. rAjakuTuMbanI ane rAjyanI mAlikInI meTarI upara e dhvaja pharakatA. rAjAnA mahela ke kacerI upara paNa e dhvaja pharakAvavAmAM AvatA. A dhvajo rAjyanI pasaMdagI pramANe vividha raMgonA banelA hatA ane emAM rAjyanuM pratIka mUkavAmAM AvatuM. 4. -Ajya-gIta (State-Song ) sugaTalAla AvIsI atyAre jema ' janagaNamana ' e ApaNuM rASTragIta che tevI rIte dareka rAjyane potAnuM rAjyagIta hatu.... dezanA ke videzanA koI meATA mahemAna rAjyanI mulAkAte Ave tyAre rAjyanA enDa taraphathI enI dhUna vividha vAjiMtrA sAthe vagADavAmAM AvatI. '* brahmA, varuNendra, rudra, maruta : ' vALA leAka lIMbaDI rAjye rAjyagIta tarIke apanAvyA hatA. A rIte khInna rAjyoe paNa potapetAnAM rAjyagItA pasaMda karIne enI dhUne taiyAra karI hatI. For Private and Personal Use Only 5 rAjabAroTa ane rANImagA bAroTa samagra ogaNIsamI sadI ane vIsamI sadInA pUrvAdha sudhI saurASTranI dareka jJAti ane kuTuMbane potAnA khArATa hatA. e bAroTa khe-traNa varSe` dareka gAma ane zaheranI mulAkAta lete tathA pote je jJAtine bhAreTa hoya te jJAtinAM kuTuMbeAmAM navAM janmela bALakonI peAtAnA Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saurASTranAM dezI rAjyanAM viziSTa lakSaNe copaDAmAM nedha karato. e kuTuMbe enA badalAmAM ene dakSiNa ApatAM ane tenI AgatAsvAgatA karatAM. A rIte dareka kuTuMbanI vaMzAvaLI enI pAse sacavAI rahetI. sAmAnya kuTuMbonI mAphaka rAjakuTuMbone paNa pitAnA bAreTa hatA ane e "rAjabAroTa ' tarIke oLakhatA. rAjabAroTanI mAphaka "rANImanA bAroTane eka alaga varga hato je rANIonI noMdha rAkhate. rAjAone jeTalI rANuo hoya temanAM nAma, kuLa, pitAnI avaTaMka, vatana, putra, putrIo vagerenI noMdha rANIgA bAroTe rAkhatA. emanI A sevAnA badalAmAM rAjakuTuMba taraphathI emane jamIna, jAgIra, udAra dakSiNue vagere maLatI. Aje paNa rAjabAroTa ane rANIgA bAreTanA copaDAomAMthI ghaNI upayogI ane durlabha mAhitI maLI zake che. 6 rAjakavi, rAjagora, rAjapurohita ane cAraNa kavio dareka rAjyane pitAne rAjakavi hatA, je rAjAnA janmadivase, rAjyAbhiSekanA divase athavA koI AnaMda-utsavanA prasaMge rAjA ke yuvarAja vizenI pite racelI prazarita, kAvya ke gIta raju karate, rAjAe karelAM yuddho, parAkramo ke meLavelI siddhionAM atizayoktibharyA varNane karI e rAjAne prasanna karato ane bheTa meLavate. cAraNa kavie paNa AvI rIte rAjAone rIjhavIne bheTa athavA dAna meLavatA. rAjAo uparAMta rAjAnA kuMvara, dIvAne, yoddhAo, amaladAre vagerenI paNa teo prazastio racatA. keTalIka vAra koI vidvAna cAraNane ja rAjakavine heddo ApavAmAM AvatA. AvA rAjakavio pAse dezI rAjyone lagatuM ghaNuM sAhitya saMgharAyeluM paDayuM che. dareka rAjAne rAjakavinI mAphaka pitAne rAjagora athavA rAjapurohita paNa rahe, je yogya muhUrta jovAnI tathA zubha prasaMgoe dhArmika kriyAo karAvavAnI kAmagIrI karate. rAjya taraphathI rAjakavinAM keTalAMka pustakonuM prakAzana paNa thatuM. ' 7 dhArmika mAnyatA ane kuLadevI dareka rAjyano rAjA zaiva ke vaiSNavamAMthI je dharma pALato hoya tene vizeSa mahatva maLatuM. rAjyanA mukhya mathakamAM Avela ekAda-be maMdirane saMpUrNa kharca rAjya taraphathI apAto ane bIjA maMdirone vArSika nANAMkIya madada apAtI. rAjAnI kuLadevInA maMdirane nibhAva rAjyanA kharco thato. rAjA ane rANI o navAM maMdira baMdhAvatAM athavA jUnAM maMdirano jIrNoddhAra karAvatAM. rAjA badhA dharmo tarapha samabhAva rAkhatA ane jamIna ke nANunA rUpamAM dAna Apate. jaina dharma tarapha paNa mAnanI najare jovAmAM AvatuM. rAjyanI dhAka eTalI badhI rahetI ke komI jhaghaDAone koI sthAna na hatuM. hoLI, dhULeTI, rAmanavamI, baLeva, janmASTamI, dazerA, divALI, nUtanavarSa vagere tahevAronI ujavaNI khUba ullAsapUrvaka thatI ane rAja paNa temAM bhAga letA. keTalAka tahevAronA divasomAM rAjya taraphathI bALakone mIThAI, dArUkhAnuM vagerenI maphata vaheMcaNI karavAmAM AvatI. janmASTamI athavA anya koI pavitra divase meLAo paNa jAtA. dareka rAja kuTuMbane pitAnA dharma uparAMta pitAnI kuLadevI hatI, jemAM teone aTala zraddhA hatI. jADejAonI kuLadevI AzApurA, paramAronI kuLadevI cAmuMDA, cUDAsamAonI kuLadevI kheDIyAra ane jhAlAonI kuLadevI zakti hatI. moTe bhAge rAjyanA mukhya mathakamAM athavA keTalIka For Private and Personal Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 120 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sugaTalAla bAvIsI vAra teA darabAragaDhamAM ja kuLadevInuM madira rahetuM. koi koi vAra dUranA koI gAmamAM e prAcIna samayamAM sthapAyuM hoya ane ene lIdhe e gAma tI dhAma banI jatuM. dA.ta. kacchanA jADejA rAjavIonI kuLadevI AzApurAnuM prAcIna ane prasiddha madira mAtAne maDha nAmanA gAmamAM AveluM hatuM. tethI te tIrtha banyuM hatuM. sAmAnya rIte navarAtrInI koI nizcita tithie cokkasa vidhithI kuLadevInAM naivedya karavAmAM AvatAM. kALI caudaza ( AsA vada caudaza)ne divase pALiyAone sApha karI siMdUra caDAvavAmAM AvatuM tathA dhUpa-dIpa karavAmAM AvatA. kAI koi rAjakuTuMbanA pALiyAne te divase kasuMkhA pIvaDAvavAneA vidhi paNa karavAmAM AvatA. rAjA jo muslima dharma pALatA hoya to muslima dharma, muslima sthAnako ( masjida, daragAha, makabaro, rojo ) ane muslima tahevArAne prAdhAnya maLatuM. 8. mArI gejheTa dareka rAjya taraphathI sAptAhika athavA pAkSika rUpe pAtAnuM darabArI gejheTa prasiddha thatuM. emAM rAjyanA kAyadA, hukamo, nimaNUko neTisa, paripatro, niyamA, sUcanAo, jAherAto, cetavaNIo vagere prasiddha karavAmAM AvatAM. mahattvanA hukamA rAjAnI sahIthI prasiddha thatA ane e ' hajUra hukama ' tarIke oLakhAtA, jyAre sAmAnya hukame mukhya kArabhArI ke dIvAnAnI sahIthI prasiddha thatA. rAjyamAM mahattvane banAva bane tyAre gaeNjheTane ' asAdhAraNa aMka ' prasiddha thato, 1914mAM iMgleDa prathama vizvayuddhamAM joDAyuM tyAre eka dezI rAjayanA rAjAe asAdhAraNu gejheTa pragaTa karIne iMgleMDane vijaya maLe e mATe peAtAnA iSTadevane prArthanA karavAnI prajAne sUcanA ApI hatI. 9, vArSika vahIvaTI ahevAla dareka rAjya taraphathI rAjyanI pragati ane pravRttie darzAvato vArSika vahIvaTI ahevAla (Annual Administration Report) aMgrejI bhASAmAM prasiddha karavAmAM Avato. emAM rAjyanA vArSika Avaka-kharcanA AMkaDA, jamInamahesUla uparAMta zikSaNa, polIsa, Arogya, bAMdhakAma vagere dareka khAtAmAM thayela kAmagIrI ane pheraphArAnI sattAvAra mAhitI ApavAmAM AvatI. va daramiyAna banelA mahattvanA banAveA, kudaratI Aphata vagerenI teAMdha levAmAM AvatI. meATA amaladAronI nAmAvali paNa emAM pragaTa karavAmAM AvatI. A ahevAla vistRta, vya{sthata, vizvasanIya ane pramANurbhUta mAhitI pUrI pADe che tethI dezI rAjyeAnA abhyAsa ane sa`zAdhana mATe te ghaNA upayogI che. rAjyanA 10 sikkA, TikiTo ane dastAvejI kAgaLA kaccha, jAmanagara, jUnAgaDha, bhAvanagara, porabaMdara vagere prathama varganAM rAjyoe potAnA sikkA ane emAMnA koi ke calaNI noTo amalamAM mUkyAM hatAM. kaccha, jAmanagara ane porabaMdaramAM korInuM calaNa hatuM. jo ke pachIthI aMgreja sarakAre A rAjyonAM calaNA baMdha karAvyAM hatAM. pahelA ane bIjA varganAM rAjyo potAnA ja rasIda sTempa, korTa phI sTempa ane dastAvejanA For Private and Personal Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 121 saurASTranAM dezI rAjayanAM viziSTa lakSaNe kAgaLone upayoga karatAM, emAM rAjyanuM nAma, rAjAnuM nAma tathA rAjAnuM citra mUkavAmAM AvatAM. bIjA vizvayuddha daramiyAna, paracUraNanI taMgIne lIdhe keTalAMka rAjayoe pUThAnI chApelI "kupana" paNa calaNamAM mUkI hatI. 11 zikSaNa tathA sAhityane uttejana rAjakumAra kolejamAM zikSaNa pAmela rAjakumAra (merakhIne vAdhajI, gAMDalanA bhagavatasihajI, bhAvanagaranA takhtasiMhajI, lIbaDInA jazavaMtasiMhajI, porabaMdaranA naTavarasiMhajI vagere) jyAre rAjavIo banyA tyAre temaNe pitAnA rAjyomAM hAIskula, kanyAzALAo, pustakAlaya, vAcanAlaye, mudraNAlaya vagerenI sthApanA karI. emanI sAthe rAjAo, rANIo, dIvAne athavA aMgreja adhikArIonAM nAma joDavAmAM AvatAM. bhAvanagaramAM zAmaLadAsa koleja ane bhUja tathA morabImAM sarakata pAThazALAnI sthApanA thaI. rAjakoTamAM voTasana myujhiyama ane bhAvanagaramAM bhArTana myujhiyama sthapAyAM. bhUjamAM paNa myujhiyama thayuM. goMDala rAjya bhagavadgomaMDala 'nuM prakAzana karyuM. keTalAka rAjavIonAM jIvanacaritro tathA pravAsavarNane (jarnalo ) pragaTa thayAM. A rAjAe potAnA rAjyanA kavio, lekhako, vidvAna vagerene protsAhana ApatA. ghabhukharA rAjamAM maiTraka sudhI niHzulka zikSaNa ApavAmAM AvatuM. krikeTanI ramatane rAjya taraphathI pratsAhana maLatuM. 12 Adhunika sagavaDo ghaNA rAjavIoe yuropa-amerikAnI mulAkAta laI potAnA rAjyamAM Adhunika bajAro, phUvArAo, TAvALA baMgalAo, vimAnI mathako, rastAo, bagIcAo, pulo, taLAvo, sarovara, darabArakhaMDa, hospiTale. prasUtigRha, vidyArthIbhavane, voTara varkasa, pAvarahAusa vagere baMdhAvI Adhunika sagavaDo dAkhala karI. mukhya zaheromAM nATakazALAo athavA sInemAgRha baMdhAyAM, dhrAMgadhrAnA eka rAjavI nATakanA zokha mATe jANItA hatA. junAgaDhanA eka navAbane kUtarAo pALavAne zokha hato. bhAvanagara, goMDala, morabI, dhrAMgadhrA, lIMbaDI vagere rAjyoe pitAnA kharce rave athavA TrAma baMdhAvI. dareka rAjAe potAnA pravAsa mATe vaibhavazALI relave-salUne vasAvyAM. keTalAka rAjAoe potAnA aMgata 3payoga mATe nAnAM vimAne paNa vasAvyAM. Abu ane mahAbaLezvara jevA havA khAvAnA sthaLe potAnA baMgalAo baMdhAvyA. unALAmAM rAjAo tyAM jaIne rahetA. 1. IlkAbA aMgreja sarakAra taraphathI rAjAone "ke. sI. AI. I.' athavA enAthI UMco "ke. sI. esa. AI. ne khitAba ApavAmAM Avato. rAjyanA dIvAne athavA moTA mANasone rAvabahAdura' ', " rAyabahAdurIne khitAba ApavAmAM Avate. evI ja rIte ghaNAM rAjyo taraphathI meTA vepArIo, udyogapatio ke vahIvaTI adhikArIone "rAjaratna ne IlakAba ApavAmAM AvatuM. piorabaMdara, lIbaDI vagere rAjyamAM A prathA hatI. darabAra gopALadAse DhasA svI 16 For Private and Personal Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 122 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mugaTalAya bAthIsI jevA nAnA rAjyamAM ke sAna ", ' dvIpaka ', * puSpa ', DhasAtUra ', ' dIpaka ', ' puSpa ', ' bhUSaNa' vagere ilkAkhe| ApavAnI zarUAta karI hatI. dareka rAjyamAM mukhya zeThane ' nagarazeTha 'te prakAba ApavAmAM AvatA. Ama, saurASTrano dezI rAkhyo aneka vivadhatAothI sabhara hatAM. prajAnA rUDhicusta mAnasane Thesa pahoMcADyA vagara e rAjA rAjyane Adhunika banAvavA prayAseA karatA hatA. teo kArbala adhikArIonI kadara karI jAvA ane do, vizvAsadhAta ke bedarakArI darzAvanAra adhikArIAne nAkAlika nokarImAMthI chUTA karatA. prajAne kharAbara rakSaNa ApatA. rAtre rAherAmAM polIsAnA satata cokIpaherA rahetA. zaheranI mukhya jelamAM rAtre dara kalAke jeTalA vAkyo daya eTalA kA vagADavAnI prathA hatA. enAthI jelanA pAlIsAne AkhI rAta jAgavuM paDatuM ane prajAne samayanI ANa thatI. alabatta, A rAjyo upara aMgrejone kaDaka akuza hatA eTale tee agrene viruddha rAjakIya pravRti karavAnI chUTa ApatAM na hatAM ane te AvI rASTrIya pravRtti thAya tA damana dvArA tene dabAvI detAM hatAM. dezI rAjyomAM kadAca keTalAMka dUSaNA paNa haze. paraMtu emaNe keTalIka uttama ane apanAvavA jethI pati tathA paraparAe sthApI hatI eno InkAra karI zakAya tema nathI. For Private and Personal Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AdivAsIonI kalA-kArIgarI zaMkarabhAI somAbhAI taDavI bhAratIya jIvana kalA ane kArIgarI sAthe otaprota thaI gayela che. teno vAraso AdivAsIomAM sacavAI rahyo che. AdivAsIjIvanamAM havA, pANI ane annanuM jeTaluM sthAna che, teTaluM ja sthAna kalAkArIgarInuM che. kalA khAtara kalA nahi paraMtu te jIvananI eka Avazyaka jarUriyAta che. AdivAsIjIvananAM saphAInAM sAdhano lo. temAM paNa kalA-kArIgarI rahelI che. bAhaDo (sAvara) vAMsanI saLIone gUthI tene lAla-pILA raMgathI raMge che. bAharI ( sAvaraNI ) paNa khajUrInAM pAMdaDAMnI, gUMthIna banAvavAmAM Ave che. roja upayoganA TapalA-TapalI, cAraNe ane sUpaDuM vAMsanAM bane che, temAM bhAna mATe lIlI chAlavALI saLI ke cIpone upayoga kare che-uparAMta lAla, pILA ane lAla raMganI cI vaDe gUMthaNI kare che. tethI raMgIna bhAta upase che. zAkabhAjI, hathiyAro ke mAchalI bharavAnA kaMDiyA paNa raMgIna cIpovALA banAve che. pAMtIH eka DhAMkaNAvALe kaMDiye ja che. paraMtu tene upaga lagna prasaMge pUjA sAmagrI mATe thato hovAthI tenI upara vAMsanI cIpanAM phUla ane dhUgharA besADI subhata kare che. e rIte paMkhA jevI nAnI cIjo paNa raMgIna bhAtavALI banAvIne vApare che. pIsavA, pAvarI ( vAMsaLI) jevAM vAdyo jAte ja vAMsamAMthI banAvI le che. pIsavA upara nakhayAM jevI bhAta utarIne banAve che. pAvarI ane pIsavA patarAnI cIpa vaDe zaNagAre che. vaLI pAvarIne dATo kotaraNIvALo banAve che. vaLI vAMsaLI-pIsavAne raMgathI paTTA pADIne suzobhita banAve che. nAcavA mATenA rAmaDhAla athavA mATaloDhAla jhADanA thaDamAMthI kotarI kADhe che. Dhelane DAMDiye (dAMDiye) vAMko vALIne tenA hAthAne zaNagAre che. devanA stavana vakhate vaparAtI DAkalI ane DhAka lAkaDAmAMthI kotarIne banAve che. tene raNakAra mATe khAreko ane vRdharIo bAMdhe che. pANI bharatI vakhate mAthA para mATaluM barAbara rahe te mATe traNa mUke che. A UMDhaNa teo dhara upara ja bhIMDI ke zaNune resAthI gUMthe che. resAne raMge che. temAM vadhAre zobhA * racAya', pR. 29, aMka 1-2, dIpotsavI- vasaMtapaMcamI aMka, navembara 1991phebruArI 1092, pR. 123-128. * 5, AdivAsI zopIMga senTara, posTa ophIsa sAme, choTAudepura-391 165. For Private and Personal Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 124 zaMkarabhAI somAbhAI taDavI ApavA raMgIna kapaDAnA TukaDA ane raMgIna metI vApare che. dareka gharanI vaLagaNuM upara vIsapacIsa UMDhaNa laTakatAM jovA maLe che. rAMdhavA mATe cATa ke Doyo vApare che. te lAkaDAnA banAve che. cUle mATIne banAve che. tenA AgaLanA bhAga vAdha-me vALo banAve che. ghara: AdivAsI kalA-kArIgarInuM darzana karAve cha. AgaLanA thAMbhalA citarAmaNavALA hoya che. tenI upara pATaDI mUkavAnI kuMbhI, bheNAM kotaraNIvALAM hoya che. bAranI bArasAkha kotaraNIvALA hoya che. gharanI bhIti upara bhIMtacitro athavA dhArmika bhIMtacitra pIThoro citarela hoya che. temAM temanI kalAnAM darzana thAya che. gharanI aMdara dIvAlomAM lAkaDAM besI Diyo banAve che. tenI upara vastuo mUkI rAkhe che. kapaDAM mUkavA mATe vaLA-DAMDe vAkIcUMkI vAMsanI DALI ja hoya che. pANI ane dArU-tADI pIvA mATe tUmaDAnI DoyalI vApare che. te DeyalI bharAvI rAkhavI vAMsanuM khAM vAvALuM sTenDa banAvIne rAkhe che. ghI-tela mApavA mATe lAkaDAne pahero(pAzerA) vApare che. tene pakaDavA tathA bheravavA mATe hAthe rAkhe che. loTa bAMdhavA mATe lAkaDAnI katharoTa vApare che, tevI ja rIte masAlA rAkhavA ane haLadara khAMDavA mATe lAkaDAnuM kokaDuM (katharoTa) banAve che. keTalAMka gharomAM bIDI mATenAM pAnakhtamAku rAkhavA mATe khUNu sAdhana rAkhe che. keTalIka jagyAe motI bharelI kapaDAnI kathaLIo vApare che. ghara bAMdhavAnI IMTa, chAvavAnAM naLayAM teo jati banAvI le che. teTaluM ja nahi paNa vakhata maLe tyAre dhara paNa jAte ja caNa le che. mATInAM vAsaNamAM tavelAM teo jAte banAvIne tenI upara lAkhanuM paDa caDAve che. tavalAM goLa, khUNa ane laMbagoLa paNa banAve che. e sivAyanAM pANInAM ane rAMdhavAnAM vAsaNo kuMbhArAne tyAMthI lAve che. paraMtu tenI upara citarAmaNa te hoya ja. paheraveza : AdivAsIo moTe bhAge raMgIna kapaDAM pahere che. puruSo mAthe phaTako (2) bAMdhe che. te sapheda, lAla, pILA ane nAraMgI (kesarI ) raMganA hoya che. tenA cheDA raMgIna geTa makIne oTI le che. zarIre aDadhI bAMyanuM lAMbuM khamIsa pahere che. tenA kolara, khabhA uparanA paTTA ane khisA uparanAM DhAMkaNuM vagere judA judA kapaDAnA geTa mukIne banAve che. puruSe ke, koSTI laMgoTI ) pahe che. te sthAnika vakaro vaNe che, temAM gIna dAne upayoga karI, judI judI bhAta upajAvelI hoya che. lagabhaga cAlIseka jeTalI bhAtanI koSTa bane che. laMgoTI paheravA mATe raMgIna resA (phelAM)ne kasaDA gUthe che. tenA cheDe phUmanAM muka, maNakAnI sere mUke. strIo zarIra lAla laheriyA bhAtanI oDhaNI, pILI oDhaNuM athavA juvAriyA bhAtanI oDhaNI oDhe che, chAtI e kAMcavuM ( kAMcaLuM) kApaDuM athavA kabaja pahere che. kAMcaLuM pote For Private and Personal Use Only Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AdivAsIonI kalA-kArIgarI 125 jAte ja sIve che. tene judA judA raMgIna kapaDAnA TukaDA sIvIne banAve che. tenI silAI raMgIna dorA vaDe karI bhAta upasAve che. keDe nAMdarA bhAtane kALA dhAdhare athavA raMgIna chAMTane ghAgharo paDe che. ghAgharAne nephe kI ya ' kAthI DIjhAIna mUkIne gUMthe che. 1 mAM paheravAnI kadI jadI DIjhAinanI hAIDIe, pATalA hAIDIe, gaLa2pNu vagere pahere che. temAM judA judA raMganAM koDiyAMnI DIjhAI ne mUkIne raMganaividhya upajAve che. dharaNAM elyuminiyama, nikala ke cAMdInAM banAve che. gaLAnI hAMsaDI upara citarAmaNuM karIne badhA rUpiyAnA ATha sikkA jaDAve che. paganAM kalAM upara paNa citarAmaNa hoya che. keTalAka bhAgamAM gaLAmAM TAgalI pahere che. temAM tAranI DIjhAIna mUkelI hoya che. hAthe bhariyA, gaLayA jevI elyuminiyamanI baMgaDIo pahere che. tenI upara jadI judI jAtanI DIjhAIna derelI hoya che. che mAchaliyA bhAtane kadaH rA pahere che. koNIe bAhaTayAM (vAMka) agara AmaLayAM kaDAM pahere che. tenI upara judI judI DIjhAIna hoya che. vaLI gaLAmAM moranA citravALA hAra Ama vastra ane laMkArathI AdivAsIonuM sauMdarya ane pratibhA pragaTe che ane kalAdazana thAya che. te jANe adhUruM hAva tema gerA rU5 upara kALA raMganAM chuMdaNAnuM kAma maDhe che. AMkhanA khUNe. gAle, haDapacIe, AMgaLIonA sAMdhA upara, paganI piMDI upara, hAtha upara badhe chuMdaNunA maraNa sudhI saMgAtha karatA zaNagAra saje che. DAM e gAle traNa traNa paDa chuMdaNuM chuMdAve che. AMkhane khUNe 2 TapakAM ane hada panIe TapakAne trikoNa chuMdAve . huM the pitAnuM athavA bahenapaNInuM ke bhAIbaMdhanuM nAma, mora, kula, vIMchI jevAM chuMdaNuM paDAve che, page Abe ane mora paDAve che. kapALe eka TapakuM. bIja lekhA athavA bIja lekhA ane trizaLa paDAve che. puruSe hAthe potAnuM athavA bhAIbaMdhanuM nAma, phUla, vachI, hanumAna jevAM chuMdANa AdivAsIomAM nRvavA dhAruM che. lagna, IMda, meLA ke utsava vakhate jAta jAtanA nRtya thAya che. nRtva vakhate rAmaDhAla, vAMsaLI ke pIsavA ane tAla mATe karatAla vagADe che. meLAmAM masta banIne nAce tyAre vastra alaMkAra ane chuMdaNAM temanA rUpamAM ekAkAra banIne rUpane pADorA AdivAsI deva che. temanA lagnanI savArImAM dhaNuM deve AvyA. temane besADavAmAM AvyA, ema gaNIne bhIMta upara temanA savArI sAthenA ane savArI vagaranA cheDA doravAmAM Ave che. temAM gaNeza ane bhAbA heDhaLane ghoDo gaLI raMgane, bAbA Ida, pIThoro, pIThIrI, pIrAnI mAtA, rANuM kA ja, rA mekhalanA gheDA, denA rAjA bhojane savArIvALa hAthI, vahI marI, emAM kaNabI, ke ThAra, sUrya, caMdra, vAva, khetara, bAra mAthAne For Private and Personal Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 121 karabhAI somAbhAI taDavI dhaNuM, nakaTI bhUtane gheDo ane bIjA gAmadevanA dheDA uparAMta bhUMDa, mera, koyala jevAM ghaNuM citro dore che. deranArA lakhArA kahevAya che. te paraMparAgata citro dore che. pIThorAcitra rAThavA jAtimAM ja pracalita che. nAnInAta rAThavA ane DuMgarAbhAlamAM idavALI upara bhIMtacitro doravAmAM Ave che. A bhIMtacitromAM la, vela, vRkSa, mora, UMDhaNa, hAMsaDI jevI DIjhAIne hoya che. A citro sapheda cokathI pADavAmAM Ave che. AdivAsI deva-devIonuM sthAna mAluNa kahevAya che. tyAM mUtio hotI nathI. hoLI, divAsA ane divALI upara pUjA karavAmAM Ave che. tyAre mATInA ghaDA ane DhApu mUkavAmAM Ave che. maMdira hatuM nathI. eTale toraNa bAMdhavA mATe citarAmaNuvALA khUTaDA ropelA heya athavA lAkaDAnA daravAjA caDhAvelA hoya tyAM bAMdhe che. ghara upara suzobhana mATe mora, vimAna besADe che , Ama AdivAsIjIvana kalA bharyuM che. For Private and Personal Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir granthAvalokana padAntare : le. rAjendra nANAvaTI, pra. rajisTrAra, ma. sa. vizvavidyAlaya, vaDodarA1992, pR. 9 + 117, kiMmata rUA. 43=00. ma. sa. yuni.nA saMskRta-pAli-prAkRta vibhAganA adhyakSa Do. rAjendra che. nANAvaTIe saMskRta nATako vize judA judA prasaMge e ane vividha nimittoe lakhelA lekhone tAjetaramAM pragaTa thayele saMgraha te "padAntare'. nATyavivecana nATaka sAthenI tanmayatA pachInA Dagale bhA. rahIne nATaka para karelo dRSTikSepa che evuM mAnanAra zrI nANAvaTIe pote prekSakanI tanmayatA ane prAzvikanA taTasthatAbharyA daSTikSepa vaDe saMskRta sAhityanAM vividha nATakone avalokyAM che ne aneka navIna niSka tAravyA che je saMskRta nATyavivecananI eka sukhada ghaTanA che. kula 13 lekhe paikI prathama lekha "ca rAtravastrAvRtA'mAM kavi zudraka kRta "mRcchakaTikama " nA trIjA aMkamAM zarvilaka corakarma karatI veLA corInuM paNa jANe vyavasthita zAstra hoya te rIte vicAre-Acare che tenA saMdarbhamAM teo, taskaravidyAnuM zAstra racavA pAchaLa ApaNA pUrvajonI mULagAmI daSTi dekhAya che tevuM jaNAvI, jJAna kadI kharAba hotuM nathI ke kalaMkita banatuM nathI, kalakata to e jJAnane prajanAranI vRtti-daSTi hoya che-sarasvatInAM vastro te hamezAM svaccha ja heya che e je niSkarSa tArave che e temanI guNagrAhI nATyavivecanAnI AgavI bhUmikA racI Ave che. bhAsa nATaka-eka daSTipAta"--A dvitIya lekhamAM, bhAsanAM 13 nATakonI talasparzI samIkSA karI aMte bhAsanI nATyakalAnA uttama aMze temaNe tAravyA che, jemAM nATyAtmaka prayojana mATe khyAta vastumAM pragabha parivartana, saphaLatAnAM upakaraNa jevAM patAkA sthAnako, nATyAtmaka vakrokita, nATyakSa ane niyamonuM yacita ulaMdhana, nATyAtmaka projana dharAvatA varNanAtmaka aMze saMkSipta-jhaDapI-lakSyavedhI ane bhAvonI nibiDatA vyakta karanArA ne kAryasAdhaka evA saMvAdo, nATakakAranI taTasthatA ane parakAyApravezanI kaLAnA pariNAmasvarUpa, jIvaMta pAtrAlekhanathI ApatAM ne manAvaujJAnika aMzathI sabhara evAM pAtronI vaividhyabharI sRSTi, nATyAtmaka kSaNa pakaDavAnI sUjha, manuSyasArapamAM zraddhA vagereno samAveza thAya che. A tamAma uttama aMze temaNe vividha kRtiomAMthI yogya udAharaNa ApI siddha karI batAvyA che. 'bhAsanI vAsavadattA '-A lekhamAM, udayananuM padmAvatI sAthe lagna thaI zake te mATenI anukuLatA karI ApavAnA hetuthI vAsavadattA pUrepUrI sabhAnatApUrvaka yaugadharAyaNanI janAmAM joDAI ane e rIte eNe jANIbUjhIne zahAdata vahorI lIdhI evuM je aneka vivecako svAdhyAya', pR. 29, aMka 1-2, dIpotsavI-vasaMtapaMcamI aMka, navembara 1991phebruArI 192, pR. 12-142. For Private and Personal Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 129 maheza caMpakalAla kahe che tenA saMdarbhamAM teo jaNAve che ke AryanArIne e Adarza kadAca hoI zake paraMtu saMbhavitatAnI daSTie e pratItikara jAto nathI ne vAsavadattAnA pAtrane nabaLuM pADanArA siddha thAya che. temanI daSTie to bhAse, vAsavadattAne pota mATenA prabaLa paraMtu AraMbhamAM adhikArapekSI ane asahanazIla prema ja krame krame kevuM parivartana tenA pAtramAM sAdhe che tenuM sakSama darzana karAvyuM che. padmAvatInuM AbhijAtya ane pani udayanane sAnukroza prema e baMne vAsavadattAnA citta upara vijaya meLave che ane aMte e potAnA praNayavizvamAM pAvatIneya samAvI le che. vAsavadattAnA cittane A vikAsa svAbhAvika eTale ja manahara rIta AlekhAye che. enA vyakitatvamAM dekhAtuM A sUkSama parivartana vAsavadattAne pAtrane azakaya AdarzamayatAmAMthI ugArI laI ene vadhu vAstavika ane tethI jIvanta, dhabakatuM banAvI muMke che, vAsavadattAnA pAtranA saMdarbhamAM AryanArItva jevAM nATayetara kAraNone lIdhe nahIM paNa pAtranA kramaka caitasika vikasanuM nirUpaNu jevAM nATacalakSI kAraNone lIdhe pAtrAlekhananI uttamatA siddha karI batAvatuM zrI nANAvaTInuM A nirIkSaNa sAce janavIna ane vivecananI navI keDI kaMDArI ApanAruM che. 'khyAtavRttanuM navuM arthaghaTanaH jIrubhaMgama"-prastuta lekhamAM mahAbhAratanA iSpagrasta, nakhazikha duSTa evA khalanAyaka duryodhanane saMskRta nATakanA nAyaka tarIke rajU karavAmAM ane tene prekSakonI sahAnubhUta jItI le tevI rIte AlekhavAmAM bhAse mULa kathAnakanI vigatomAM tiraskArapurakAra-parivartana prakSepaNanI je nAnI moTI prakriyAo karI che tenuM nirUpaNa, zrI nAvaTInI atyaMta sUma ane vedhaka evI vivecakadanuM dyotaka banI rahe che. duryodhanane, atyaMta paracata evA kuTila rAjakAraNanA saMdarbhamAMthI chUTo pADIne atyaMta nehALa rava nAnA saMdarbhamAM mUkI Ape evA, navA pAtrAlekhana mATenA bhItarUpa jevA prasaMganI nATayalekhana mATe pasaMdagI, jANItI ghaTanAnA pULa varNanane--enA bhautika parimANane viSkabhakamAM sImita karI parokSa rAkhe ne bauddhika, tAkika ane lAgaNIjanya parimA mukhya aMkamAM pratyakSAnarUpe tevI vastusaMkalanA, duryodhananA pAtranAM vividha-bauddhika, bhAvika lAgaNIjanya ane hArdika-rAne kramazaH pragaTa karI Ape tevA cAra prakAranAM pAtro-sauniko, balarAma, svajano ane azvatthAmAnI yojanA, duryodhanane rajU karavA mATe pAMDavonA nahIM paNa duryodhananA 04 pakSanA mANasenA daSTikoNanuM nirUpaNa, pAMDavo pratyenA duryodhanane AjIvana vairapUrNa vyavahAranA mULamAM IrSyA nahIM paNa kSatriyavaTa hovAnuM Alekhana--A badhAM nATyalakSI upakaraNathI ja bhAsa duryodhananuM pAtra udAtta, gauravapUrNa, nyAyI, chatAM kapaTane bhoga banatuM ane tethI prekSakano saMpUrNa sahAnubhUti jItI letuM kevI rIta, AlekhI zakayA che enuM sukSma dRSTithI karavAmAM AveluM nirUpaNa padAntare karelA daSTikSepanuM utkRSTa udAharaNa che. 6 mAlavikAgnimitramamAM nAyikAne vilabata praveza '--lekhamAM nAyikA mAlavikAnA vilakhita pravezane temaNe kSamya nahI paNa suyojita ane ma aucityapUrvaka jaNAve che. temanI daSTie nAyikAne vilaMbita praveza e vastusaMvidhAnanI zithilatA nahIM paraMtu bIjathI phalAgama parya"tanA saMpUrNa kAryane eka samucita bhAga che. A aMge spaSTatA karatAM teo For Private and Personal Use Only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yathAvalokana 129 jaNAve che ke nAyaka animitranA daSTibiMduthI nirUpAyelI tamAma ghaTanAonA saMdarbhamAM je tene tapAsavAmAM Ave to mAlavikAnuM citra joI ne enA pratye agnimitranuM AkarSAvuM e kathAnakanuM bIja che jayAre nAyakAnI pUrNa paNe prApti te phalAgama che. zravaNa, darzana, sparzana, premapacaraNa ane pariyana e tabakkAmAM rAja pitAnA priya pAtrane kramazaH prApta karato jAya che ane A ja pAMca tabakkA pAMca aMkomAM nirUpAyelA jovA maLe che. eTale prathama aMkamAM nAyikAne aMge nAyakanI kevaLa zravaNa avasthAnuM ja Alekhana iSTa hovAne lIdhe ane darzananI avasthAnuM nirUpaNa bIjA aMkamAM udiSTa hovAne lIdhe ja mAlavikAne praveza vilaMbathI thayo che. mAma nAyikAnA vilakhita pravezanI dhaTanAne nATakanI kAryAvasthAo sAthe sAMkaLI tene tArkika TheravavAmAM AvI che je kRtilakSI vivecanAnuM uttama zikhara che. * anikAnA IrAvati'-lekhamAM IrAvatInA pAtrAlekhanamAM kAlidAse dAkhavelI kuzaLatAne temaNe mahimA karyo che. nAyikAne pratipakSa satata hArate batAvavo e saMskRta nATakamAM eka svAbhAvika ghaTanA che paNa kAlidAsanI vizeSatA e che ke temaNe paristhitinA AMkaDA evI kuzaLatAthI goThavyA che ke IrAvatI badhe hAratI AvatI dekhAya che chatAM e kharekhara hAre che ema spaSTa rIte batAvI nA zakAya ema kahI IrAvatInuM madhyA rANI tarIkenuM gaurava jALavI rAkhI khaMDitA nAyikA pratye Adayukta samabhAva pragaTa karyo che te kAlidAsanI moTI lAkSaNikatA hovAnuM temaNe jaNAvyuM che. * abhijJAna zAkuMtala mAM pratinAyikA kyAMya AvatI nathI tenA saMdarbhamAM teo jaNAve che ke sapatnIno roSabhAva nAyikAnA ja nahIM, nAyikA dvArA nAyakanA pAtrane paNa hAni kare che e vAta irAvatInA pAtramAMthI samajyA pachI kAlidAse zakuMtalA sivAyanI koI rAjavalabhAne raMgamaMca para AvavA dIdhI nathI. A nirIkSaNa khare ja dhyAnArDa banI rahe che. kAlidAsanAM nArIpAtroH mane vyApAra ane saMvedanA'---lekhamAM temaNe kAlIdAsanAM vividha nArI pAtronA mane vyApAra ane saMvedanAnuM nirUpaNa karavAnuM tAkayuM che paraMtu temAM teo dhAyuM nizAna cUkI gayA hoya ema lAge che kAraNa ke bahudhA zaMkutalAnA pAtrane kendramAM rAkhI temaNe Adhunika manovijJAne svIkArelAM cittanAM traNa to Id Ego ane Super ego zakuMtalAnA pAtramAM kayA svarUpe jovA maLe che tenI chaNAvaTa karI che. kAlIdAsanAM anya strI pAtronAM manovyApAra ane saMvedanAnuM pRthakakaraNa karavAnuM temaNe TALyuM che. tema chatAM "vyakti mAtranI "sva"ne pAmavAnI jhaMkhanAthI prerAIne karAtI dehAzrita pravRttinuM sauthI vyApakarUpa eTale praNaya ane te kAlidAsanI tamAma racanAone kendravatI' viSaya che." "purUSanI bahugAmita (duSyantanA pAtranA saMdarbhamAM) sUma arthamAM puruSanI svavAcakanI zodha che." " zakuMtalAne oLakhavA vIMTI joIe ja..e vAstavamAM te kSatriya samAjanI strI pratyenI vRtti-vartaNUkanI sAme kAlIdAse dharele arIso che " " strInI mATI ja mULe divya ane puruSa pote paNa divya bhUmikA para pahoMcIne ja ene ane enA dvArA svane vistAra pAmI zake evuM kAlidAsanuM darzana A nATyakRtimAM pragaTe che "--vagere vidhAne temanAM AgavAM nirIkSaNa ane navIna niSkarSonI jhAMkhI karAve che. sarva 13 For Private and Personal Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir maheza caMpakalAla * harSanAM nATako upara kAlidAsanI asara '-nA maka lekhamAM harSanI nATyaracanAonAganandama, priyadarzikA ane ratnAvalI- kAlidAsanI nATyakRtiraMgAnI Tale aMze asara pAmI che tenI vigatavAra chaNAvaTa karavAmAM AvI che. kAlidAsanAM nATakomAMnI Akhe AkhA prasaMge, zabdaprayoge, patirUpe sIdhAM hovA chatAM harSanI nATyakatie varNanathI samRddha ane kAvyazaktinA temaja kalpanAzaktinA manorama ane AMjI nAMkhI de tevA camakArA dharAvatI hovAthI teo harSane caturasahItA tarIke oLakhAve che. * kava gaMgAdharakRta gaMgAdAsa-pratApavilAsa-nATaka'-lekhamAM gaMgAdAsa pratApa-valAsanATakanA vastuvidhAnanI laMbANapUrvaka carcA karyA pachI madhyakAlIna gujharAtamAM racAyelAM saMskRta nATakomAM te sauthI vadhAre noMdhapAtra vizeSatAo dharAve che tevuM vidhAna karI e vizeSatAomAM teo nATyalakSI karatAM nAtara evI vizeSatAo gaNAve che jema ke purAtatvavide mATe rasaprada ane upagI nIvaDe tevuM cAMpAneranAM kalAnuM jhINavaTabharyuM ne vistRta varNana, IslAmI tavArIkhathI sAmA pakSanI dRSTie aitihAsika dhaTanAnuM nirUpaNa thavAne lIdhe temaja bhAratabharanI samakAlIna rAjakIya ghaTanAo vize mAhitI pUrI pADavAmAM AvI hovAne lIdhe tenuM AgavuM dastAvejI mUlya vagere. je ke eka nATyalakSI vizeSatAne ulekha paNa temaNe karyo che. nATyakAra mahatvanAM pAtrone raMgamaMca para prathama praveza thAya te vakhate temanAM pAtrocita paheraveza, raMgabhUSA, cAla, vyaktitva vagerenuM sahaja kAvyAtmaka zailIe varNana Ape che. tenA AdhAre teo praziSTa saMskRta nATakomAM pAtraparicAyaka raMgasUcane mUkanAra kavi gaMgAdhara kadAca pahelo hovAnuM tathA e raMgasUcane jemsa berInAM nATakonAM raMgasUcane sAthe sAmya dharAvatAM hovAnuM jaNAve che. nATakanA nava aMkonA AdhAre navarAtrinA utsavamAM rojanA eka aMka lekhe nava divasamAM mahAkAlInA maMdirane AsthAnamaMDapamAM te bhajavAyuM hovuM joIe evA niSkarSa para teo Ave che. * chAyAzA kuntalam'-lekhamAM AcArya je. TI. parIkha mRta ' chAyAzAMkuntalama "e A sadInA ethiA dAyakAmAM sarjAyelI ramaNIya laghu nATyaracanA hovAnuM jaNAvI, nAyakAra dvArA uttararAmacarita mAM prayojAyelI chAyAsItAnI kalpanAne viniyoga kAlidAsanA 'abhijJAna zAkuMtala'nI kathAmAM kevI rIte karavAmAM AvyA tenI vigatavAra chaNAvaTa temaNe karI che. kathA kAlidAsanI rAkhIne ane daSTibiMdu bhavabhUtinuM apanAvIne lekhake dAkhavelI sarjakatA temaNe vividha daSTikANuthI siddha karI batAvI che. prAcIna saMskRta nATaya paraMparAnA badhA aMze jaLavAI rahyA chatAM ene AkAra arvAcIna ekAMkI nATikAnI vibhAvanAne pratikuLa na hovAne samRcata dA paNa karyo che. saMskRta nATakamAM vidUSaka'-A aMtima lekhamAM saMskRta nATakanA sthAyI pAtra stock character "vidUSaka saMbaMdhI bI. jI. ke. bhaTa tathA zrI jI. TI. parIkhanAM vidhAnonA gukhya doSanI samIkSA savizeSapaNe karI hovA chatAM vidUSaka' saMbaMdhI potAnAM AgavAM maMtavya paNa vyakta karyA che, jema ke--vidUSaka AhANu ja hAya e zAstrAdezanuM eka paristhAma kadAca e For Private and Personal Use Only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pathAvatakana 17 AvyuM che ke brAhmaNane hAsya niSpanna karavA mATe bhUkhALavo, bhUlakaNe, mUrkha-TheTha, gago AlekhI zakAya paNa zaTha-duSTa-udaMDa te na ja batAvAya. duSTatA ke uDatA dvArA hAsya niSpanna karavA mATe zikAra, viTa ke kApAlika jevAM pAtrono ja AdhAra le paDe. "padAntare 'nA tamAma lekhA mAM tanmayatA ane taTasthatAne suMdara samanvaya thaye che e tenI AgavI vizeSatA che. samagra vivecanA kRtilakSI rahI che. kRtimAMthI ja vividha udAharaNe, saMdarbhe ApI temaNe pitAnAM maMtavyanI tArkikapaNe puSTi karI che. saMskRta nATako saMbaMdhI rUDha ane baMdhayAra thaI gayelI vicanAmAM 'padAntare" navI cetanAne, tAjagIne saMcAra kare che ane nATyavivecanAnI eka navI dizA cIMdhe che. astu ! maheza caMpakalAla nATayAMvabhAga, ma. sa. yunivarsiTI, vaDodarA. zrImaddabhagavadgItA svayaMbhASya (praznottara ) : lekhaka ane prakAzaka : zrI rAmadAsa revAdAsa paTela, jUnI hosTela, relave sTezana sAme, darAparA roDa, mu. pAdarA, ji. vaDodarA, AvRta-1, 1993, pR. 16 + 180 +11, kimata rU. 50. bhagavadgItA mahAbhAratanAM aneka ranemAnuM sarvazreSTha ratna che. kurukSetranI raNabhUmimAM yuddha karavA mATe pravRtta thayelA vajanene joIne arjunanuM citta kSubdha thaI jAya che, tyAre bhagavAna zrIkaNa tene zrAtradharma samajAve che ane jJAna, karma tathA bhaktine bodha Ape che. AvA anupama graMthanA racayitA zrI vedavyAsa che. - zrImadabhagavaddagItAnAM atyAra sudhImAM aneka bhASAMtarA, bhAgye jagatanI vavadha bhASAomAM thayelAM che; prastuta pustakamAM gItAnA lekavAra bhASyane badale praznottarI dvArA mukta rIte gItAne vicAra karavAmAM Avyo che. gItA dvArA jIvananA pratyeka praznone AvarI levA prayAsa karavAmAM Avyo che. ahIM lekhakanA dabiMdumAM maulikatA ane nAvinya jaNAya che e A graMthanuM AkarSaka pAsuM che. prAthavidyA mandira, vaDodarAnA niyAmaka Do. Ara. TI. vyAsa pustakanA upAdhAtamAM lekhakanA abhiprAyanI noMdha le che-" gItA je ucita mane yogapUrvaka vAMcavAmAM Ave te tenI samajUtInI AvazkayatA rahetI nathI" lekhakanA jaNAvyA pramANe teo zrInA zikSaka svabhAve temanA sudIrghakALanA gItAnA citana ane manananA phaLasvarUpe A pustaka AkAra pAmyuM che. " asaMkhya bhASya, TIkAo, AlocanAtmaka nibaMdhenI hAramALAmAM, gItA sAhityaratnAkaramAM A pustaka eka aNamola ratna sAbita thavAnI kSamatA dharAve che. " ema . vyAsanuM maMtavya che. pre. Do. sAMDesarAnA mata mujaba lekhake gItAnuM UMDuM adhyayana karyuM che ane vAcakanA sarva saMzaya dUra karavA prayatna karyo che. pra. Do. kAMTAvALA AmukhamAM noMdhe che ke ahIM gItA viSayaka vizALa vAcana ane uDA ciMtanane nicoDa saraLa bhASAmAM rajU thayo che. For Private and Personal Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 132 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir umA brahmacArI mULa bhagavadgItAnA aDhAra adhyAya je kramamAM nirUpAyA che te ja krama lekhake jALavI rAkhyA che. anukramaNikAmAM prathamathI aMtima adhyAyaneA ane upasaMhAranA ullekha che, paNa graMthanuM viSayavastu praznottararUpe lokabhogya zailImAM nirUpAyuM che. adhyAyanI zarUAta zrI bhagavAna uvAca'thI thAya che temAM pAchaLanA adhyAyanA adhUrA rahelA muddAnI chaNAvaTa karavAmAM AvI che. zrI kRSNe arjunane yuddha laDavA mATe Adeza ApyA hevA chatAM arjune InkAra karyo ( a. 2/9) zrI kRSNane A bAbate mAThu lAgI zake kAraNa ke aju ne kRSNanI pratiSThAne jhAMkhapa lagADI kahevAya. sAmAnya mAnavIne sparzatA A prazna sacoTa che. pratyuttararUpe lekhaka noMdhe che ke zrI kRSNa A samaye prabhAvazALI netAne chAje tevuM vartana kare che. vaNuselI paristhitine vadhu bagaDavA na detAM bahu zAMtithI, apAra dhairyathI praznane hala kare che. zrIkRSNanA mukha para krodhanI lakIra pharakatI nathI ke na te aju na pratyenA tiraskAranA bhAva. pote deha che ema mAnavuM ajJAna che ane pAte ka nA kartA che ema mAnavuM ahaMkAra che ( a. 3/27 ) tethI mAnavI bhekatA banIne sukhaduHkha bhAgave che ( a. 13/20, 21). mATe koyAthI e AtmA, asaMga che ema mAnI prabhuciMtana para dhyAna kendrita karavuM. gItA kama sAthe bhakti para vadhu bhAra mUke che. ( a. 8/7) dharmabhraSTa eTale zuM ? tenA javAbamAM lekhaka jaNAve che ke dharmanA arthe hindu, muslima, khristI vagere sAMpradAyika rUDha a gItA nathI karatI. arjunanA kSatriya dharmanA AcaraNane zrIkRSNe samana Ape che. ( a. 2/5 ). paradharma nuM AcaraNa dharmabhraSTa-ka vyabhraSTa karAve che svadharmanuM AcaraNu koi che, je mekSa apAve che. (a. 3/35; 18/47) gItAnA mukhya sa`deze ze che ? eka ja, svabhAva" kama bane kSetre phaLadAtA thai zake che. sikkAnI be bAju samAna te ekarUpa che. niSkAma bhAvathI karAtuM kama traNa phaLa Ape che. 1 jIvananirvAha. 2 koyaprApti. 3 STicakra. ahIM prazna udbhave che H niSkAma karmanuM phaLa zuM? lekhakanA matavya mujaba 1. bhautika sukha vidheyAtmaka rIte bhogave. 2. mRtyu pachI jIvanamukta bane. niSkAmabhAve ka karIne samRddha rAjya bhAgavavA zrIkRSNe arjunane kahe che ( a. 11/33), je hRdayastha izvaranA sAkSIpaNAmAM karyAM kare che tene vijaya, yaza ane bhautika abhyudhya thAya che ( a. 18/78 ). saMkalpanuM janmasthAna mana che. saMkalpAmAMthI kAma-icchA janme ( a. 6/24 )-- temAMthI kamAM udbhave, ha-zAka janme. Ama sukha-duHkha, janma-maraNanuM cakra cAlyA kare. kaceAga mATe bhagavAna kahe che ke kama saMnyAsa ane ka yAga e baMne meAkSa ApanArA che. pa ka sanyAsa karatAM kama yAga caDiyAtA che ( a. 5/2 }, "tima adhyAyamAM samasta bedhA sAra bhagavAne kahyo che, sAMkhyayeAga, kayAga ane bhaktiyegamAM bhaktiyoga ( a. 2-7, a. 18-65, 66 ) koi che tethI tene Azraya karavA jAvyuM che. aMtamAM graMthanA upasaMhAramAM pazu praznAttarI sArarUpe TAMkIne jijJAsunA praznonu' samAdhAna karavAmAM lekhaka saphaLa thayA che. bhagavadgItAmAM yoganA upadeza ApanAra zrI kRSNe svayaM yogInAM lakSaNeA AcaratA. teA jIvanamAM ane kavanamAM samAna hatA. For Private and Personal Use Only Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir granthAvalokana 13 lekhakanA mata mujaba gItA svayaM bhASya che. prastAvanAmAM je kahevAmAM AvyuM che te pramANe gItA praznarUpe rajU karIne uttara ApavAne lekhakane prayatna AdithI aMta sudhI rahyo che. samasta gItAmAM bhagavAnanA divya janma ane karmonI gAthA che. ' gItA' e vyavahArazAstra che. prastuta pustaka vinobAjInAM gItA pravacane ane che. maganalAla paMDayAnA " gItAmRta "nuM smaraNa karAve che. ahIM " class" ane "Mass" baMnene khyAlamAM rAkhIne gItAne vicAra karavAmAM Avyo che. prattarI dvArA lekhakanA vizALa vAcana ane sUkSama avalokanane paricaya thAya che. pustakanI bAMdhaNI, chapAI madhyama kakSAnAM che. A pustakanA prakAzana mATe lekhakazrIne dhanyavAda ghaTe che. prAcyavidyA mandira uSA brahmacArI ma. sa. vizvavidyAlaya vaDodarA. " kavitAnI vAta saMpAdaka-sureza dalAla, pra. rajisTrAra, zrImatI nA. dA. ThAkarasI mahilA vidyApITha, 1, nAthIbAI ThAkarasI reDa, muMbaI-400 020, AvRtti 1, 1991, pR. 232. ahIM sureza dalAla, kAvyajagatanI 87 jeTalI pasaMdagInI racanAo sametanA AsvAdane kavitAnI vAta' rUpe sAdhAra prastuta karavA tAke che. narasiMha-mIrAM, kabIra jevA ApaNA madhyakAlIna bhaktakavio, sundarama-umAzaMkara ane rAjendra-niraMjana jevA yugaprabhAvaka kavio ane ravIndranAtha TAgora bhAratIya vaizvika kavipratibhAnI racanAo sAthe raziyana kavi AnnA A tAvA ("svapnamAM'), speniza kavi yiminejha (" aMtima yAtrA'), briTiza kavi kethelina reIna ("huM') ane grIka kavi yAnisa ritasesa (e ja rAta ") ke Aphrikana kavi kAlavaDela hAisa (" have te..che") jevA videzI kavionI racanAonI pasaMdagI saMpAdakanA ahada tulanAtmaka dRSTikoNunI saheja apekSA UbhI kare che. vizvanI bhAtIgaLa kAvyasRSTinA pAra prekSyamAM ane khA bhAvajagatane mANavA pramANuvAnI manobhUmikA A rIte racAya che. praNaya. prakRti ane bhakti e kAvyanA sanAtana viSa te ahIM sAMpaDe ja paraMtu e sAthe manuSyajIvananI vizvavyApta vilakSaNa bhAvasaMpattine ne tenI abhivyaktinI avanavI rItine paNa saMgrahanI racanAonI sudIrdha trijyAmAM samAsa thAya che. Ama chatAM medhANI, sneharazmi. harIza mInAzru jevA ApaNu gharadIvaDAonI koka racanA "kavitAnI vAta ' saMcayamAM jovA maLI hota te khAsa gamata. jo ke saMpAdakanI niSThA vize koI saMdeha na ja hoya kAraNa teo " kAvyanA AsvAdamAM teo nedhe che: " ApaNI prajA dUranuM dekhe che ane pAsenuM dekhAtI nathI ? ApaNe vAtavAtamAM leka, badalera, rike, vAlerInI vAta karIe chIe paNa ApaNI bhAratanI bhASAnA kavione paricaya keLavatA nathI. emanI kavitA sAthe haLatAbhaLatA nathI. pazcimanI kavitA pratye atiAdara bhale heya paNa bhAratanI bhASAnI kavitA pratye anAdara e ApaNe For Private and Personal Use Only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra kuM34 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir josepha paramAra samatulA gumAvI beThA chIe enI nizAnI c. '' ukta kayita, A sa`grahamAM bhAratIya bhASAonI racanAonA vizeSa samAvezanI apekSA jagAve tevI che. na sureza lAla kavi " tethI kAvyonI eka vimAnasa paranI chApa emanA rasadarzonAmAM jholAI che. kavitAnuM rasadarzana mahIM kimaMtAI zailImAM pamAya che. cAkhara rasadarzana chatAM, sakSipta rUpanAM ne bhAvasadane alapajhalapa jholatAM che. ahIM rasada nA kAvyano jIvanasa'da khAlI Ape che kharAM paraMtu gugata Avasa MdarbhathI jANe dUra rahI jatA na hoya ema lAgyA kare che.uzanasanu ke prazAnta kSahyu ' rameza pAraMkhanA phAgunI jhA jhALa ' jevI racanAonA mukhya bhAganuM vivaracchu thatuM hoya tema lAge na kayAreka padyamAM kAvyamAM rajU thayelA bhAva zabdAntare gadyamAM rajU thate hoya evA pAtaLA potanAM rasadarzano thaI jAya che. AsvAdanI kakSA ahIM ekasarakhI nathI. 'strI tenA priyatamane '( kaeNthelina reina )nA je AsvAda che tevA UMcI kakSAnA AsvAdo echA jaDe; e kAvyanA kaLArUpane surezabhAie anekadhA khAlI ApyuM che. ' mAguM sa rAtavAsA ja huM ke e rA. vi. pAkanI kRtinuM sadana sAmAnya samajAmAtrathI AgaLa vadhatuM nathI. " zikharuM UMcAM 'nA AsvAdamAM UmaLakAno abhAva vartAya che to kayAMka kavikarmAMnA ughADanI apekSA rahI jatI jhAya chaeN (udA. 'sUryane zikSA kaga ') e ke harIndra davenuM-'ne tame yAda AvyAM ' ke amRta ghAyalanA coTa gojhArI ' (pR. 69) jevAM praNayakAvyAnAM rasadarzana ekaMdare asarakAraka ne mama`gAmI banyAM che. t ' sureza dalAlanI rasadaMzanarIti aneAkhI che. eka kAvyanI vAta karatAM, sAmya dharAvatAM aneka kAvyanA sa`skArA Alekhe che, e rIte bhAvavazvanA vistAra te pUti dAkhave che. kizora zAhanA kAvyanuM rasadarzana karAvatAM bhivyaktinA sAmyavALu 'eka pAkhIne karmaka-' kAnca temane sphure che ne ke A sAthe anya kAv je uddhRta karyuM che ( pR. 19) tenA Divo nAmollekha karyA Dona tA ke yiminejhanA * atima yAtrA ke kAvyanA karuNubhAvanA saMdarbhe, rAvajInA ' AbhAsI mRtyunA gIta 'nI chellI cAra paMktine vazeSa karuNa batAvI che. vaDiyAnA kAMTA " sAthe ' najaru lAgo 'ne sarakhAvavAmAM yitva raheluM che. paraMtu kazmIranA * mukhaDA kayA dekhA.- 'nA bhAvastRtanA saMdarbhe priyakAntanu samayanA sAnAvika kAvyanuM vivara mULa kRtinA kendrAbaMduthI dhaNuM dUra jatuM lAge che. ' caMdrakAntane bhAMgIne bhukko karIe ' e Adhunika kavi caMdrakAnta rIjhanI racanA sAthe gAMdhIyuganA kavi sundaramanuM ' padhye uThAva 'kAvyane pazu jovA jevuM ' kahIne kayAreka teA saMpAdaka abhyAsuenI tulanAtmakarIti mATe paDakAra paN UbhA karI Ape che ! jo ke sundaramanA 'meAhanakI 'nA rasadanamAM TAMkela e ja ' kADhuko ratiyA banAI jevA savathA suMdara gItano ja AsvAda kema nahI karAvyuM. hoya tenuM vismaya paNa koI ne thAya. sAmyasUcaka kAvyonA utkRtikaraNu dvArA eka ja bhAvasaMdarbha kavi ne racanAbeMke kevI rIte navInarUpamAM uDe che te avalAkavAnA tulanAtmaka dRSTikoNane e rIte ahIM' avakAza maLyo che. ' : kAvyo aMgenA pratibhAvo kyAreka zu mAmalakSI rUpamAM te dhaNIvAra alakArAmAM rajU thAya che. ' huM te amathI UbhI'tI ' kAvyanA pratibhAvamAM teo kahe che;............A gIta joIne For Private and Personal Use Only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yathAvalokana 135 huM dhAvala thaI gaye''. A ja gIta vize, bhAvamUlaka nahIM paraMtu prazaMsAmUlaka AMbhaprAya ApatAM kahyuM che : "A gIta monAlijhAnA smita jevuM che" (. 153). ramaNIya aspaSTatAe UbhI karatI abhiprAyanI AlaMkArika kherAta sapATI paranI vanathI vizeSa kaMI nIpajAvatI nathI. pataMgiyA jevuM ja A nAjuka gIta che ane kavie zabdanAM pAnapAnane ahIM raMgyAM che " (pR. 122 ) ema kahevAthI rUpAyananI kriyAne vizeSa pamAno nathI. caTakALI bhASAne vyAmoha kayAreka cabarAjyiAM vidhAnarUpe ke bhASAmatarUpe vyakta thAya che ; " darda e sarjakanI anAmata ane salAmata mUDI che (pR. 4), " premamAM mananA karAro hoya che. ane bekarAra hadayanI vAte hoya che. '' (pR. 148), ' lehIne suSmAthI suSmAbharyuM karI mUke " (pR. 6). prAsAnuprAsa ane prAsasAmyathI arthabheda Ubho karavAnI lAkSaNikatA paNa jaNAya che : sva-sthatAnuM ane sarvasthatAnuM A kAvya che" (pR. 146). A prakArane bhASA vyAyAma ekaMdare sAhajika jaNAtuM nathI. " hRdayanuM vizva ane vizvanuM hadaya e ekAkAra che ' (pR. 173) jevI vRkramavALI racanAo paNa arthabodhanI dRSTie sugama banatI nathI." enI buddhi prajJAnA paryAya jevI che " (pR. 168) jevAM vidhAnamAM "buddhi ' ane " prajJA 'nA artha bhedanI saMkulatA paNa UbhI thaI zake. " dhIraja eTale vRddhAvasthA ane rokelAM AMsunuM gadya" jevAM sUtro saMkulatAnA paryAyarUpa banatAM paNa lAge. "hRdayanA rAgane roga ", "lAgaNInI lAvaNI'ka "vahAlanA vaLagADa' jevAM rUpakothI bhASAne zaNagAravAnuM valaNa paNa jaNAya che. zailIvilAsa, zailIvinyAsa ane zailIDAnA AyAmamAM kyAMka ekAdA vAkayane lasarake kAvyane hArdane nirdezavAmAM bhASAbhava lekhe paNa lAge che. kAvyanA bhAva saMdarbhathI atirikta evo bhASAbhava, alabata, nirarthaka banI rahe che. caMdravadananA " pAMdaDI zI...... " AraMbha juo : caMdravadana mahetA eTale pavananI laherakhI nahIM paNa vAvAjhoDuM. dIvAnI jyota nahIM paNa mazAla, caMdravadana mahetA eTale jaLanA jhINA kAMTA nahIM paNa vAdaLanA gaDagaDATa ane vIjaLIne camakAre...''' pR. 205). kAvyanA sadarzana para A vANIvilAsa aprastuta jaNAya che. jo ke AvI koI yurata zAstrIyatAmAM baMdhAvA karatAM, manabhAvana kAvyathI bhAvavibhora banIne lijajatabharyA zabdomAM pratibhAva ApavAnuM ja AsvAda ke ucata mAnyuM che. tethI ja "keIke kahyuM che....'(pR. 40) jaNAvIne tene saMdarbha ApavA teo rokAyA nathI. gujarAtI kavitA sAhityanAM "' vALAM kAvyamAM narasiMhamIrAMnAM mAdhava lyo no suvidita saMdarbha rakI jAya che. ane jagadIza joSInA saMba dhakAvyamAM cha mIDAne sthAne pAMca mIDAM gaNuM levAne vigataSa paNa kare che. Ama chatAM kAvyane pAmavAnI temanI mathAmaNa ne saMniSThA achatAM rahetAM nathI. 'teo ' kAvyamAM pIMjarAnA arthadhaTananI keTakeTalI zakyatAo temaNe nANI che! koI ALapaMpALa vinAnA nirbheLa AsvAde ahIM nathI. tema vivecananI ke vivecanaparibhASAnI custatAne Agraha paNa jaNAto nathI. A AsvAde samRddha citakoSanA, lalita nibaMdhane saMketa ApatI zailImAM pariNamelA pratibhA che. sureza dalAle kaMDArelI AsvAdaleDInuM raMgadarzI valaNa ahIM paNa supere pravartamAna che. gujarAtI vibhAga, ArTasa phekaTarI, josepha paramAra ema. esa. yunivarsiTI, vaDodarA. For Private and Personal Use Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 136 devadatta jozI vividha vidyAvinoda(lekhasaMgraha) : le. jeThAlAla trivedI, pra. maMthagoSThi vaDodarA vatI kaha5nA mohana bAroTa, 29, sunItA sosAyaTI, akoTA reDa, vaDodarA-2, A. 1, 1990, pR. 254, ki. rUA. 60. zrI. jeThAlAla trivedInI vividha vidyAomAM gatiti hatI. emaNe vividha viSayonAM karelAM saMzodhana-saMpAdane, emaNe carcelA viSayonA pratibhAvonA pratyuttararUpe lakhelA vividha sAmayikomAM prakAzita karelA lekhonA saMcayarUpa A pustaka vaDodarAnI prathage4i (vividha viSayanAM pustakonI carcA karatuM abhyAsajUtha) vatI prakAzita thAya che emAM citya che. saMpAdakA kalpanA mohana bAroTane abhinaMdana. kema ke A pustakamAM keTalAka evA viSayanI carcA-mAhitI che ke je viSe jANavA mATe tAtkAlika hAthavagA saMdarbho na paNa maLe. kula batrIsa lekhamAM pahelA cAra lekha narasiMha mahetA vinA saMzodhanAtmaka lekha che. " narasiMha mahetA : 'DhAlanI bIjI bAja'mAM " narasiMha mahetA vyaktitva ane kartavae lekhakanA graMthamAMnAM amuka vidhAne aMge zrI. nattama palANe karelAM vidhAnane radiye Ape che, satyAnveSaNanI daSTie A UhApoha AvakArya gaNyo che. "DhAlanI trIjI bAja' e narottama palANe lakhela narasiMha mahetAnA samayane sparzatI keTalIka hakIkata lekhakanA lekhanI pratyuttararUpe pragaTa thai. "narasiMha mahetA : keTalIka spaSTatA'mAM zrI palANanI punaruktionuM saMkSepamAM nirAkaraNuM karyuM che jemAM lekhakanI taTastha abhyAsakruSTi sAthe narasiMhanA vyaktitvane samajavAnI dRSTi paNa joI zakAya che. narasiMhane samayaH ka. mA. munazInI najare " zrI. munazIe narasiMhanA vRddhamAnya samaya (saM. 1470thI 1535)ne asvIkAra karI navamAnya samaya sUcita karyo. emanA matane samarthana ApI lekhaka janmasaMvata 1540 AsapAsa ane maraNa (kavanakAlasamApti) saM. 1595 AsapAsa ApI munazInA abhiprAyane samarthana ApatA navIna purAvA-AdhAro rajU karyA che. rAjasthAnImAM narasiMha mahetAnuM caritra' e lekha vAMcatAM lekhakane "chIMDuM kheLatAM lAdhI paLa "ne anubhava thayo hoya ema lAge. mIrAMbAInA ' narasIjI re mAhera 'nuM saMpAdana karavAmAM rAjasthAna prAyavidyA pratiSThAna, jodhapura khAte narasiMhanAM keTalAMka rAjasthAnI pada tyAMthI ane bikAnerathI hiMdI-rAjasthAnI pada prApta karyA'. A banenA saMpAdananA kAryane anulakSIne narasiMha ane mIrAMjIvanane sparzatuM keTaluMka pragaTa-apragaTa sAhitya avalokatAM, narasiMhanA jIvana viSe rAjasthAnanA judA judA kavioe lakhelI judI judI kRtio vAMcI narasiMha viSe je keTalIka judA ja prakAranI ghaTanAo-hakIkato jovA maLI te hastapratanI vigato sAthe raju karI che. mAhera kanyAM ane kayAre bharAye te viSe kALajIpUrvaka vicAraNA thavAnI jarUra che, hAramALAnI hastapratomAM ApelI judI judI sAla ane mitine kalpita mAnI ugheTI devA karatAM e sAlo narasiMha mahetAne samaya upara kadAca no prakAza paNa nAkhI jAya evo nirdeza karyo che. maheronI kavitAne vividha kavionI kRtionI sarakhAmaNI sAthe AsvAda karAvyo che. For Private and Personal Use Only Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir thathAvalokana kavi bhAlaNa ane vrajabhASA mAM zrI. ke. kA. zAstrIe bhAlaNanA samaya (saM. 15501575) aMge karelAM vidhAnanI tapAsa AdarI che. muddAsara dalIla karI rA. . medInA bhAlanA samaya (saM 1461-1545) aMgenA mananuM samarthana karyuM che. mIrAMnA jIvana viSe thayelA saMzodhanone "mIra-jIvananA keTalAka prazno"mAM cakAsavAmAM AvyAM che. mIrAMbAInAM bhAratabharamAMthI maLatA prAmANika padenuM eka saMpAdana cIvaTathI taiyAra karavAnI agatyane nirdeza karyo che. saMtavANImAM Dagale ne pagale AvatA keTalAka yagaparaka pAribhASika zabdo ane yogAraka kriyAo vizenI vistRta carcA "saMtavANImAM haThayoga ane kuMDalinI ' e lekhamAM maLe che. sAvadhAnI rAkhIe te paNa bhUlA paDAya evo aTapaTe A viSaya che " kahI avatAra ApI gerasamaja jaNAI hoya tyAM spaSTatA karI che. "bhUtapUrva vaDodarA rAjyanI vahIvaTI bhASAnIti "mAM vaDodarA rAjyanI vahIvaTI bhASAnIti viSenA keTalAka khyAla rajU karavAnuM lakSya rAkhI lekhaka sayAjIrAva gAyakavADe rAjyavahIvaTa zuddha gujarAtImAM calAvavA mATe karelA prayAsanI vigate mAhitI ApI che. emane e preraNA maLI hatI chatrapati zivAjImAMthI. zivAjIe phArasIne badale marAThImAM rAjayavahIvaTa calAvavAno nirNaya karyo hato. emanI preraNAthI taiyAra thayela "rAjyavyavahArakeza' ane sayAjIrAvanI preraNAthI zrI sayAjIzAsanazabdakalpataru nI racanA ane prasiddhinI vAta karI rAjavahIvaTanI bhASA badalavAnuM kArya keTaluM kaparuM che te "zivAjI chatrapatine rAjyavyavahAra koza mAM samajAvI kozanI sedAharaNa vistRta mAhitI ApI che. * madhyakAlIna rAjyazAsanaparibhASAmAM paribhASA aMge zivAjI ane sayAjIrAvanA prayatna viSenA AgaLanA lekhanA muddAonuM punarAvartana che. jamIna mahesUlakhAtuM, senAvibhAga vagerenI paribhASAnI samajutI sAthe madhyakAlIna samAjanI jIvanapraNAlikA ane maryAdAonuM saMkSipta, sucaka citra raju karyuM che. : " * sArasvatamaMDaLanI saMskRti mAM mahesANA jillAmAM vahetI sarasvatI nadI ane te pradezanA saMskArasvAmIonI atUTa paraMparAne kAraNe " sArasvatamaMDaLa" nAmanI yogyatA darzAvI enI saMskRtinI paraMparAne samajavA mATe gujarAtanA prAcIna itihAsanI saMkSepamAM samaja ApI che. pATaNanI hemacaMdrasUri siddharAja jevI vibhUtionuM sAMskRtika pradAna varNavI pATaNanA suvarNayuganI jAhojalAlIne Alekha Apyo che. pATaNe gujarAtanAM saMskAra, sAhitya, kalAne vArase amadAvAdane Aye ema jaNAvI siddhapuranA rudramahAlaya, moDherAnuM sUryamaMdira ane zipa sthApatyanA avazeSovALAM aneka gAmanA ulalekha sAthe AbunAM vastupAla-tejapAlanAM maMdiranuM smaraNa karyuM che. bhAlaNa, bhImathI mAMDIne raghuvIra caudharI, jayazaMkara suMdarI jevAoe e sAhityasevA paraMparA cAlu rAkhI che tenI sagaurava noMdha laI A maMDaLanI mInala, colAdevI, tAnA-rIrI jevI strIonI gauravagAthAnuM smaraNa karyuM che. vividha komenuM viziSTaya darzAvI navabhAratanA ghaDataramAM temane pradAnane biradAvyuM che. For Private and Personal Use Only Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 138 devadatta jozI "suvarNasiddhinA pitA nAgArjana'mAM siddhasaMpradAya, nAthasaMpradAyanI utpattinAM kAraNe ApI nAgArjunanA jIvananI vigata ApI che. nAlaMdAnA niyAmaka sarahabhadranA AdezathI nAgArjuna pAna para besIne samudrapAra jaI suvANuM banAvavAnI vidyA zIkhavA gayelA. sarahabhadra zrIzaila parvata para rahevAnI sUcanA karI hovAthI nAgAjana tyAM rahe che ane tyAM suvarNasiddhinuM kendra bane che. nAgArjuna nAme bIjA eka siddhanI mAhitI paNa ApI che. prasaMgAlekhanathI lekha rasaprada bane che. badhA ja lekho saMzodhanAtmaka mAhitIthI sabhara te che ja. pArasamaNi nirmANa karavAnI vidyAnuM mULa bhAratamAMthI bIjA dezamAM prasaryAnuM anumAna AbehavAta: amRtasa'mAM karyuM che. zrI cheTAlAla mAstararacita "yoginI kamArI'mAM je haragaurIsa'nuM vivaraNa che te divyasAyana AbehayAta eTale amRta ane pArasamaNi beunuM kArya siddha karI Ape che tenI mAhitI sAthe rasasiddhonuM sRSTicaka (varlDa hIla) rasasAdhakonA saMkatinuM rahasya vagere addabhuta mAhitI ApI che. sibahA pArada mAM pArAne siddha karavAthI ajara-amara thavAya, AkAzagamane karI zakAya ema jaNAvI emAMnA AkAzagamananA I. 1895mAM zivakara taLapadenA epATInA medAnamAM thayelA prayoganI vigata sAthe pAradamAMthI pUrNa caMdrodaya' nAmanuM je mahatvanuM auSadha nirmANa thayuM tenI saMkSepamAM mAhitI ApI che. ' guTikA prayoga 'mAM siddhonA traNa prakAra niratisiha, surati saha ane kanakasiddhamAMnA kanakasiddha vize lakhyuM che. lekhakanI vanaspati aMgenI jijJAsA ane te aMgenuM jJAna jevA maLe che. sAhityika saMzodhanamAM ane vanaspati aMge paNa cakAsaNane mahattva ApatA lekhaka paMDita bhImAcAryajI dvArA tAMbAnA sonAmAM rUpAMtaranI vAta kahe che tyAre ApaNA dezanI AvI keTalIya vidyAo luprAya thaI gaI che ene khyAla Ave. amRtarasane zedhaka 'mAM brahmacArI mahArAja ane paMjAbI kImiyAgara vaccenA saMvAda dvArA siddhi meLavavAmAM varasa vIte chatAM siddhi na paNa maLe e jANI zakAya che sAthe kAmayAgaranI dhUrtatA puravAra thayAnuM jaNAvA parokSa rIte sAvadhAna rahevA jaNAvyuM che. ' lAlaguDI' nAmanI ja DIbuTTInI vAta "kImiyAgIronI sanama'mAM che. gAruDIvidyA ane maMtrataMtra sAcAM haze ? maMtrathI sApa utarI zake e kharuM haze ? A prazno sAthe saMkaLAyelA keTalAka kissAonuM varNana "sarpadaMza ane maMtraprayAga'mAM karyuM che. A jAtanA ane bIjA maMtro viSe vijJAna ane mane vijJAnanI daSTie vicAra che joIe ema jaNAvI maMtronI pAchaLa rahelI saMka9pazakti ane tene siddha karavA mATe vaparAyelI anAmata saMkalpazaktinuM mahattva nirdezI akSaronI ane zabdonI zakti upara paddhatisaranuM saMzodhana thavAnI jarUra para bhAra mUkyo che. pU. kedAranAthajInA anubhavonI vigata ApI gAruDavidyA ane tenA camakArI IlAje navI daSTie abhyAsa ane saMzodhana mAgI rahyA che kahI lekhake navI kSitine taraka maMgAlanirdeza karyo che. camatkArika anubhavonuM vaijJAnika arthadhaTana ApanArAM zrI jogIbhAI gAMdhInAM pustako "camatkAranuM vijJAna" camatkArika zaktinI zodhamAM ' tathA zrI prabodha cokasInuM pustaka " ajJAtanA AvArA'nuM smaraNa thAya. For Private and Personal Use Only Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ca. thAna cArvAkanA anuyAyIomAM lagnasaMsthAne hAsyAspada banAvatI eka dhArmika vidha bharavIcakrane nAme pracalita thaI hatI. aneka strI puruSe gupta rIte te vidhimAM bhAgIdAra banI svairavihAra mANutAM hatAM. "auravayakra e lekhamAM vAmamArganA eka phAMTA kAMcaLiyA paMtha ane tenI eka vicitra dhArmika vidhino paricaya Apyo che. A prakAranA vidhi nA nAme samAjanAM amuka vartuLAmAM Aje paNa phelAyelA che te smaraNamAM jhabakI jAya. ravIcakra e mULa kola saMpradAyanI eka dhArmika vidhi manAtI hatI. dharmane nAme thatI lIlAnI pazcAdbhUmikAmAM eka prakAranuM sAmAjika ke AdhyAtmika taka zAstra raheluM hatuM ema jaNAvI A paristhitinAM prerakabaLe tapAsyAM che. bhaktimAM puruSa nAM paNa strIne khAsa adhikAra che. sUkSma rIte joIe te vAmamArganuM-ravIcakranuM A parokSa pradAna na gaNAya? ema prazna mUke che. lekhakane othArane anubhava thAya che. enA kAraNarUpa caudazanI aMdhArI rAte moDe sudhI vagaDAmAM karavAnI Tevane gaNAvI rUDhigata khulAsAnI sAthe mananI-AMtaramananI apAra zakti ane sAdhanAnA prabhAva aMge hajI ghaNuM saMzodhana thavuM bAkI che ema " svapnasRSTinA anubhava' e lekhamAM nAM dhe che. yogazAstranI eka siddha te parakAyApraveza. zu A zakaya che ? evA prazna sAthe zaMkarAcAra nA parakAyApraveza prasaMga nirUpe che. lekhakanI prasaMganirUpaNanI kalA joI zakAya. eTale lekhake mAMDyuM che ke " A rIte mahAna yogIo dvArA thayelA parakAyA pravezanA prasaMge jAvA maLe che. emAM atizayokinanA aMze te haze ja; chatAM yogasAdhanA ane deha nathI AmAnA vijJAnanI daSTie AvA prasaMgonA mULamAM rahelo khyAla kALajIbharI tapAsa mAgI le che. " (pR. 155) deha ane AtmAnA vijJAnanA jJAna dvArA AvA prasaMgo samajI-svIkArI zakAya ema kahevuM vadhAre ya che. " kAyAkalpa" lekhamAM suvarNa banAvavA prayoga karanAra paMjAbI kImiyAgaranI vAta punarukta thAya che. caraka-suzrute A prayogane je vidhi batAvela che te saMkSepamAM jaNAvavA sAthe zrI madanamohana mAlavIyajIe A prayoga karelo ane dezaparadezamAM te khUba jANItA banyo hato enI vigata ApI che. paM. sAtavalekarajIe paNa A prayoga karI 104 varSa sudhI AyuSya laMbAvyuM hatuM enuM smaraNa thAya. " kAyAkalpane anubhava mAM zrI. mAlavIyA tathA zrI haradatta zAstrIe tapasI bAbA dvArA A praveza karelo enI vigate vAta karI lekhake cetavaNI ApI che ke dareka mANasa A baga karavA lAyaka nathI. dareka vaidya paNu A prAga mATe lAyaka nathI. tRSAragane anubhava' Ayurveda paddhatithI tRSAroga dUra thayAnI vAta kahI jAya che. * caMdrAdaya sAthe tenuM uDa che ? ' mAM tenuM caMdrAdaya sAthe UDatuM nathI e vijJAnanI rIta sAbita karyuM che. tRSAzAmaka phaLa karamadAnI tathA khAkharala, phaganI mAhitI vagaDA vara mAM ApI che ane Takora karI che-"gharanI ne khetaranI vanaspati bhulAtI jAya che, sastAM osaDiyAM visAre paDatAM jAya che. ane loko AMkha mIMcI paradezI peTanTa davAo-Ijekazane, TebleTa vagere pAchaLa deTa mUkI rahyA che." (pR. 176). For Private and Personal Use Only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir devada na jozI gu% rAtano gera mAnA vratane jevI rAjasthAnanA gaNagoranA lokautsavanI bhAvanA che. e usavanI mAhitI kAvyanAM avataraNa sAthe "rAjasthAnanI raMgIlI gaNagora'mAM ApI che jemAM lekhakane lokajIvanane abhyAsa jaNAya che. ghumara nRtyane paricaya rasaprada che. samucita pATha-pAThAMtarInI ja'mAM madhyakAlanA pramukha kavionAM saMpAdanamAM rahI gayelA azuddha pAThe viSe carcA che. narasiMhanI amuka paMktionAM pAThAMtaranI carcAmAM lekhakanuM pAThAMpAdaka tarIkenuM pAsuM jovA maLe che. zabdakoza'mAM madhyakAlIna padya-sAhityanA ghaNA zabdo aTapaTA ke agamya hoya che eTale madhyakAlIna gujarAtI kavitAne alaga zabdakoza thavo joIe evA sUcana sAthe keTalAka zabdonI carcA karI che. "lekasAhitya ane lekavidyA (keTalIka pAyAnI carcA) 'mAM lokasAhitya, lokajIvanavidyA, phekalora, phokalITarecara, lekavArtA vagere aMge paribhASAnI dRSTie je ataMtratA pravarte che tenI carcA sAthe lokasAhitya e sAhitya che? enA javAbarUpe e sAhityanAM svarUpe, enuM sImAaMkana vagere carcA pachI daSTisaMpanna navA saMpraha, saMpAdane karavA mATe hajI to ghaNuM ghaNuM daTAyeluM dhana upalabdha karavAnuM bAkI che ema sUcavyuM che. "kavikarma-kozalya 'mAM e zI rIte siddha thAya te darzAvatAM abhyAsa, avalokana, bahuzrutapaNuM, Urmi, kalpanA vagerenuM mahatva batAvyuM che. 'bhAratIya bhaDalI sAhityanA adhyayananI sAmagrI'mAM A viSayanI sAmagrI meLavavA lekhake karelo parizrama mAna upajAve tevo che. rAjasthAna, uttarapradeza, baMgALa, AsAma, mahArASTra vagere pradezamAM A sAmagrI kayAM upalabdha che te darzAvavAnI sAthe saMskRta ane apabhraMzamAM upalabdha sAmagrInI mAhitI ApI che. madhyakAlIna kavitAmAM nArI-vezabhUSA' e lekha saMdarbha sAmagrI tarIke upayogI che, jemAM seLa zaNagAranA nAma uparAMta zarIranA vividha aMgonA alaMkAronI mAhitI kAvyanAM avataraNe sAthe ApI che. madhyakAlIna kAMvatAmAMnI nArImUtinuM saMkSipta rekhAcitra paNa ApyuM che. prastuta graMtha lekhakanI bahumukhI pratibhA puravAra kare che, sAthe sanniSTha daSTisaMpanna saMzodhaka tarIkenI chApa mUkI jAya che. orienTala insTiTyUTa ema. esa. yunivarsiTI, vaDodarA. devadatta jezI For Private and Personal Use Only Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra sAbhAra svIkA2 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ** sAbhAra svIkAra (1) vedanAnAM vAMsavana ( gajhala sa`graha) : ke. rameza paDayA 'khAsa ', 5. daneza Ara. paMDayA, Arasa prakAzana, 'ragaratnA', sulatAnapurA, gAlavADa, vaDedarA- 390 001, A. 1, 1993, pR. 80, kiMmata : rUA. 30=00, (3) bhavAI : tattvacarcA:sa, lavakumAra ma. desAI ane maheza caMpakalAla, ga pramukha, - akSarA ', 6, zyAmapAlI sosAyaTI, kArelIbAga, vaDAdarA-390 018, . 1, 1993, 5. Vili + 88, kiMmata: rUA. 40m00, (3) dIbhAskara: le. maganalAla bhagavAnajI jezI, pra, hasiddha ma, zI, pakSa, tattvajJAna vibhAga, ma. sa. vizvavidyAlaya, vaDAdarA-390002, A. 1, 1993, pR. 16 +248, kiMmataH niHzulka For Private and Personal Use Only (4) anuvRtti: le. ane pra. nalinI purAhita, e-81, rAdhAkRSNu pArka, koTA sTeDiyama pAse, kaoNTA, vaDodarA. bA. 1, 1996, pR. 4vi + 138, kiMmataH rUA. 4-00, (5) zrImatrAvaLItA - svayaM'bhASya ( praznottara): le. ane pra. rAmadAsa paTela, jUnI DAsTela, relve sTezana sAme, darAparA reDa, mu. pAdarA-391 440, ji. vaDeAdarA, A. 1, 1993, pR. 16 +380+12, kiMmata: rUA. 50=00 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir OUR NEW RELEASES Rs. Discipline : l'he Cinonical Buddhism of the Vinayapitaka-John C. Holt 50 Encyclopedia of Indian Philosophies--Karl H. Potter Vol. 1: Bibliography 2nd rev. edn. 250 Vol. II : Introduction to the Philosophy of Nyaya Vaisesika 150 Vol. III: Advaita Vedanta. Part I 175 Sragments from Dinnaga---H. N. Randle 40 Fullness of the VoidRohit Mehta 85 (Cloth ) 60 (Paper) Global History of Philosophy 3 Vols-John C Plott. 195 indu Philosophy--Theos Bernard 50 Cloth ) 30 (Paper) istory and the Doctrines of the Ajivikas A. L.. Basham 75 - istory of the Dvaita School of Vedanta-B. N. K. Sharma 200 - istory of Indian Literature Vol. I-M. Winternitz 100 Vistory of Pre-Buddhistic Indian Philosophy. B. Barua 125 Cadian Sculpture-Stella Kramrisch J. Krishnamurti and the Nameless Experience-Rotuit Mehta 55 ( Cloth ) 45 (Paper) Language and Society -Michael C. Shapiro and Harold F. Schiffman 130 Life of Eknath-Justin E. Abbott. 50 (Cloth ) 35 (Paper) ladhyamaka Buddhism: A Comparative Study--Mark Macdowell 50 yaya Sutras of Gotama-Tr. by Nand Lal Sinha 80 "Peacock Throne: The Drama of Mogul India--Waldemar Hansen 120 hilosophy of Nagarjuna-K. D. Pritbipaul 65 Tapancasara Tantra--Ed. by Arthur Avalon 100 (Cloth ) 75 (Paper) Select Inscriptions. Vol. II-D. C. Sircar 200 Serindia 5 Vols-Sir Aurel Stein 3000 Sexual Metaphors and Animal Symbols in Indian MythologyWendy Doniger O'Flaherty 100 Siksha Samuccaya : A Compendium of Buddbist Doctrine Cecil Bendall & W.H.D. Rouse Suresvara on Yajnavalkya--Maitreyi Dialogue ( Brhadaranyakopanisad 2 : 4 and 4:5 )---Shoun Hino 125 Tantraraja Tantra-Ed. by Arthur Avalon & Laksbaman Shastri 120 ( Cloth ) 100 (Paper) Vedic Mythology, 2 Vols--- Alfred Hillebrandt; tr. by Sreeramula Rajeswara Sarma 220 For Detailed Catalogue, please write to : MOTILAL BANARSIDASS Bungalow Road, Jawahar Nagar, Delhi-110007 (India) 00 For Private and Personal Use Only Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Regd. No, 9219563 citranaM. * * mAphamATalI [ citranI samajUtI mATe juo A aMkamAM mu ha. rAvala ane munIndra vI. jozIne lekha ] mudraka : zrI prahalAda nArAyaNa zrI vAstava, maeNnejara, dhI ma. sa. yunivarsiTI oNpha bare DA presa ( sAdhanA presa ), rAja mahela reDa, vaDodarA; saMpAdaka ane prakAzaka : mahArAjA sayAjIrAva yunivarsiTI opha baroDA vatI Do. rAmakRSNa tu vyAsa, niyAmaka, prAcyavidyA mandira, ma sa vizvavidyAlaya, vaDodarA-390 001, sapTembara, 1994. For Private and Personal Use Only