________________
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય/સંકલના
વેદ્યસંવેદ્યપદનું સ્વરૂપ શ્લોક-૭૩-૭૪માં બતાવેલ છે અને અવેદ્યસંવેદ્યપદનું સ્વરૂપ શ્લોક-૭૫માં બતાવેલ છે. ભવાભિનંદિ જીવોને અવેદ્યસંવેદ્યપદ હોય છે. તેથી શ્લોક-૭૬માં ભવાભિનંદિ જીવનું સ્વરૂપ બતાવેલ છે.
ભવાભિનંદિ જીવોને અસદુ પરિણામ હોવાને કારણે તેઓને થતો બોધ સુંદર નથી, તે કથન શ્લોક-૭૭ થી ૮૪ સુધી કરેલ છે.
અવેદ્યસંવેદ્યપદ મહાઅનર્થકારી છે. માટે કલ્યાણના અર્થીએ તેને જીતવા માટે કઈ રીતે ઉદ્યમ કરવો જોઈએ, તે શ્લોક-૮પમાં બતાવેલ છે. તેથી એ પ્રાપ્ત થાય કે ચાર દૃષ્ટિવાળા જીવો કલ્યાણના અર્થી છે, માટે મહાત્મા છે; આમ છતાં તેઓમાં અવેદ્યસંવેદ્યપદરૂપ આધ્ય છે, તેથી હવે જો તેઓ અવેદ્યસંવેદ્યપદને જીતવા માટે ઉત્તમ પુરુષોનો યોગ અને સત્સાસ્ત્રોનો સંબંધ કરે તો જીતી શકે, જેથી હિતની પ્રાપ્તિ થાય.
અવેદ્યસંવેદ્યપદ જિતાયું છે કે નહિ, તેનો નિર્ણય કરવા માટે અવેદ્યસંવેદ્યપદના જયનાં લિંગો શ્લોક૮૬માં બતાવેલ છે.
અવેધસંવેદ્યપદને જિવાડનાર કુતર્ક છે. તેથી કુતર્ક કેવો અનર્થકારી છે, તે શ્લોક-૮૭માં બતાવેલ છે. કુતર્કને જીતવા માટે ઉત્તમ પુરુષોનો યોગ અને આગમોનો સંબંધ આવશ્યક છે, તે શ્લોક-૮૫માં બતાવ્યું. તેમ કુતર્કને જીતવા માટે અન્ય શું કરવું જોઈએ, તે બતાવવા શ્લોક-૮૮માં કહ્યું કે કુતર્કમાં અભિનિવેશને છોડીને શ્રત, શીલ અને સમાધિમાં અભિનિવેશ કરવો જોઈએ, જેથી અવેદ્યસંવેદ્યપદ જિતાય.
વળી શ્રત, શીલ અને સમાધિનું બીજ પરાર્થકરણ છે. તેથી કુતર્કમાં અભિનિવેશને છોડીને પરાર્થકરણમાં અભિનિવેશ કરવો જોઈએ, તે શ્લોક-૮૯માં બતાવેલ છે. કુતર્ક કેવો અસાર છે, તે શ્લોક-૯૦-૯૧માં બતાવેલ છે.
યોગમાર્ગની પ્રવૃત્તિમાં કુતર્કો કઈ રીતે પ્રવર્તે છે અને કેવા અસંબદ્ધ પ્રલાપવાળા છે, તે શ્લોક-૯૨ થી ૯૯ સુધી બતાવેલ છે. કુતર્કથી તત્ત્વસિદ્ધિ થતી નથી, તે શ્લોક-૯૭-૯૮માં બતાવેલ છે. અતીન્દ્રિય અર્થરૂપ ધર્માદિની સિદ્ધિ આગમથી જ થાય છે, તે શ્લોક-૯૯માં યુક્તિથી બતાવેલ છે. આગમને પ્રધાન કરનારા કઈ રીતે ઉત્તમ તત્ત્વને પ્રાપ્ત કરે છે, તે શ્લોક-૧૦૦-૧૦૧માં બતાવેલ છે.
આગમથી, અનુમાનથી અને યોગના અભ્યાસથી ઉત્તમ તત્ત્વની પ્રાપ્તિ થાય છે, એમ શ્લોક-૧૦૧માં કહ્યું, તે અર્થને શ્લોક-૧૦૨ થી ૧૫ર સુધી સ્પષ્ટ કરે છે. તેથી એ પ્રાપ્ત થાય કે આગમથી અતીન્દ્રિય પદાર્થોનો બોધ કરવા માટે યત્ન કરવો જોઈએ.
વળી, બધા દર્શનવાદીઓનાં આગમો જુદાં છે. તેથી કયા આગમથી ઉત્તમ તત્ત્વની પ્રાપ્તિ થઈ શકે, તે બતાવતાં કહે છે કે આગમ સર્વજ્ઞના વચનરૂપ છે, અને સર્વ દર્શનકારો સર્વજ્ઞના વચનનો જ આશ્રય કરે
