________________
શ્રીશંખેશ્વર પાર્શ્વનાથાય નમ:
વિષય - ૧ વસિયસુદં શ્લોકનો રહસ્યાર્થ (તત્વા પૃ. ૧૯૬)
ઉપદેશમાળા-પુષ્પમાળામાં જણાવ્યું છે કે, વિશ્વ વિષય-તૃતીનિ સુવાનિ જાતિ તથાપિ પર્વ પોષ સુર્વિઘુપતિ ગાઇ -
बरविसयसुहं सोहग्गसंपयं पवररूव-जसकित्तिं ।
जई महसि जीव ! निबं ता भम्मे आयरं कुणसु ॥४१५॥ બંધાઈ ગયેલા ખ્યાલને સિદ્ધ કરવા તમોએ અપનાવેલી વ્યાખ્યાપદ્ધતિમાં રહેલી ભૂલો વિચારીએ :
(૧) અહીં અવતરણિકામાં “વિષયાલીનિ' શબ્દ જે કહ્યો છે તેનો મુનિવર ! તમે સાચી તૃપ્તિ = સંતોષ, અર્થ કર્યો છે. પણ એવો અર્થ કરીએ તો એ જ અવતરણિકામાં તથાપિ” શબ્દ જે રહ્યો છે તે અસંગત બની જાય છે. શી રીતે ? આ નાતે - સાચી તૃપ્તિ, સંતોષ એ મોટો સદ્દગુણ છે. જેમ મોક્ષ એ ધર્મપ્રવૃત્તિનો મુખ્ય ઉદ્દેશ છે; તેમ કર્મક્ષય, જ્ઞાનાદિ ગુણો, ક્ષમા, સંતોષ આદિ ગુણો એ પણ મુખ્ય ઉદ્દેશરૂપ જ છે. એ કાંઈ ગૌણ ઉદ્દેશરૂપ નથી. તેથી મોક્ષ માટે ધર્મ કરવો એ જેમ પ્રથમ નંબરે છે, તેમ ગુણ-પ્રાપ્તિ માટે ધર્મ કરવો એ પણ પ્રથમ નંબરે જ છે. એ કોઈ આપવાદિક પ્રવૃત્તિરૂપ કે હીનત્વયુક્ત ઉદ્દેશવાની પ્રવૃત્તિરૂપ નથી. કેમ કે મોક્ષ સંપૂર્ણ ગુણમય અવસ્થારૂપ હોવાથી સંતોષાદિ ગુણ માટેની પ્રવૃત્તિ એ વસ્તુત: મોક્ષ માટેની પ્રવૃત્તિરૂપ બની જાય છે. તેથી જો તમે મોક્ષને ઈચ્છો છો તો ધર્મ કરો” એવા વચનની જેમ “જો તમે સંતોષગુણને ઈચ્છો છો તો ધર્મ કરો” એ પણ મુખ્ય વૃત્તિએ જ બોલાતું વચન છે, અને તેથી જો તમે મોક્ષને ઈચ્છો છો તો પણ તમારે ધર્મમાં જ ઉદ્યમ કરવો જોઈએ. એવું કહેવું જેમ યોગ્ય નથી, તેમ જો તમે સંતોષાદિ ગુણોને ઈચ્છો છો તો પણ તમારે ઘર્ષ કરવો જોઈએ. એવું કહેવું પણ યોગ્ય ઠરતું નથી. કારણ કે એવી કઈ xyz ચીજ છે, જે વક્તાના મનમાં મોક્ષ કરતાં પણ વધારે મહત્ત્વની ધર્મસાધ્ય ચીજ તરીકે રહેલી હોય, અને એની મહત્તાને અક્ષત રાખવા વક્તા “જો તમે મોક્ષ ઈચ્છો છો તો પણ ઈત્યાદિ પ્રયોગ કરે?,
મુખ્યવૃન્યા ઘાન્ય માટે કરાતી ખેતીની ક્રિયા અંગે ‘તોપણ' શબ્દના પ્રયોગવાળું જો તમે ઘાવ મેળવવા ઈચ્છો છો, તો પણ તમારે ખેતી કરવી
