________________
અર્થ-કામ માટે શું કરવું?ધર્મ જ]
[૧૮૯ - નિયાણા અંગેના આ બધાં શાસ્ત્રવચનોનો વિચાર કરીએ તો જણાય છે કે પહેલાં વિશુદ્ધ ધર્મ કર્યો હોય અને પછી એના બદલામાં કામ ભોગો વગેરેની પ્રબળ ઈચ્છા કરી હોય, તો નિયાણું” થાય છે. આમાં વિશુદ્ધ ઘર્મ કરતાં પૂર્વે કે કરતી વખતે એવી ઈચ્છા નહોતી એટલે કે પહેલાં તો નિરાશ ભાવનો ધર્મ કર્યો હોય છે, પણ પછીથી એવી ઈચ્છા ઊભી કરવામાં આવી છે એ જાણી શકાય છે.
જ્યારે સામાજિ' ઈત્યાદિ જે ઉપદેશ અપાય છે, એમાં તો જણાય છે કે જેને અર્થ-કામની ઈચ્છા પહેલાં ઊભી થઈ ગયેલી.જ છે, તેને પણ ધર્મ જ કરાવવાની વાત છે. એટલે કે અહીં, પહેલાં આશંસા વગરનો ધર્મ અને પછી આશંસા એવું નથી; માટે નિયાણારૂપ નથી, દોષરૂપ નથી.
પ્રશ્ન: ઘર્મ કર્યા પૂર્વે ઈચ્છા થયેલી હોય કે પછી ઈચ્છા ઊભી થાય, એમાં એવો તે શો ફેર છે કે પૂર્વે ઈચ્છા થયેલી હોય તો નિયાણાનો દોષ નહીં અને પછી ઈચ્છા થાય તો એમાં દોષ લાગે?
ઉત્તર : સિદ્ધાન્ત-મુક્તાવલિ-દિનકરીમાં સમાસ-પુનરાત્તત્વ નામના - કાવ્યદોષ અંગે કહ્યું છે કે ઉત્યિંત આકાંક્ષા હોય (આકાંક્ષા પહેલેથી ઊભેલી હોય) તો વિશેષ્યપદનું પુનરનુસંધાન એ કાવ્યના દોષરૂપ નથી અને ઉત્થાપ્ય આકાંક્ષા હોય (એટલે કે નવી આકાંક્ષા ઊભી કરવી પડતી હોય) તો એ દોષરૂપ છે. આવું જ સમાધાન પ્રસ્તુતમાં પણ સમજી શકાય છે.
શાસ્ત્રોમાં નિયાણા તરીકેનાં ત્રિપૃષ્ટવાસુદેવ,બ્રહ્મદત્ત ચક્રી વગેરે જે કોઈ દાંતો આવે છે, તે બધાંમાં પણ આ જ જોવા મળે છે કે પહેલાં નિરાશંસભાવનો ધર્મ આદર્યો હતો ને પછી ભૌતિક પ્રબળ ઈચ્છા જાગી હતી. એમ, શાસ્ત્રોમાં આ પણ જોવા મળે છે કે જ્યારે એવી ભૌતિક આવશ્યકતા કે ઈચ્છા ઊભી થઈ જ ગયેલી હોય, ત્યારે સારી ઘર્મપરિણતિવાળા શ્રીપાળકુંવર, શ્રી
કષણ વગેરેએ એની પૂર્તિ માટે ધર્મ કર્યો છે અને છતાં ક્યાંય નિયાણું કર્યું? - એવો ઉલ્લેખ નથી. આ સમીક્ષામાં, શ્રી અજિતપ્રભસૂરિવિરચિત શ્રી ' શાન્તિનાથચરિત્રનો જે અધિકાર અન્યત્ર આપેલો છે, દેવ-ગુરુની પૂજા
કરવામાં આનંદ માનનારા; સત્ય, શીલ, દયાથી યુક્ત ઘર્માથી શ્રેણી ધનતને એની “સત્યભામા નામની પત્નીએ પુત્રપ્રાપ્તિ માટે ધર્મ કરવાનું જે
