________________
૨૦૨]
[ધર્મ શા માટે કરવો ? મોક્ષ માટે જ સ્વીકારવું જોઈએ, કારણકે ઉપરોક્ત અનેકવિરોધ પેદા થતા હોવાથી રોહિણી વગેરે તપની પાછળ રહેલા ચિત્તને આરોગ્યબોધિલાભ પ્રાર્થના વગેરેની પાછળ રહેલા ચિત્તતુલ્ય માનવાનો તમારો પાયો જ ખોટો છે !
પ્રશ્ન : રોહિણી આદિ તપગત ચિત્તને, આરોગ્યાદિ-પ્રાર્થનાગત ચિત્તતુલ્ય માનવામાં તમે દર્શાવેલા અનેક વિરોધો ખ્યાલમાં આવ્યા અને તેથી અમે કરેલો એવો અર્થ મળવૃત્તિના યથાશ્રુત અર્થથી અને આગળ-પાછળના સંદર્ભથી પણ વિરુદ્ધ છે એ અમે સ્વીકારીએ છીએ, પણ તમે જે અર્થ કર્યો એ મુજબ, રોહિણી વગેરે તપને ઉક્ત ચિત્તતુલ્ય માનવામાં પણ આગળપાછળના સંદર્ભનો વિરોધ તો આવે જ છે; કારણ કે આરોગ્યાદિ પ્રાર્થનાયુક્ત જે ઉક્તચિત્ત છે, એમાં તો લલિતવિસ્તરાના ઉક્ત અધિકારી મુજબ પૌગલિક આશંસાનો અભાવ, માત્ર મોક્ષનો જ ઉદ્દેશ વગેરે છે; જ્યારે આ તપમાં તો આશંસા પણ છે અને મોક્ષનો ઉદ્દેશ તો છે નહીં; એટલે ચિત્તો ચિત્તતુલ્ય માનવામાં જે દોષો તમે અમને આપ્યા. એ બધા દોષો તપને ચિત્તતુલ્ય માનવાના તમારા અર્થમાં પણ લાગુ પડે છે, તેનું શું?
ઉત્તર : મુનિવર ! એક ટૂચકો કહું? પરણ્યાની પ્રથમ રાત્રીએ જ પત્નીના રૂપ પર આફરિન થઈ ગયેલો પતિ પત્નીને કહે છે: “ખરેખર ! તું તો ચન્દ્રમા જેવી છો” ને કોને ખબર શું થયું? પણ પત્ની રિસાઈ ગઈ અને બીજે દિવસે પિયર ચાલી ગઈ. અને માને કહે છે કે હું મારા પતિ સાથે રહેવા માગતી નથી. માએ જમાઈને બોલાવીને બંને વચ્ચે સમાધાન કરાવવા પ્રયાસ કર્યો. માએ દીકરીને પૂછ્યું, “બોલ ! તું શા માટે પતિ પાસે રહેવા ઈચ્છતી નથી ? દીકરીએ કહ્યું: “મા ! હું સર્વથા નિદોંષ હોવા છતાં મારા પર આરોપ મૂકે છે કે તું કલંકિત છે, માટે.” જમાઈને તો આશ્ચર્યનો પાર નહીં ! એ સાચું પૂછે છે, “મેં તને કયારે કલંકવાળી કહી ?.... કન્યા કહે છે, કેમ?તમે નહોતું કહું કે તું તો ચન્દ્રમા જેવી છો ?' પણ એ તો તારું રૂપ જઈને પ્રશંસા કરવા માટે કહ્યું હતું...” “ભલે ને, રૂપ માટે ચનમા જેવી કહી, પણ ચન્દ્રમા કલંકી છે, એટલે હું પણ કલંકી તો કરી જ ગઈ ને !' ..
આશય એ છે કે જ્યારે એક વસ્તુને બીજી વસ્તુ સાથે સરખાવવામાં આવતી હોય છે, ત્યારે જે અંશમાં સરખામણી કરવી અભિપ્રેત હોય, એ અંશની જ સમાનતા જેવાની હોય છે, સર્વ અંશોની નહીં.
