________________
૨૦૬ ]
[ ધર્મ શા માટે કરવો ? મોક્ષ માટે જ
જ ધર્મ કરવાનો ઉપદેશ આપી ન શકાય. ઈત્યાદિ અભિપ્રાય તમારો હોત. તો અર્થ-કામના ઈચ્છુકે પણ ધર્મ જ કરવો જોઇએ' એવા મતલબનાં શાસ્ર વચનો – કે જેની સાથે તમારા પ્રતિપાદનનો વિરોધ ભાસે છે, એ વિરોધને દૂર કરવા તમારે ન એ શાસ્રવચનોનો અપલાપ કરવો પડત કે ન એનો અર્થ . કરવામાં તરંગ અને તુક્કા ચલાવવા પડત. કારણ કે આવાં શાસ્ત્રવચનો અંગે તમે સીધું જ સમાધાન આપી શકતા હતા કે આ ઉપદેશ ખાધ્ય કક્ષાની ફળેચ્છાવાળા માટે છે ને એવા જીવનું એવી ઇચ્છાથી થયેલું ધર્માનુષ્ઠાન પણ ક્રમશ: એને આગળ વધારે છે, એ તો શ્રી પંચાશકજી વગેરે શાસ્રોથી સિદ્ધ જ હોવાથી હિતોપદેશરૂપ જ છે અને તેથી એવો ઉપદેશ આપવો શાસ્ત્રસંમત જ છે. એટલે જ, અખાધ્ય ફળાપેક્ષાવાળા જીવને લક્ષમાં રાખીને અમે જે કહીએ છીએ કે અર્થકામની ઈચ્છાથી કરાતું ધર્માનુષ્ઠાન હિતકર બનતું નથી, માટે અકર્તવ્ય છે’ એનો કોઈ વિરોધ થતો નથી.” પણ તમે આવું સમાધાન કરી એ શાસ્ત્રવચનોને યથાર્થરૂપમાં સ્વીકારતા નથી. માટે જણાય છે કે તમારે તો ખાધ્ય કે અખાધ્ય કોઈ પણ ળાપેક્ષાવાળા અનુષ્ઠાનને અકર્તવ્ય કહેવું છે, જે શાસ્ત્રવિરુદ્ધ હોવાથી અમે એનો વિરોધ કરીએ છીએ. હવે અમારાં પ્રતિપાદનોની વાત. અર્થકામની ઈચ્છાથી પણ ધર્મ જ કરવો જોઈએ’ આવા પ્રતિપાદનની સામે આમ જોવા જઈએ તો આલોક સંબંધી ઈચ્છાથી કરાયેલું અનુષ્ઠાન વિષાનુષ્ઠાન છે અને પરલોક સંબંધી ઈચ્છાથી કરાયેલું અનુષ્ઠાન ગરાનુષ્ઠાન છે, અને આ બન્ને અનુષ્ઠાનો અકર્તવ્ય છે' ઇત્યાદિ જણાવનાર શાસ્રવચનોનો વિરોધ ભાસે છે; પણ એટલા માત્રથી અમે નથી આવાં શાસ્ત્રવચનોનો અપલાપ કરતા કે નથી એનો અર્થ કરવામાં ગલ્લાંતલ્લાં કરતા. કિન્તુ શાસ્ત્રાનુસારી સમાધાન આપીએ છીએ કે પાંચ અનુષ્ઠાનની પ્રરૂપણા પરથી જણાય છે કે ખાધ્ય ફળાપેક્ષા અનુષ્ઠાનને તદ્વેતુ અનુષ્ઠાન ખનતું રોકી શકતી નથી. એટલે જણાય છે કે અપેક્ષા હોવામાત્રથી અનુષ્ઠાન વિષ કે ગર બનતું નથી કે અકર્તવ્ય બની જતું નથી.તેથી અર્થ કામના ઇચ્છુકે પણ ધર્મ જ કરવો જોઈએ' ઇત્યાદિ જે ઉપદેશ છે, તે ખાધ્ય કક્ષાની ઈચ્છાવાળા જીવને ઉદ્દેશીને હોવાથી એ ધર્મ કે એવો ઉપદેશ અકર્તવ્ય ઠરતાં નથી.
એમ ધર્મ મોક્ષ માટે જ કરવો જોઈએ' ઇત્યાદ્વિ વચનો સાથે જે ઉપલકિયો વિરોધ ભાસે છે,એનું પણ અન્યત્ર આપ્યું છે એ પ્રમાણે સમાધાન આપીએ છીએ; પણ એનો અપલાપ નથી કરતા.
