________________
૨૦૪ ]
[ ધર્મ શા માટે કરવો ? મોક્ષ માટે જ
કર્યું છે,તેના ૫૨થી સ્પષ્ટ રીતે જણાય છે. અન્યથા, આરોગ્યબોધિલાભાદિની પ્રાર્થનાવાળું ચિત્ત કેવું હોય છે ? એ બધું જણાવનાર ગ્રન્થાધિકારને અહીં ટાંકવાની જરૂર શી હતી ? કારણ કે એ ચિત્ત સંગત છે એ વાત તો પ્રસિદ્ધ જ છે.’ [અન્યથા, ગ્રન્થકાર પણ એની સાથે સરખામણી ન જ કરે, અપ્રસિદ્ધ વસ્તુની ઉપમા આપવાનો શો અર્થ ?]અને એ ચિત્ત પ્રાર્થનાગર્ભિત છે’ એ વાત તો પંચાશકના ગ્રન્થકારે પોતે જ જણાવી દીધી છે. વળી, લલિતવિસ્તરાના એ અધિકારના વિવેચન ખાદ તમે જે લખ્યું છે કે ××× લલિતવિસ્તરાનો ઉપરોક્ત પાઠ જોયા પછી ઘણી જ સારી રીતે સમજી શકાય છે કે રોહિણી વગેરે તપોનું આચરણ કરનારા જીવોનું ચિત્ત કેવા પ્રકારનું હોય, તો આરોગ્યખોધિલાભાદિની પ્રાર્થનાવાળા ચિત્ત સાથે તેનાં ચિત્તની તુલના થઈ શકે ! (પૃ. ૨૩૯) ××× આનાથી પણ જણાય છે કે તમારે તો રોહિણી તપ સંબંધી ચિત્તમાં પણ મોક્ષનો ઉદ્દેશ વગેરે બધા અંશો હોય તે અભિપ્રેત છે અને તેથી પૂર્વદર્શિત વિરોધ આવે જ છે.'
પ્રશ્ન : આ આરોગ્યખોધિલાભાદિ પ્રાર્થનાયુક્ત ચિત્ત અંગેની તમે જે બધી વાતો કરી, એ પૂર્વે આપણા બેઉની વચ્ચે ચર્ચાનો શો વિષય છે ? એનો તમે નિર્દેશ કર્યો છે. તમે, ચરમાવવર્તી ભવ્ય જીવ મોક્ષ પ્રત્યેનો કંઈક અનુરાગ કે અદ્વેષ સાથે ખાધ્ય ળાપેક્ષાવાળો જે ધર્મ કરે છે એને ચર્ચાના વિષય તરીકે જણાવેલ છે, પણ તમારું આ કથન અમે સ્વીકારતા નથી; કારણ કે અમે અર્થકામની ઇચ્છાથી કરાયેલો ધર્મ ભૂંડો છે' ધંત્યાદિ જે કહીએ છીએ, તે અખાધ્ય ફળાપેક્ષાવાળા ધર્માનુષ્ઠાનને નજરમાં રાખીને જ કહીએ છીએ. ખાધ્ય ફળાપેક્ષાવાળું અનુષ્ઠાન હિતકર બને છે, એ તો અનેક શાસ્ત્રાધિકારોથી સિદ્ધ હોવાથી અમને પણ માન્ય જ છે.
ઉત્તર : જો માત્ર અખાધ્ય ફળાપેક્ષાવાળું અનુષ્ઠાન જ તમને હિતકર ન હોવારૂપે અભિમત હોય અને ખાધ્ય ફળાપેક્ષાવાળું હિતકર હોવારૂપે માન્ય જ હોય, તો કોઈ ચર્ચા જ કરવાની રહેતી નથી; કારણ કે અમારી પણ એ જ માન્યતા છે. પણ હકીકત જુદી છે.જો ખાધ્ય ફળાપેક્ષાવાળા અનુષ્ઠાનને તમે હિતકર તરીકે સ્વીકારતા હોત, તો તમે તમારાં પ્રતિપાદનોમાં એની બાદબાકી કરવા માટે અખાધ્ય ફળાપેક્ષાવાળા’ એવો ઉલ્લેખ કરતા જ હોત. અર્થાત્ તમારું પ્રતિપાદન આવા પ્રકારનું હોત કે અખાધ્ય ફળાપેક્ષાવાળો
