________________
વિષય-૩ મનોરમા સ્થાના વિધાનનું રહસ્ય
(તસ્વાપૂ. ૬૮)
સમીક્ષા : આ પ્રકરણમાં કેવળ શબ્દાર્થગ્રાહી ન બનાય. આગળપાછળનો સંદર્ભ તપાસી તાત્પર્યને પકડવું જોઈએ.” ઈત્યાદિ તમે ઘણું કહ્યું. તમારી એ વાત અમને માન્ય પણ છે જ, પણ એમાં વધારો એટલો કરવો આવશ્યક છે કે જે તાત્પર્યાર્થ પકડવાનો હોય, તે અધિકૃત શ્લોકના શબ્દો પરથી પણ નીકળતો હોવો જોઈએ. એ શાસ્ત્ર પાઠના શબ્દોનો જો કોઈ આધાર જ લેવાનો ન હોય, એ શબ્દોને જો આકાશમાં અધ્ધર ઉડાડી જ દેવાના હોય તો એ કોઈ રીતે યોગ્ય ન ઠરે. કેમ કે એમાં તમારે મને એવો અર્થ ફલિત થઈ જાય કે “શાસ્ત્રકારે ત્યાં વાપરેલા તે શબ્દો તો સાવ નિરર્થક જ છે અને આવો ફલિતાર્થ શાસ્ત્રકારોની મહાન આશાતનારૂપ છે. તે પણ એટલા માટે કે તમારી એ કલ્પનામાં શાસ્ત્રકારોને ઉન્મત્ત થયેલા માણસ જેવા, રસ્તે બબડતા જતા રખડતા માણસ વગેરે જેવા ઠેરવવાનું થાય છે. કેમ કે તેવા માણસો જ અર્થ વગરના ગમે તેવા નિરર્થક લવારા કર્યા કરતા હોય છે. વળી, તમારી કલ્પનામાં એવું પણ ફલિત થઈ જશે કે શાસ્ત્રકારને પોતાને જે વાત * જણાવવી છે તેના વાચક શબ્દોનું જ્ઞાન નથી, જેથી ગમે તેવા નિરર્થક શબ્દો વાપરી નાખ્યા. જે પણ એક ભયંકર આશાતનારૂપ છે.
. મુનિવર ! ઇ પરિદ્ધિ અને જવાબ૦ - આ બે શ્લોકોના શબ્દો પરથી તમને અભિપ્રેત તાત્પર્યાર્થ કઈ રીતે નીકળે છે એ દર્શાવવાનો તો તમે કોઈ જ પ્રયાસ કર્યો નથી. તો શું એ શબ્દોમાં, એ અભિપ્રેત તાત્પયાર્થને જણાવવાનું કોઈ સામર્થ્ય જ નથી ? એ શબ્દોનું શું કોઈ મહત્ત્વ જ નથી? અને તેમ છતાં સમર્થ શાસ્ત્રકારો એવા વ્યર્થ શબ્દોનો ઉપયોગ કરે એવું તમે માનો છો?મહાત્મન્ ! ખોટું ના લગાડશો, પણ શાસ્ત્રીય તાત્પર્યાઈને જણાવવા અમે જે જે શાસ્ત્રવચનો ટાંક્યાં છે એના પરનાં તમારાં ઘણાંખરાં અવલોકનોમાં આ જ પદ્ધતિ જોવા મળે છે કે એ શાસ્ત્રવચનોને ગૌણ બનાવી, એના પરથી અર્થ કાઢવાનો પ્રયાસ સુધ્ધાં ન કરી, આગળ-પાછળ શાસ્ત્રકારો શું કહે છે એનો જ વિસ્તાર ખડો કરી દેવો. અને જ્યાં અર્થ કાઢવાનો તમે પ્રયાસ કર્યો છે ત્યાં, અર્થ-કામની ઈચ્છાથી ધર્મ તો કરી શકાય જ નહીં કે ઘર્મ કરવાનો ઉપદેશ
