________________
અર્થ-કામ માટે શું કરવું? ધર્મ જ]
[ ૧૦૯
એ પણ જાણી લેવા યોગ્ય છે કે ઈષ્ટ ફળ તરીકે અહીં મોક્ષ કે તેના ઉપાયરૂપ સમ્યગદર્શનાદિ અભિપ્રેત નથી. આવો નિર્ણય આ રીતે થાય છે –
યોગશાસ્ત્ર, સંઘાચારવૃત્તિ, પંચાશક ટીકા, શ્રાદ્ધદિનકૃત્ય, ધર્મસંગ્રહ, વૃન્દાવૃત્તિ વગેરે ગ્રન્થોમાં ઈહલૌકિક ઐહિક. આવાં જે વિશેષણો વપરાયાં છે તે જણાવે છે કે ત્યાં વિશેષ્ય જે છે તે કોઈ સાંસારિક પદાર્થ છે.
વળી, પ્રશ્નચિન્તામણિમાં તો આ પ્રમાણે પ્રશ્ન-ઉત્તર છે : प्रश्न : जयवीयरायमध्ये 'इनुफलसिद्धि' इतिवाक्येन किं मुक्तिफळं मार्गितं वान्यदिति ? उत्तर : वृन्दावृत्त्यायनुसारेण मायते धर्मानुष्ठानाचरणनिर्विघ्नहेतुभूतमिहलोके निर्वाहकर
- લલિતવિસ્તરામાં આવો અર્થ છે કે ઈઝફળસિદ્ધિ એટલે અવિરોધી ફળની પ્રાપ્તિ આ પ્રાપ્તિ થવાથી ઈચ્છા અધૂરી ન રહેવાના કારણે ચિત્ત પ્રસન્ન થાય છે અને તેનાથી ઉપાદેય એવાં દેવપૂજા વગેરે ધર્માનુષ્ઠાનોમાં પ્રયત્ન થાય છે. જો અન્યત્ર ઔસ્ક્ય નિવૃત્ત થયું ન હોય, તો આ પ્રયત્ન થઈ શકતો નથી. . લલિતવિસ્તરાની “પંજિકામાં અન્યત્રનો અર્થ “જીવનો પાય = આજીવિકા વગેરે કર્યો છે. એટલે ફલિતાર્થ આ થાય છે કે આજીવિકા વગેરે ઈષ્ટ ફળ છે. એ જે પ્રાપ્ત ન થાય, તો એની ઉત્સુકતા રહેવાથી ચિત્ત વિહલ બને છે અને તેથી ઘર્મ આરાધનામાં પ્રયત્ન થઈ શકતો નથી. એટલે, લલિતવિસ્તરામાં પણ ઈષ્ટ ફળ તરીકે આજીવિકા વગેરે અભિપ્રેત છે એ જણાય છે.
વળી, અહીં ઈષ્ટ ફળની પ્રાપ્તિ, એનાથી ચિત્તની સ્વસ્થતા અને એનાથી ઉપાદેયમાં પ્રયત્ન = ઉપાદેયની આરાઘના એમ ક્રમશઃ ત્રણ સ્ટેપ જણાવ્યાં છે. સમ્યગ્દર્શનાદિ તો સ્વયં ઉપાદેય = આરાધનારૂપ ત્રીજું સ્ટેપ છે, એટલે એને જ ઈષ્ટ ફળ” તરીકે પ્રથમ સ્ટેપરૂપે શી રીતે લેવાય?
એટલે,અહીં ઈષ્ટ ફળ” તરીકે ઈહલૌકિક સાંસારિક ફળની માંગણી છે. અને તેમ છતાં સાધનામાં વિક્ષેપ નથી કે નિસિહી પ્રતિજ્ઞાનો ભંગ થતો નથી એ નિશ્ચિત થાય છે.
