________________
અર્થ-કામ માટે શું કરવું ? ધર્મ જ ]
[ ૧૬૯
હોવાથી તે રીતે એની સર્વોપરિતા દેખાડી છે. જુઓ, આખ્યાનક મણિકોશવૃત્તિકાર શ્રી આમ્રદેવસૂરિ મહારાજે શ્રી નેમિનાથ ભગવાનની દેશનામાં કહ્યું છે કે (પૃ. ૩૧૩) –
धम्मो अत्यो कामो मोक्खो चत्तारि हुति पुरिसत्था । धम्माओ जेण सेसा ता धम्मो तेसिं परमतरो ॥ ७९ ॥
અર્થ : ધર્મ,અર્થ,કામ અને મોક્ષ એ ચાર પુરુષાર્થો છે. ધર્મથી બાકીના મળે છે, માટે તે બધામાં ધર્મ શ્રેષ્ટતર પુરુષાર્થ છે.
વળી,સમ્યક્ત્વ કૌમુદીમાં પૃ ૨૧૦ ઉપર શ્રી જિનહર્ષ ગણિએ ધર્મ, અર્થ, કામ અને મોક્ષ એ ચાર પુરુષાર્થ કહ્યા છે, પણ ધર્મ એ જ અર્થાદિ ત્રણેયનું કારણ હોવાથી આદરપૂર્વક તેનું સેવન કરવાનો ઉપદેશ કર્યો છે
-
धर्मार्थकाममोक्षास्ते चत्वारः प्रथिता सताम् । किन्त्वर्थकाममोक्षाणां निदानं धर्म एव हि ॥ तस्मात्सर्वपुमर्थानां धर्मो बीजमिति ध्रुवम् । मन्वानैरमलज्ञानैः जनैः सेव्योऽयमादरात् ॥
*
તથા સૂત્રકૃતાંગ સૂત્ર શ્રુત. ૧, અ. ૨, ઉ. ૩ ની ટીકામાં શ્રી શીલાંકસૂરિ મહારાજે કહ્યું છે કે – ધર્મચાર્ય:, પરમાર્થતોઽન્વસ્વાનર્થ પત્તાત્ ।
અર્થ : ધર્મ એ અર્થ છે, કેમ કે બાકીના પરમાર્થથી અનર્થરૂપ છે.
વળી,ધર્મ મોક્ષનું કારણ હોવાથી જ ઉપાદેય છે’એવો તમારો એકાન્ત કદાગ્રહ પણ ઉપરની ખાખતોથી રદબાતલ થઈ જવો જોઈએ; કારણ કે · શાસ્ત્રકારોએ આખ્યાનક-મણિકોશ વગેરેમાં અર્થ,કામ અને મોક્ષ એ ત્રણેયનો હેતુ હોવાથી ધર્મને પ્રધાન ઉપાદેય ગણાવ્યો છે.
પ્રશ્ન : પણ જો આ રીતે ધર્મને પણ પ્રધાન પુરુષાર્થ માનવો હોય, તો ‘બર્થસ્તુ મોક્ષ વૈ’ એવા શાસ્રવચનમાં ‘વ્’=‘જ’કાર શા માટે વાપર્યો છે ? કેમ કે ‘જ’કાર અન્યનો વ્યવચ્છેદ કરનાર હોઈ, પોતાના સિવાયના અર્થ પુરુષાર્થ વગેરે બધાનો પ્રધાન પુરુષાર્થ તરીકે વ્યવચ્છેદ કરી જ દે છે.
ઉત્તર : અહીં વપરાયેલા ‘જ’કારથી ધર્મની બાદબાકી કરવાની નથી, કિન્તુ અર્થ અને કામની જ પ્રધાન પુરુષાર્થમાંથી બાદબાકી કરવાની છે.ખાકી
