________________
અર્થ-કામ માટે શું કરવું ? ધર્મ જ ]
[ ૧૬૭
પ્રશ્ન : આ તો માત્ર કહેવા ખાતર આવું કહેવાયું છે... બાકી એ ભક્તિથી ૫ણ અંતે તો મુક્તિ જ મેળવવાની ઇચ્છા હોઇ, મુક્તિ જ વાસ્તવમાં વધુ ઇષ્ટ હતી. માટે જ તો આગળ તેઓ કહે છે કે
-
શ્ચમક પાષાણ જિમ લોહને ખીચણ્યે, મુક્તિને સહજ તુજ ભક્તિ રાગો.
ઉત્તર : આવું કહેવું એ ખરેખર મને લાગે છે કે મોક્ષ જ પ્રધાન છે, ધર્મ નહિ જ’ એવા પકડાયેલા એકાન્તનો જ વિલાસ છે; કેમ કે એ વગર તો આવા પરમશ્રાવક શ્રી ધનપાલ કવિ, પૂજ્ય ઉપાધ્યાય મહારાજા વગેરે ઉપર ‘તેઓ માયાવી હતા એવો આરોપ મૂકવાનું થાય નહિ. મનમાં તો તેઓ બધાને મુક્તિ જ વધુ ગમતી હતી, ભગવાન આગળ આવું જે તેઓ ખોલતા હતા તે તો ખાલી ઉપર ઉપરથી જ ખોલતા હતા.? આવું માનવું એ શું ‘ભગવાન આગળ તેઓ માયા કરતા હતા.’ એવો આરોપ મૂકવારૂપ નથી? આવો આરોપ ન મૂકવો હોય તો સ્વીકારવું જ પડે કે આ વાત દિલથી નિષ્કપટરૂપે ખોલાઇ હતી.અને તેથી એ સત્ય અથવા વ્યવહાર-ભાષારૂપ હતી. અને તેથી સ્વીકારવું પડે છે કે અમુક અપેક્ષાએ મુક્તિ કરતાં પણ ભક્તિરૂપ ધર્મ પ્રધાન છે, ઇચ્છનીય છે.
9
(૩) ૫૨માર્હત્ શ્રી કુમારપાળ રાજાએ પણ સાધારણ જિનસ્તવનમાં કહ્યું છે કે હે નાથ ! તારી આજ્ઞાનું પાલન કરવાથી તત્ત્વ પામેલો હું સંસારના એક કંદરૂપ મમત્વાદિને છોડીને આત્મામાં જ એકમાત્ર લીન ચારે ખનું ? અને અન્ય સર્વથી નિરપેક્ષ વૃત્તિવાળો કયારે ખનું ?તેમ જ મોક્ષની પણ ઈચ્છા વગરનો ક્યારે થઈશ ?
આમાં મોક્ષની પણ ઈચ્છા ન રહે એવી માગણી કરી છે.
પ્રશ્ન : એ તો અમે કહ્યું જ છે ને કે એવી ઊંચી ભૂમિકા પ્રાપ્ત થાય,ત્યારે અવસ્થા જ એવી થઇ ગઇ હોય છે કે મોક્ષ વગેરે કશાની ઈચ્છા રહેતી નથી. તેથી તે વખતે ધર્મની પણ ઈચ્છા રહી ન હોવાથી ધર્મ મોક્ષ કરતાં અમુક અપેક્ષાએ પ્રધાન છે - ઈચ્છનીય છે’ એવું શી રીતે સિદ્ધ થાય ?
१. कदां त्वदाज्ञाकरणाप्ततत्त्वस्त्यक्त्वा ममत्वादि भवैककन्दम् । आत्मैकसारो निरपेक्षवृत्तिर्मोक्षेप्यनिच्छो भवितास्मि नाथ ? | F
