________________
અર્થકામ માટે શું કરવું ? ધર્મ જ ]
[ ૧૮૫
-
‘નર્સે શ મોક્ષમાર્યા ...’ ઇત્યાદિ તત્ત્વાર્થકારિકાની વૃત્તિમાં શ્રીદેવગુપ્ત સૂરિ મહારાજે જે જણાવ્યું છે કે – પે વળ્યે રાય-વિવિધપવશેન હિતોપદેશઘેન ગૃહીતાત્તે ખવવીઞાનુવન્વિત્વાહિતોપદેશાખાતા અપિ = ભવન્તિ, તો હિતોàM ?’ – એનાથી પણ સ્પષ્ટ છે કે આ હિતોપદેશાભાસ નથી, પણ હિતોપદેશ જ છે. રાગ બુદ્ધિના વિકલ્પવશથી જે હિતોપદેશરૂપે મનાયા હોય, તેને સંસારખીજની પરંપરા ઊભી કરનારા હોવાથી હિતોપદેશરૂપે નકારાયા છે. એટલે કે પિતા વગેરે વડીલ સ્વસંતાનને વધુ ને વધુ શ્રીમંતાઇ માટે વેપાર વગેરે વધારવાની સલાહ આપે અને એમ માને કે અમે તેના હિતની વાત કરીએ છીએ,તો એને માટે અહીં હિતોપદેશાભાસરૂપ પણ નથી, તો હિતોપદેશરૂપ કયાંથી હોય એમ જણાવ્યું છે. સદ્ગુરુ તો પરંપરાએ વૈરાગ્ય ઊભો કરાવવા દ્વારા મોક્ષ સુધી પહોંચાડવાની કલ્પનાથી ‘અર્થામામિ॰' ઇત્યાદિ શાસ્ત્રોક્ત ઉપદેશ આપે છે. માટે એ ઉપદેશ રાગદ્ધિવિકલ્પવશાત્ થયેલો ન હોવાથી એની હિતોપદેશમાંથી બાદબાકી કરી શકાતી નથી.
ન
પ્રશ્ન : પણ આમાં તો, અર્થ-કામમાં જીવ આગળ વધવાનો છે એ સ્પષ્ટ છે; એટલે મોક્ષથી એ દૂર જઇ રહ્યો હોવાથી એવા ઉપદેશને હિતોપદેશ તરીકે સ્વીકારવાનું મન કેમ થાય ?
ઉત્તર : ઉપલક દૃષ્ટિએ એમ જરૂર લાગે કે એ દૂર થઈ રહ્યો છે, તેમ છર્તા વસ્તુત: એ મોક્ષ તરફ જ ધપી રહ્યો હોય છે. અમદાવાદ કે રાજકોટના રહીશ માટે ન્યૂયોર્ક કે લંડન ઉત્તર-પશ્ચિમમાં છે.તેમ છતાં,ત્યાં પહોંચવા માટે એ વ્યક્તિ મુંખઈ ઍરપોર્ટ કે જે એના માટે દક્ષિણ-પૂર્વમાં છે ત્યાં આવશે જ. છતાં એ પણ એની અમેરિકા તરફની જ ગતિ કહેવાય છે. પોતે જે સ્થાનમાં રહ્યો છે એ સ્થાન જ એવું છે કે ઉપલક દૃષ્ટિએ, પોતાના લક્ષ્યથી વિપરીત દિશામાં રહ્યું હોય, એવા સ્થાને પહેલાં જવું પડે. એમ કેટલાક જીવોની ભૂમિકા જ એવી હોય છે કે સીધા મોક્ષ તરફ આગળ વધવાનો તેઓ પ્રારંભ જ ન કરી શકે. પહેલાં, જે ઉપલક દૃષ્ટિએ મોક્ષથી દૂર તરફ દેખાતા હોય એવા અર્થકામ તરફ જતા દેખાય અને છતાં એને માટે કરાતા ધર્મ દ્વારા પરિણામે મોક્ષ તરફના સીધા માર્ગ પર આવી જાય. એટલે તો ઉપમિતિ-ભવપ્રપંચાસ્થામાં કહ્યું છે ને કે “ાિત્ર યો યયા નનુ ...' જે જીવને જે રીતે ખોધ પમાડી શકાય એ રીતે પ્રયાસ કરવો.એમાં જરૂર પડ્યે અર્થકામની વાતો કરીને પણ એને ધર્મ તરફ આકર્ષવો.
