________________
અર્થ-ક્રમ માટે શું કરવું ? ધર્મ જ ]
[ ૧૬૫
ક્યારેય પ્રયોગ થઈ શકતો નથી. જેમ કે ઘાસ કરતાં ધાન્ય એ મુખ્ય ચીજ છે. તો આવો પ્રયોગ સામાન્યથી કરી શકાતો નથી કે જોકે ખેતી કરવાથી ધાન્ય ઊગે છે, તોપણ ઘાસ જે ઊગે છે તે જ તેનું મુખ્ય ફળ છે.'
આ વિચારણા પરથી તમને એટલું તો સ્પષ્ટ થઈ ગયું હશે મહાત્મન્ ! કે આવા વાક્યપ્રયોગમાં ‘ચદ્યપિ’કહીને પ્રથમ વાક્યાંશમાં જે કહેવાયું હોય તેને ગૌણ તરીકે જણાવવાનો વક્તાનો અભિપ્રાય હોય છે; અને તથાપિ' કહીને દ્વિતીય વાક્યાંશમાં જે કહેવાયું હોય, તેને મુખ્ય તરીકે જણાવવાનો વક્તાનો અભિપ્રાય હોય છે.
પ્રશ્ન : અરે ! આ તમે કેવું પૂર્વાપરવિરોધી કહી રહ્યા છો ? પહેલાં વરવિયસુદું...શ્લોકની વિચારણામાં કહી ગયા કે તથાપિ' શબ્દ સાથે જે કહેવાયું હોય તે ગૌણવૃત્તિએ કહેવાયું હોય, અને હવે અહીં કહો છો કે તથાપિ’ કહીને જે કહેવાયું હોય તે મુખ્ય હોય... તેથી આમાં પૂર્વાપ૨વિરોધ હોવો શું
સ્પષ્ટ નથી ?
ઉત્તર : નહીં મહાત્મન્ ! અલ્પજ્ઞને ભલે વિરોધ લાગે,તમને ન લાગવો જોઈએ; કારણ કે આમાં વાસ્તવિક તેવો પૂર્વાપર વિરોધ નથી. જ્યાં આ રીતે ચચૅપિ’શબ્દના પ્રયોગ સાથે તથાપિનો પ્રયોગ હોય, ત્યાં ‘તથાપિ’ શબ્દ પછી કહેવાતી વાત મુખ્ય હોય છે અને જ્યાં આ રીતે યદ્યપિ’શબ્દનો પ્રયોગ ન હોય,તેવા વાકયમાં (અથવા કદાચ યદિ’ શબ્દનો પ્રયોગ કર્યો હોય,તો) તથાપિ (કે અપિ) શબ્દની પૂર્વે જે આવે તે ગૌણવૃત્તિએ હોય છે. પ્રસ્તુતમાં •દ્યપિ’ શબ્દનો પ્રયોગ છે, તેથી ધર્મ જ પ્રધાન છે' એવા વાક્યાંશને જ મુખ્ય જણાવવાનો ગ્રન્થકારનો અહીં અભિપ્રાય છે એ સ્પષ્ટ છે.
હું તમને જ પૂછું. કોઈ વ્યક્તિ પહેલાં શ્રીતીર્થંકર ૫૨માત્માએ કરેલા ઉપકારોની ઘણા વિસ્તારથી વાતો કર્યા પછી આવો વાક્યપ્રયોગ કરે કે જોકે સૂત્રરચના કરીને ગણધર દેવોએ પણ આપણા પર અનુપમ ઉપકાર કર્યો છે, તોપણ તેઓના એ ઉપકાર વગેરેનું વર્ણન કરવામાં પરમાર્થથી વિચારીએ, તો તેઓને ગણધર બનાવનારા શ્રીતીર્થંકર પરમાત્માના ઉપકારોનું જ વર્ણન થવું જણાય છે.’ તો આવા વચનપ્રયોગ પરથી-શું તમે એનો આવો ફલિતાર્થ કાઢશો કે (અ) આમાં પણ શ્રીતીર્થંકર પરમાત્મા (કે એમના ઉપકાર)કરતાં
