________________
[૧૬૧
અર્થ-કામ માટે શું કરવું ? ધર્મ જ]. આ રીતે “સાભિમ્પંગ અનુષ્ઠાન પણ નિરભિવંગ અનુષ્ઠાનનું કારણ બની શકે છે, એ પણ હિતકર બની શકે છે... ઈત્યાદિ વાતો લખી હોવા છતાં મહાત્મનું! પૃ. ૬૫ ઉપર તમે આવું વિધાન કરી દો કે xxx સંસારસુખની કામનાઓથી ઉપયોગ પૂર્વક કરાતું ઘર્માનુષ્ઠાન પણ ભાવ અનુષ્ઠાનરૂપ બનતું નથી. તેમ જ ભાવાનુષ્ઠાનના કારણરૂપ પ્રધાન દ્રવ્યાનુષ્ઠાન સ્વરૂપ પણ બનતું નથી xxxતો પછી એ સજ્જનોને માન્ય શી રીતે બને? પુણ્યાત્મનું! ભૌતિક અપેક્ષાવાળું અનુષ્ઠાન વિષાનુષ્ઠાન છે, તે ધર્મરૂપ બનતું નથી.થોડું સુખ આપી તેમાં જીવને આસક્ત બનાવી એના પરિણામે પછી જીવને ભયંકર દુઃખો ભોગવવાં પડે છે...” ઈત્યાદિ જણાવનાર જેમ વચનો મળે છે તેમ ભૌતિક અપેક્ષાવાળા અનુષ્ઠાનથી પણ જીવનું અહિત તો નથી થતું, પણ એ દ્વારા જીવ ઊંચો આવી જાય છે, ભાવઅનુષ્ઠાન પામી આત્મહિત સાધી જાય છે. એવાં શાસ્ત્રવચનો પણ ઠેરઠેર મળે જ છે. જેમ કે શ્રી પંચાશકમાં દેવતાના ઉદેશવાળા સાભિવંગ રોહિણી વગેરે તપને હિતકર કહ્યો છે, બત્રીસીમાં બાધ્ય ફળાપેક્ષાવાળા અનુષ્ઠાનને સદનુષ્ઠાનનો રાગ કરાવનારું કહી હિતકર કહ્યું છે. પચ્ચકખાણ અષ્ટકમાં અપેક્ષાવાળો સદૂભક્તિયુક્ત દ્રવ્યપચ્ચકખાણને ભાવ પચ્ચકખાણનું કારણ કહ્યું છે. ધર્મબિન્દુમાં પણ કહ્યું છે કે તેવા ભોગાભિલાષ વગેરે આલંબને દ્રવ્યદીક્ષાને સ્વીકારીને ભાવદીક્ષામાં આરાધક બની ગયા” ઈત્યાદિ. *
મહાત્મનું! જ્યારે આવાં બન્ને શાસ્ત્રવચનો મળે છે, ત્યારે એક બાજુનાં શાસ્ત્રવચનોની ઉપેક્ષા કરી ઠેરઠેર અન્ય અભિપ્રાયવાળા જ શાસ્ત્રવચનોનો ઉલ્લેખ કરવો અને એ રીતે, ઉપેક્ષા કરાતાં શાસ્ત્રવચનોના અભિપ્રાયને ઉડાડવાનો પ્રયાસ કરવો એ શી રીતે હિતકર નીવડે? પરીક્ષા કરનાર પરીક્ષકે તો બન્ને તરફનાં શાસ્ત્રવચનોને નજરમાં લઈ વિચાર કરવો જોઈએ. બન્ને કથનોનો વિષયવિભાગ અપેક્ષા વગેરે શોધી, રહસ્ય કાઢવાનો પ્રયાસ કરવો જોઈએ. એક અભિપ્રાયવાળાં વચનોનો ઢગલો કરી એના અર્થનો પ્રપંચ ખડો કરી દેવા માત્રથી અન્ય અભિપ્રાયવાળાં વચનો કંઈ ઊડી જતાં નથી કે અસત્ય ઠરી જતાં નથી કે એવું કરવાથી સાચું તત્વ પણ હાથમાં આવી શકતું નથી. તમે એક અભિપ્રાયવાળાં શાસ્ત્રવચનો ટાંકી ટાંકીને એનો જેટલો યથાર્થ અર્થ કર્યો છે, તે બધો કોને અમાન્ય છે કે આટલાં બધાં પાનાં ભરવાની જરૂર પડી?
