________________
અર્થ-કામ માટે શું કરવું? ધર્મ જ]
[ ૧૩૯ વૃત્તિ હોતી નથી” ઈત્યાદિ દેખાડવાનો જે પ્રયાસ કર્યો છે તે પંચાશકશાસ્ત્રથી વિરુદ્ધ છે એ પણ સિદ્ધ થઈ ગયું.
એક વિચારણા સમ્યગુદર્શન વગેરેને પામેલો જીવ લાખ રૂ. વગેરેની ઈચ્છા ન કરવા જેવી - ખસેડવા જેવી માનતો જ હોય છે, તેમ છતાં જેને તેવા વિશિષ્ટ પ્રકારના અપ્રત્યાખ્યાનાવરણ-પ્રત્યાખ્યાનાવરણ કક્ષાના રાગદ્વેષનો ઉદય હોય છે, તે જીવ સમ્યગ્દર્શન હોવા છતાં તેવી ઈચ્છાને દબાવતો નથી કે દબાવી શકતો નથી અને તેથી તેને ઉપાયોને અજમાવવા તૈયાર થઈ જાય છે. અપ્રત્યા
ખાનાવરણ...ત્યાખ્યાનાવરણ કપાયરૂપ ચારિત્ર-મોહનીય કર્મના ઉદયનું કાર્ય જ આ છે કે સમ્યગ જ્ઞાન-દર્શનના પ્રભાવે જે ચીજને હેયરૂ૫ - દોષારૂપ જાણી હોય, તે ચીજની પૂણ ક્ષણિક સુખ અનુકૂળતા વગેરે માટે ઈચ્છા કરાવે - પ્રવૃત્તિ કરાવે. સત્યકીને સમ્યગ્દર્શન અને આગમોનો અભ્યાસ હોવા છતાં વિવિધ સ્ત્રીઓને ભોગવવાની ઈચ્છા અને પ્રવૃત્તિ શું ન હતાં? (હા, ચારિત્રમોહનીયનો ઉદય બંધ થાય અને ચારિત્ર પ્રાપ્ત થાય, પછી આવી ઈચ્છાઓ વગેરે ચારિત્રની હાજરીમાં જાગતાં નથી એમ કહી શકાય.) : જ્યારે આવા જીવને પણ ધન વગેરેની આવશ્યક્તા ઊભી થાય છે કે ઈચ્છા જાગે છે, ત્યારે તે એના ઉપાયો તરફ નજર નાખે છે. ધનપ્રાપ્તિના ઉપાય તરીકે લોકમાં આચરાતાં વેપારધંધા-નોકરી-ચોરી લૂંટફાટ-ધર્મ વગેરે
બાયો એની નજરમાં આવે છે. એમાંથી સૌથી વધુ સચોટ અને નિરવદ્ય - ઉપાય તરીકે ધર્મ દેખાવાથી એ ધર્મની પ્રવૃત્તિ શા માટે ન કરે? - શાસ્ત્રકારોને પણ બીજા બધા ઉપાયો કરતાં ધર્મ જ ધનાદિ પ્રાપ્તિના મુખ્ય હેતુ તરીકે માન્ય છે. શ્રાદ્ધ પ્રતિકમણ અર્થદીપિકામાં કહ્યું છે કે (પૃ. ૧૭૭) ધર્મ એ ધનાદિનો વ્યભિચારશૂન્ય મુખ્ય હેતુ છે. જેમ કે ફળનો મુખ્ય હેતું બીજ છે, વેપાર વગેરેમાં મહેનત કે બુદ્ધિ દોડાવવી એ ધનપ્રાપ્તિનાં સહકારી કારણો છે. જેમ કે પાણી સીંચવું વગેરે ફળનાં સહકારી કારણો છે. આ બધાં સહકારી કારણો વ્યભિચારી (પોતાનું ફળ આપવાનું કાર્ય ન પણ કરે એવા પણ હોય છે? १. धर्मो धनादेर्व्यभिचारवन्ध्यो बीजं फलस्येव हि मुख्यहेतु: ! उपक्रमाद्याः सहकारिणोऽम्भ:सेकादिवते व्यभिचारिणोऽपि ।।
( 1 વિમાત્ર, પૃ. 9૭-૪૬)
