________________
વિષય - ૧૩
“ધનાર્થિનાં” શબ્દથી સૂચિતાર્થ
ધર્મબિંદુશાસ્ત્રમાં આચાર્ય ધુરંધર શ્રીહરિભદ્રસૂરિ મહારાજે પણ ‘ધનવો ધાર્થિનાં ધર્મઃ’ એવું જે કહ્યું છે,તે પણ સૂચવે છે કે ધનની ઇચ્છાવાળાને ધર્મ ધન આપે છે.’ પણ એ કયારે ધન આપે ? ધર્મને સેવે ત્યારે. વળી, ઇચ્છા પ્રવૃત્તિનો હેતુ હોવાથી પ્રસ્તુતમાં પણ, ધર્મપ્રવૃત્તિમાં કઈ ઈચ્છા કારણ ખની છે એ નિર્ણય કરવાનો છે. ધનાર્થી’તરીકેનો ઉલ્લેખ સ્પષ્ટ જણાવે છે કે ધનની ઈચ્છા' એ ધર્મપ્રવૃત્તિનું કારણ ખની છે. અર્થાત્ ધનની ઇચ્છાવાળો ધનની ઈચ્છાથી ધર્મને સેવે, તો એ ધર્મ એને ધન આપે છે.' એવું વિધાન શ્રી હરિભદ્રસૂરિ મહારાજે કર્યું છે. આ વિધાન તેઓશ્રીએ શું શ્રોતા જીવની પાસે ધન વગેરેની ઇચ્છાથી ધર્મ કરાવી, પછી એને દુર્ગતિઓમાં રિખાવી રિબાવીને મારવાના ઉદ્દેશથી કર્યું છે ? શ્રોતા પર દયાના મહાસાગર ઉપદેશક આચાર્ય આવું ઇચ્છે ખરા ? આવું ન ઈચ્છે એ તો નક્કી જ છે.વળી,આ ગાથામાં ધર્મનો જો માત્ર મહિમા જ દેખાડવો હોત તો ‘ધાર્થિનાં’પદની જરૂર જ નહોતી.સીધું એમ લખી શકત કે. ‘ધનતો ધર્મ’ ‘વાગતો ધર્મઃ’ પણ એટલું જ ન લખતાં, ‘ધાર્થિનાં પનવો ધર્મ, મિનાં જ્ઞાનવ' એમ લખ્યું. આ ચોખ્ખું વિધાન જણાવે છે કે તમને ધનની ઈચ્છા હોય તો ધર્મ કરો, ધર્મ વિના ધન નહિ જ મળે.’
ખીજી આ પણ વાત છે કે જો નવો ધનાર્થિનાં ધર્મઃ' એ વાકય માત્ર ધર્મનો મહિમાસૂચક હોત, ધર્મનું વિધાન કરનારું નહિ; તો પછી ધર્મ ન આપવર્ચસ્વ પારંપર્યેળ સાધક' એ કથન પણ ધર્મ અપવર્ગ(મોક્ષ)દાતા છે’ એટલા ધર્મના મંહિમામાત્રને બતાવનારું માનવું પડે, મોક્ષ માટે ધર્મ' કરવાના વિધાનને કરનારું નહિ.
સારાંશ : ધનવો ધાર્થિનાં ધર્મ' શ્લોક ધર્મનો માત્ર મહિમા જણાવનાર નથી, પણ ધર્મના આવા વિધાનને કરનારો છે કે તમારે ધનની ઈચ્છા હોય તો ધર્મ કરો. તમારે મોક્ષની ઇચ્છા હોય તો ધર્મ જ કરો.’તાત્પર્ય કે જેમ મોક્ષની ઈચ્છા હોય તો ધર્મ જ કરાય, એમ ધનની ઈચ્છાથી પણ ધર્મ જ કરાય. વળી,એ પણ વાત છે કે આ શ્લોકથી શાસ્ત્રકાર ભગવંતને ધર્મ શા માટે કરવો ?’ એ કહેવું અભિપ્રેત નથી. એટલે કે ધર્મના પ્રયોજનનું વિધાન કરવું અભિપ્રેત નથી. એવું જો અભિપ્રેત હોત તો તો એમ જ લખત કે ધર્મ મોક્ષ માટે જ
