________________
૧૩૬]
[[ધર્મ શા માટે કરવો ? મોક્ષ માટે જ પ્રશ્ન:“કર્મક્ષયના ઉદ્દેશથી પ્રવર્તવા માંડેલો તે જીવ મુગ્ધ રહ્યો હતો નથી, કિન્તુ મુગ્ધતર બની ગયો છે.” આવી તમારી વાત યોગ્ય લાગતી નથી, કેમ કે પંચાશકજીમાં આવું જે કહ્યું છે કે “મુગ્ધ લોકો તે રીતે (એટલે કે, દેવતાના ઉદ્દેશ વગેરેથી) પ્રવૃત્ત થઈને પછી અભ્યાસના યોગે કર્મક્ષયના ઉદ્દેશથી પણ પ્રવૃત્તિ કરે છે. પણ પહેલેથી જ એ કર્મક્ષયના ઉદ્દેશથી પ્રવૃત્તિ કરી શક્તો નથી, એમાં એનું મુગ્ધત્વ જ કારણ છે. તેના પરથી એ વાત સ્પષ્ટ રીતે જણાય છે કે મુગ્ધ જીવ જ પહેલાં દેવતા વગેરેના ઉદ્દેશથી તપ કરતો હતો અને એ જ પછીથી કર્મક્ષયના ઉદ્દેશથી તપ કરે છે. માટે કર્મક્ષયના ઉદેશથી પ્રવર્તવા માંડેલો તે પણ મુગ્ધ જ હોય છે... બાકી એ મુગ્ધ” ન હોય, તો એનો “મુગ્ધ જીવ પછીથી કર્મક્ષયના ઉદ્દેશથી પ્રવર્તવા માંડે છે ઈત્યાદિ રીતે મુગ્ધ' તરીકે ઉલ્લેખ શી રીતે થાય ?
ઉત્તર : પુણ્યશાલિનું! લોકમાં અને શાસ્ત્રમાં ભૂતપૂર્વ નયે આ રીતે ઉલ્લેખ થાય છે. જેમ કે લોકમાં જે કહેવાય છે કે “જુઓ! આ કરોડપતિ ભીખ માંગે છે!” એમાં તે વ્યક્તિ વિવક્ષિત કાળે ભિખારી બની ગયો હોવા છતાં - અને કરોડપતિ ન રહ્યો હોવા છતાં એનો એના ભૂતકાલીને કરોડપતિપણાના કારણે કરોડપતિ તરીકે ઉલ્લેખ થાય છે. શાસ્ત્રમાં પણ જે વાતો આવે છે કે “ચૌદપૂર્વી પણ પ્રમાદને વશ બનીને નિગોદમાં જાય છે. એમાં નિગોદમાં જતા પ્રમાદવશ જીવનો જે “ચૌદપૂર્વી” તરીકેનો ઉલ્લેખ થયેલો છે તે તેના ભૂતકાળના ચૌદપૂર્વને નજરમાં લઈને જ. જ્યારે એ નિગોદમાં જાય છે ત્યારે કે નિગોદનું આયુષ્ય બાંધતો હોય ત્યારે કોઈ એ ચૌદપૂર્વ હોતો નથી, કેમ કે ચૌદપૂર્વની હાજરીમાં તો અવશ્ય સમ્યકત્વી હોઈનિગોદનું આયુષ્ય બાંધતા નથી કે નિગોદમાં જતા નથી. એમ પ્રસ્તુતમાં પણ વિવક્ષિત જીવ જ્યારે કર્મક્ષયના ઉદ્દેશથી પ્રવર્તવા માંડે છે, ત્યારે મુગ્ધ રહ્યો ન હોવા છતાં, પૂર્વમાં એની મુગ્ધ અવસ્થા હતી એને આશ્રીને એનો “મુગ્ધ' તરીકે ઉલ્લેખ થયો છે.
પ્રશ્ન: અહીં તે જીવના વર્તમાનકાલીન (વિવણિત કાલીન) મુગ્ધત્વના કારણે “મુગ્ધ તરીકે ઉલ્લેખ નથી, કિન્તુ ભૂતકાલીન મુગ્ધત્વના કારણે “મુગ્ધ તરીકે ઉલ્લેખ છે; એ વાત તમે કહો છો એટલા માત્રથી જ માની લેવી કે એમાં કાંઈ યુક્તિ પણ છે? १. मुग्धलोको हि तथाप्रथमतया प्रवृत्तः सन्नभ्यासात् कर्मक्षयोद्देशेन प्रवर्तते, न पुनरादित एव तदर्थं प्रवर्तितुं शक्नोति, मुग्धत्वादेव ।
(વા. 99/રદ્દ કૃત)
