________________
૧૧૪ ]
[ ધર્મ શા માટે કરવો ? મોક્ષ માટે જ
बाञ्छतामपि पुरुषाणां न धर्मव्यतिरेकेण संपद्येते, धर्मवतां पुनरतर्किती स्वत एवोपनमेते' અર્થ-કામ પોતાની મેળે જ આવી મળે છે.’ - અહીં સુધીનો પાઠ છુપાવીને भात्र अतोऽर्थकामार्थिभिः पुरुषैः परमार्थतो धर्म एव उपादातुं युक्तः, तस्मात् स एव प्रधानः' આથી અર્થ-કામના અર્થી પુરુષોએ પણ પરમાર્થથી તો ધર્મ જ કરવો યુક્ત છે,તેથી ધર્મ જ પ્રધાન છે.’ આટલો જ પાઠ રજૂ કરે છે;તે પણ તેમની સશલ્ય મન:સ્થિતિનું દર્શન કરાવે છે. ×××
gy
તમારી આ વાતો સાવ તુચ્છ જ છે.. કેમ કે આમાં આગળનો સાંઠ છુપાવવાની કોઈ જરૂર જ નથી કે જેથી એને છુપાવવો પડે. અર્થ-કામને ઈચ્છનારા પુરુષોને પણ ધર્મ વિના તે મળતાં નથી... જ્યારે ધર્માત્માને તો નહીં કલ્પેલાં એવાં અર્થ-કામ પોતાની મેળે જ આવી મળે છે.’ આટલો અંશ કે જેને પછી કહેલી ‘આથી અર્થ-કામના અર્થી પુરુષોએ પણ પરમાર્થથી તો ધર્મ જ કરવો યુક્ત છે,તેથી ધર્મ જ પ્રધાન છે. આ વાતને ખાધિત કરતો હોવાની તમે કલ્પના કરો છો અને તેથી અમે એ છુપાવીએ છીએ એવો તમે આરોપ કરો છો. પણ વાસ્તવમાં કંઈ તે તેને બાધિત કરતો નથી કે જેથી એને છુપાવવો પડે... પ્રથમ વાતનો તે અંશ, જેઓ ધર્મ પામી ગયા છે – ધર્મ કરી રહ્યા છે,તેવા ધર્માત્માનો ઉલ્લેખ કરે છે; જ્યારે ખીજી વાત મુખ્યતયા, હજુ જેઓ ધર્મમાં જોડાયા નથી અને તેમ છતાં અર્થ-કામની ઈચ્છાથી પણ એક વાર ધર્મમાં જોડાઈ જાય એ માટે છે. આમ ખન્નેનો વિષય જુદો હોઇ પ્રથમ વાત ખીજી વાતને ખાધિત કરે છે એવું રહે છે જ કયાં ? કે જેથી પ્રથમ વાતને છુપાવવાનો પ્રશ્ન ઊભો થાય. ઊલટું, એ અંશ પણ, પાછલી વાતને પુષ્ટ જ કરે છે.તે આ રીતે – (ગ્રન્થકાર જાણે કે અર્થ-કામાર્થી જીવને સંબોધીને કહી રહ્યા છે) ‘ભાઈ ! જો તું અર્થ-કામનો ઇચ્છુક છે, તોપણ વાસ્તવિકતા એ છે કે તારે ધર્મ જ કરવો જોઈએ; કેમ કે અર્થ અને કામને ઇચ્છતા માણસોને પણ તે અર્થ-કામ ધર્મ વગર મળતાં નથી; જ્યારે જેઓ ધર્મ કરે છે તેવા ધર્માત્માને તો ન ઇચ્છેલા પદાર્થો પણ સ્વયં આવી મળે છે.' આમ, આવો અર્થ ઉપસ્થિત કરી આપવા દ્વારા આ પૂર્વોક્તવચન અર્થ-કામની ઇચ્છાવાળાએ પણ ધર્મ જ કરવો જોઈએ' એ વાતને પુષ્ટ કરે છે.
પ્રશ્ન : આમાં તમે જે કહ્યું છે કે તેવા ધર્માત્માને ન ઈચ્છેલા પદાર્થો પણ સ્વયં આવી મળે છે તેમાં પણ' શબ્દ તમે તમારા ઘરનો ઘસાડીને
