________________
અર્થ-કામ માટે શું કરવું ? ધર્મ જ ]
[ ૧
સંસારમાં રખડ્યા. જમાલિએ ઉત્સૂત્ર ભાષણ કર્યું હોવા છતાં માત્ર પંદર ભવ જ સંસારભ્રમણ કરવાનું છે. આમ, બાંધેલા સિદ્ધાંતનો વિરોધ થાય એવાં બે હૃષ્ટાંતો ઉપસ્થિત થયાં.એ વિરોધને દૂર કરવા પૂર્વપક્ષીએ દષ્ટાંતને ખાતર માની લીધેલો સિદ્ધાંત ન બદલાય' એવા તમારા જેવા જ અભિપ્રાયથી, પોતે ખાંધેલા સિદ્ધાંતને ન બદલ્યો; પણ દષ્ટાંતને બદલવાનો = મચડવાનો પ્રયાસ કર્યો.
મરીચિની ખાખતમાં તેનું ‘વિા ષિ ષિ’ એવું વચન ઉત્સૂત્ર નહોતું, પણ ઉત્સૂત્રમિશ્રિત હતું અને તેથી અનંત સંસાર ન થયો' એવું સમાધાન આપ્યું; અને જમાલિની ખાખતમાં કહ્યું કે તેણે પંદર ભવ જ રખડવાનું છે એવું નથી, પણ પાંચ વાર તિર્યંચગતિમાં રખડવાનું છે.’ દષ્ટાંત બદલવાના અભિપ્રાયવાળા પૂર્વપક્ષીનો જમાલિની ખાખતમાં કહેવાનો આશય એ છે કે તિર્યંચગતિમાં બીજી ગતિમાં ગયા વગર વારંવાર જવાનું થાય તોપણ એ બધું એક જ વાર ગમન કર્યું કહેવાય. અન્ય ગતિમાં વચ્ચે જવાનું થાય તો જ પછી પાછું તિર્યંચગતિમાં થયેલું ગમન ખીજી વારનું ગમન કહેવાય.આમ પાંચ વાર તિર્યંચગતિમાં તે રખડવાનો છે અને તેથી તિર્યંચમાં એક એક વારમાં પણ અનંત કાળ પસાર થઈ શકતો હોઇ તેણે કરવાના ભ્રમણનો કુલ કાળ પણ અનંત કાળ હોવો અવિરુદ્ધ છે. પૂર્વપક્ષીએ આવું સમાધાન આપ્યું છે. આમ, પોતાના માની લીધેલા સ્વચ્છંદી સિદ્ધાંતને *બદલવો નથી તેથી દૃષ્ટાંતને બદલવાનો પૂર્વપક્ષીએ પ્રયાસ કર્યો.
પણ પૂજ્ય ઉપાધ્યાયજી શ્રી યશોવિજયજી મહારાજાને આ રીતે દૃષ્ટાંત અંગે આડીઅવળી દલીલો કરીને, કલ્પેલા સિદ્ધાંતને પકડી રાખવો એ જરાય યોગ્ય લાગતું નથી.તેથી ધર્મપરીક્ષા ગ્રંથમાં વિસ્તારથી પૂર્વપક્ષના નિરૂપણપૂર્વકનું ખંડન કર્યું છે. આમાં આપણે એટલું જ વિચારવાનું છે કે સિદ્ધાંતનો જેમાં વિરોધ થયો હોય, એવાં પણ દષ્ટાંતો દુનિયામાં સંભવી શકે છે.' એવું જો પૂ. ઉપાધ્યાયજી મહારાજાને સંમત હોત, તો તો આ બે સ્થળોએ પણ પૂર્વપક્ષીને એવું જ કહી દેત કે ભાઈ ! આ રીતે સિદ્ધાંતનો વિરોધ થવામાત્રથી શાસ્ત્ર અને સંપ્રદાયથી વિરુદ્ધ એવી આવી બધી મરીચિનું વચન ઉત્સૂત્રમિશ્ર હોવાની’ અને જમાલિનો સંસાર અનંત કાળ હોવાની' કલ્પનાઓ કરવાની કોઈ જરૂર નથી કે તે કલ્પનાઓને સિદ્ધ કરવા અનેક ક્લિષ્ટ કલ્પનાઓ દોડાવવાની પણ કોઈ જરૂર નથી; કેમ કે કોઈ કોઈ દૃષ્ટાંતમાં સિદ્ધાંતથી વિરુદ્ધ
