________________
૮૨]
[ ધર્મ શા માટે કરવો? મોક્ષ માટે જ
કરેલ ઘર્મરૂપ એક અંશમાં નુકસાનરૂપ ન હોય એવો મહાલાભ દેખાડે અને શૃંગાર વગેરે રૂપ બીજા અંશમાં ગ્રન્થકાર મહાનુકસાનરૂપ હોય એવા મહાલોભની વાત કરે, એવો જે ભાવ ફલિત કરવા તમે મથી રહ્યા છો તે ભાવ નીકળવો સંભવિત નથી. કેમ કે લોભથી, ભયથી, શૃંગારથી, માત્સર્યથી જેઓ અસમ ઘર્મ કરે છે તેઓને અમેય ફળ (મહાલાભ) મળે છે. તેવું એક આખું વાક્ય, લોભથી ધર્મ કરનારને મહાલાભ મળે છે અને શૃંગારથી ઘર્મ કરનારને મહાનુકસાન મળે છે એવો અર્થ જણાવી શકતું નથી. તે પણ એટલા માટે કે એવો અર્થ કાઢવામાં સમુચ્ચયના તાત્પર્યવાળો તે આખો શ્લોક જ અસંગત બની જાય છે. તે સ્પષ્ટ સમજવા માટે ધર્મપરીક્ષા ગ્રન્થમાં પૂ. ઉપાધ્યાયજી મહારાજે જે કહ્યું છે તે પહેલાં સમજી લ્યો. તેઓ શ્રીમદે કહ્યું છે કે
સમુચ્ચયના પ્રતિયોગી પદાર્થોમાં (અર્થાત્ જેઓની ભેગી વાત કરી હોય તે બધામાં) સમાન રીતે પ્રસ્તુત ઘર્મવિશિષ્ટ ક્રિયાનો અન્વય થવા દ્વારા જ સમુચ્ચયનો નિર્વાહ થાય છે. (અર્થાત તેવો, અન્વય થતો હોય તો જે) સમુચ્ચયના તાત્પર્યવાળા તે વાક્યથી સમુચ્ચયનો બોધ થઈ શકે છે. અને તેથી તે વાક્ય સંગત બને છે. આ જ બાબત અંગે આગળ તેઓશ્રી લખે છે કે “પ્રસ્તુતમાં પણ ઉપશાન્ત વગેરેમાં (ઉપશાંત મોહ, ક્ષીણ મોહ અને સયોગી કેવળીમાં) સ્થિતિનિમિત્ત-કપાયાભાવવિશિષ્ટ જે પ્રસ્તુત જીવઘાતનિમિત્તત્વરૂપ ધર્મ તવિશિષ્ટ સામયિક કર્મબંધ થવાની ક્રિયાનો સમાન રીતે અન્વય થતો હોય, તો જ સમુચ્ચય સંગત થાય, તેથી......”
પ્રસ્તુત શ્લોકમાં પણ લજ્જાથી અસમધર્મ કરનાર ભયથી અસમધર્મ કરનાર વગેરે જીવોની મહાલાભ પ્રાસિરૂપ ક્રિયા અંગે ભેગી વાત છે. અર્થાત તે બધાનો સમુચ્ચય કર્યો છે. તેથી એ સમુચ્ચયનો તો જ નિવહ થાય.(અને તેથી એ વાક્ય તો જ સંગત બને) કે જો લજ્જાથી અસમ ઘર્મ કરનાર, ભયથી અસમ ધર્મ કરનાર, શૃંગારથી અસમ ઘર્મ કરનાર... વગેરે બધા જીવોમાં સાક્ષાતુ કે પરમ્પરાએ અસમધર્મજન્યત્વ વિશિષ્ટ મહાલાભની પ્રાપ્તિ
१. समुच्चयप्रतियोगिनां पदार्थानां तुल्यवत्प्रकृतधर्मविशिष्टक्रियान्वयित्वेन समुच्चयनिर्वाहाद् । . २. प्रकृतेऽप्युपशान्तादीनां तुल्यवदेव स्थितिनिमित्तकषायाभावविशिष्ट प्रकृतजीवघातनिमित्तकસામવિશ્વમવનક્રિયાનેવ સમુદાયોપરિતિ xxx
(ધર્મીલા, એ. ૬૮, પૃ. ૨૪૮ર૪૨)
