________________
અર્થ-કામ માટે શું કરવું ? ધર્મ જ ]
[ ૩૧
પ્રવર્તકત્વ હોય છે. પ્રસ્તુતમાં પણ જો તમે ધનઋદ્ધિને ઈચ્છો છો' એ ભાગ ઈષ્ટ તરીકે ધનદ્ધિનો નિર્દેશ કરે છે, તો તમારે પૂજા કરવી જોઈએ' એ પ્રામાણિક વચન પૂજામાં રહેલી તે ઈષ્ટની સાધનતાનું જ્ઞાન કરાવે છે. આમ, અહીં થતો વિધ્યર્થ પ્રયોગ પણ ઈષ્ટસાધનતાનું જે જ્ઞાન કરાવે છે, તે જ તેનું પ્રવર્તકત્વ હોઈ તેને માત્ર સ્વરૂપદર્શક-મહિમાદર્શક માનવા એ શાસ્ત્રવચનના ભાનુ સામે ધૂળ ઉડાડવા ખરોબર છે.
આમ, જો તમે ધનદ્ધિને ઈચ્છો છો તો તમારે શ્રીજિનેશ્વર દેવની પ્રતિમાની સુગંધી દ્રવ્યોથી પૂજા કરવી જોઈએ' એ રીતે વિધ્યર્થ પ્રયોગ થયો હોય, તો પણ એને શાસ્ત્રકારોએ પ્રવર્તક માન્યો છે, તો પછી જો તમે ધનઋદ્ધિને ઇચ્છો છો તો તમે સુગંધી દ્રવ્યોથી શ્રી જિનેશ્વર દેવની પૂજા કરો' એવો આજ્ઞાર્થ પ્રયોગ થયો હોય, તો તો તે વચનને સુતરાં પ્રવર્તક માનવું જ પડે; માત્ર સ્વરૂપદર્શક-મહિમાદર્શક નહિ. (કેમ કે પ્રેરણા કરવામાં, તારે આમ કરવું જોઈએ’ ઇત્યાદિ વિધ્યર્થ પ્રયોગ કરતાં પણ ‘તું આમ કર’ એવો આજ્ઞાર્થ પ્રયોગ વધુ અસરકારક છે.)
ન
પ્રશ્ન : પણ આમાં તમે જ કહી ગયા કે એ વિધ્યર્થ પ્રયોગ ઈષ્ટસાધનતા વગેરેનો ખોધક હોઈ પ્રવર્તક અને છે. તેથી, જ્યાં વિધ્યર્થ પ્રયોગ થયો હોવા છતાં ઈષ્ટસાધનતાનો ખોધ ન થતો હોય,ત્યાં તે પ્રયોગ પ્રવર્તક ખનતો નથી; એ તો તમારે પણ માનવું જ પડશે ને ? અને તો પછી એ જ ગ્રન્થમાં ૪૭૪.૭૫ મી ગાથામાં ધન વગેરેના સાંસારિક સુખને પરમાર્થથી દુઃખરૂપ કહ્યા છે. વળી, દુઃખ તો જીવને અનિષ્ટ છે જ. તેથી ધનઋદ્ધિ વગેરેનું અનિષ્ટ તરીકે મનમાં અનુસંધાન થવાથી ‘નક્ દુ વગેરે શ્લોકમાં રહેલા વિધ્યર્થ-આજ્ઞાર્થ પ્રત્યયથી ઇષ્ટસાધનતાનો ખોધ જ થશે નહિ. અને તો પછી તે પ્રવર્તક પણ શી રીતે અને ? અને એ પ્રવર્તક ન બનતો હોય, તો પછી મહિમાદર્શક જ માનવો પડે ને ?
ઉત્તર : પુણ્યશાલિન્ ! તે તે શ્લોકોનાં સ્થાનો પર નજર નાખી હોત, તો આ પ્રશ્ન પૂછવો ન પડત... ધન વગેરેને પરમાર્થથી દુઃખરૂપે જણાવનારા શ્લોકો આવે એ પૂર્વે જ આ શ્લોકો આવી ગયા છે. તેથી જ્યારે આ શ્લોકો સાંભળવામાં આવી રહ્યા છે; ત્યારે શ્રોતાને ધન વગેરેની અનિષ્ટ’ તરીકે ઉપસ્થિતિ ન હોવાથી કે ઘનદ્ધિના સાધન તરીકે જિનપૂજા વગેરેની
