________________
અર્થ-કામ માટે શું કરવું? ધર્મ જ].
- [ ૩૭ નિર્વેદ પમાડનારી ધર્મદેશનાનો પ્રારંભ કર્યો તે શી રીતે સંગત થાય? * ઉત્તર : જે દિશામાં જીવોને ભવનિર્વેદ પમાડવાનો આશય હોય, અને એ આશય સફળ થાય એ માટે સ્વશક્તિશયોપશમાનુસાર નિષ્કપટ શાસ્ત્રવિહિત પ્રયત્ન હોય, તે બધી દેશના ભવનિર્વેદ કરનારી કહેવાય. પછી ભલે એમાં કોઈ ભાગમાં અર્થ-કામ પુરુષાર્થાદિની વાતો પણ હોય !બ્રીઉપમિતિ ભવપ્રપંચાક્ષામાં કહ્યું છે કે ખરેખર આ જગતમાં જે જીવને જે રીતે બોધનું ભાજન કરી શકાય (બોધ પમાડી શકાય) તેમ હોય, તે રીતે હિતકારીએ પ્રયત્ન કરવો જોઈએ. મુગ્ધ બુદ્ધિવાળા જીવોને પહેલાં મનમાં ધર્મ રુચતો નથી, તેથી કામ અને અર્થની કથા કહેવા વડે તેઓનું મન આકર્ષવામાં આવે છે. આ રીતે આકર્ષાયેલા તેઓ ઘર્મ પમાડી શકવા શક્ય બને છે. માટે આ રીતે આકર્ષણ દ્વારા સંકીર્ણ સત્કથા કહેવાય છે; તેથી સંકીર્ણ કથાના ગુણોની અપેક્ષાવાળી કયાંક સંકીર્ણરૂપતાને ધારણ કરતી એવી આ શુદ્ધ ધર્મની જ કથા કહેવાશે.”
અહીં પણ, ક્યાંક સંકીર્ણપતાને ધારણ કરનારી આ કથાનો પણ શુદ્ધ ધર્મની જ કથા તરીકે ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે. પ્રસ્તુતમાં પણ સામો જીવ આનુષંગિક ઘર્મફળની પ્રાસિં દ્વારા ઘર્મશ્રદ્ધા વધારીને સંપૂર્ણ ધર્મ પામે – ભવનિર્વેદ પામે, એ દષ્ટિએ ઉક્ત શ્લોકો કહેવાયા હોવાથી એ દેશનાને “ભવ- નિર્વહકારિણી' કહેવામાં કોઈ વાંધો નથી. તેથી ઉક્ત શ્લોકોને પ્રેરણા કરનારા માનવામાં કોઈ વાંધો રહેતો નથી. અને તેથી ધનાદિની ઈચ્છાથી પણ ધર્મ જ કરવાનું સાધુથી કહેવાય જ નહિ એવો આગ્રહ ખોટો છે એ સ્વીકારવું જોઈએ. સાધુઓને પણ આવું કહેવું સર્વથા નિષિદ્ધ નથી જ, એ વાત સ્વીકારો. १. किलात्र यो यथा जन्तुः शक्यते बोधभाजनम् ।
कर्तुं तथैव तद्बोध्ये विधेयो हितकारिभिः ॥४७॥ न चादौ मुग्धबुद्धीनां धर्मो मनसि भासते । कामार्थकथनात्तेन तेषामाक्षिप्यते मनः ॥४८॥ आक्षिप्तास्ते ततः शक्या धर्म ग्राहयितुं नराः । विक्षेपद्वारतस्तेन संकीर्णा सत्कथोच्यते ॥४९॥ तस्मादेषा कथा शुद्धधर्मस्यैव विधास्यते । भजन्ती तद्गुणापेक्षां क्वचित्संकीर्णरूपताम् ॥५०॥
