________________
૪૦ ]
[ધર્મ શા માટે કરવો? મોક્ષ માટે જ વળી, સદ્ધર્મગુરુઓ આ સંસારી જીવની હાલત-ભૂમિકા જાણે છે. આ જીવ પ્રથમ પ્રથમ ધર્મદિશના સાંભળી રહ્યો છે; તેથી કલ્યાણ એટલે મોક્ષના હેતુઓ વગેરે રૂપ અર્થ એ જાણતો નથી કે એણે સાંભળ્યા નથી કે એણે સદા નથી.એ સદ્ધર્મગુરુબરાબર જાણે છે, તેથી આ ઉપદેશ તેવા જ અર્થથી પ્રવૃત્તિ કરવાની પ્રેરણારૂપ છે.વળી “આલોક-પરલોક આ શબ્દો જ તમારો માનેલો કલ્યાણ' શબ્દાર્થ પ્રસ્તુતમાં અપ્રસ્તુત છે એવું જણાવી રહ્યા છે. -
પ્રશ્ન: એના મનમાં ભલે એવો અર્થ ઉપસ્થિત થવાનો હોય, પણ ધર્મગુરુઓ તો કલ્યાણનો અર્થ બરાબર સમજે છે. તેથી તેઓએ તો મોક્ષહેતુભૂત સમ્યકત્વ વગેરે રૂપ કલ્યાણ માટે જ ધર્મ કરવાનો ઉપદેશ કર્યો કહેવાય ને?
ઉત્તર : ના, જ્યારે ધર્મગુરુ પોતે જાણે છે કે અમારા આ શબ્દથી સાંભળનારને ઘન વગેરે જ ઉપસ્થિત થવાનાં છે અને તેના ઉદ્દેશથી જ પછી એ પ્રવૃત્ત થશે ત્યારે તેમના પોતાના મનમાં રહેલો હું તો સમ્યકત્વ પ્રાપ્તિ આદિ રૂપ કલ્યાણની અપેક્ષાથી ધર્મ કરવાનો એને ઉપદેશ આપી રહ્યો છું એવો અભિપ્રાય અકિંચિત્કર બની જાય છે. કહેવાનો ભાવ એ છે કે જો પ્રાથમિક કક્ષા વગેરેના જીવોને આકર્ષવા વગેરે નિમિત્તે પણ ધનદ્ધિ વગેરે માટે ધર્મ કરવાની પ્રેરણા ન જ કરી શકાતી હોય, તેવી પ્રેરણા કરવી એ શાસ્ત્રવિરુદ્ધ જ હોય તો પોતાના મનમાં રહેલો આ અભિપ્રાય એવો ઉપદેશ આપનારને કોઈ બચાવ આપી શકતો નથી. જુઓ, ધર્મપરીક્ષા ગ્રન્થમાં આવતો નીચેનો અધિકાર –
'પૂર્વપક્ષ: મરીચિ વડે આ વચન કપિલને અસત્યબોધ થાઓ એવા અભિપ્રાયથી જ બોલાયેલું હતું. તે આ જાણતો જ હતો કે “આ મારું વચન કપિલને પરિવ્રાજક દર્શનમાં ધર્મ હોવાની બુદ્ધિ કરાવશે, માટે આ રીતે જ એને બોધ આપવો. આવી જાણકારી એને ન હોય, તો એ એને પરિવ્રાજક વેષ શા માટે આપે ? માટે કપિલની અપેક્ષાએ અસત્યબોધનો અભિપ્રાય १. मरीचिना तु प्रकृतवचनं कपिलस्यासत्यबोधाभिप्रायेणैव प्रयुक्तम् । स ह्येवं ज्ञातवान् एतन्मद्वचनं कपिलस्य परिव्राजकदर्शने धर्मबुद्धिजनकं भविष्यतीत्येवमेवायं बोधनीय इति, कथमन्यथाऽस्य परिव्राजकवेषमदास्यद् ? इति महद्वैषम्यमिति चेत् ? हन्त तर्हि उत्सूत्रमेवेदं प्राप्तमिति गतमुत्सूत्रमिश्रेण ।
