________________
અર્થકામ માટે શું કરવું? વર્ષ જ]
[૪૧ હોવાથી અને અપેક્ષાએ દેશવિરતિધર્મની ગણતરી હોઈ, સત્ય બોલવાનો અભિપ્રાય હોવાથી એ ઉત્સુત્ર મિશ્ર જ હતું (માટે ભગવાનના વચનમાં અને મરીચિના વચનમાં ઘણું વૈષમ્ય છે).
ઉત્તરપક્ષ: જો મરીચિ આ જાણતો હોય કે “મારું આ વચન કપિલને પરિવ્રાજક દર્શનમાં ધર્મ હોવાની બુદ્ધિ કરાવશે અને તેમ છતાં એને તેવો બોધ થાઓ એવા અભિપ્રાયથી એવું વચન બોલે, તો પછી એ વચન ઉસૂત્ર જ બની જાય. એ ઉત્સુત્ર મિશ્ર હોવાની વાત ઊડી ગઈ. પછી ભલે ને હું તો મારી દેશવિરતિની અપેક્ષાએ કાંઈક ધર્મ હોવાનું કહું છું એવો મનમાં મિથ્યા સંતોષ માનવાનો હોય.
પ્રસ્તુતમાં પણ ધર્મગુરુઓ જાણે જ છે કે કલ્યાણ' શબ્દ વાપરવાથી પણ સામા જીવને કાંઈ મોહેતુભૂત સમ્યકત્વાદિની બુદ્ધિ થવાની નથી. તેથી સામાને તું દાનાદિ કર જેથી આલોક-પરલોકમાં સમ્યકત્વાદિ પામે એવો બોધ કરાવવાના અભિપ્રાયથી તો એ વચન બોલવું શકય નથી. વળી, એ વચનોને કોઈ પણ અભિપ્રાય વગર જ સદ્ધર્મગુરુ બોલ્યા છે તેવું તો માની શકાતું જ નથી. માટે તું દાનાદિ કર, જેથી આલોક-પરલોકમાં કલ્યાણ = ઘનાદિ સુખ પામે એવો સામાને બોધ થવાનો છે, એવું અને એ વ્યક્તિ ધર્મમાં પ્રવૃત્તિ કરવા પણ તેવા આલોક-પરલોક સંબંધી સુખની ઈચ્છાથી પ્રેરાય એવું જણવાવાળા ગુરુનો એ વચન બોલવા પાછળનો અભિપ્રાય પણ શ્રોતાને તેવો અર્થબોધ કરાવવાનો જ હોવો માનવો પડે છે, અને તેથી એવા બોધ કરાવવાના અભિપ્રાયથી એવું વચન બોલવું એ જ શાસ્ત્રવિરુદ્ધ હોય, તો આવું ઉપદેશવચન ઉસૂત્ર બની જ જાય, પછી ભલેને ધર્મગુરુના મનમાં પોતાની અપેક્ષાએ - કલ્યાણ શબ્દથી સમ્યક્ત્વાદિની ઉપસ્થિતિ થતી હોય. આ પ્રશ્ન : પણ આ રીતે શ્રોતાનો અભિપ્રાય જ જો મુખ્ય ગણાતો હોય, અને શ્રોતા જો ઊંઘો અર્થ પકડે, તો એટલા માત્રથી શાસ્ત્રસંમત વચનો બોલનાર મહાત્માને પણ ઉત્સુત્ર ભાષણ લાગી જવાનો દોષ ઊભો નહિ થાય ?
ઉત્તર:હા,વક્તાને જ ખબર હોય કે મારા આ વચનપ્રયોગથી સામાને, મારા મનમાં રહેલ શાસંમત અભિપ્રાયથી વિરુદ્ધ હોય એવો અર્થ જ ઉપસ્થિત થવાનો છે, તેમ છતાં વક્તા જેનાથી તેવો વિપરીત બોઘ થાય એવો વચનપ્રયોગ કરે તો તેને સૂત્ર વિરુદ્ધ બોલવાનો દોષ લાગે જ.
