________________
૨૮ ]
[[ધર્મ શા માટે કરવો ? મોક્ષ માટે જ
દેખાવ ઊભો કરવા અને ચર્ચાસ્પદ બ્લોકોને જાણે કે ભુલાવી દેવાના ઈરાદાથી પુષ્પપૂજા વગેરે અંગેના શ્લોકો ટાંકીટાંકીને પાનાંનાં પાનાં ભરી દીધાં! પણ
.. અને “ 'શ્લોકના શબ્દોને પકડીને તેના પરથી સ્વાભિપ્રેત, તાત્પયાર્થ કાઢવાનો પ્રયાસ સુધ્ધાં કર્યો નહિ. શાસ્ત્રકારોનાં વચનના ગીતાર્થ મહાત્માઓએ કરેલા અર્થ પર અવલોકન = સમીક્ષા કરવા બેઠેલા તમે, શાસ્ત્રોમાં પણ અનેક સ્થળોએ આવી જે સમીક્ષાઓ આવે છે, ત્યાત વ્યક્તિ
ઓની ભાન્તિ દૂર કરનાર પ્રરૂપણાઓ આવે છે, તે જોઈ હશે. જે શબ્દ વાક્યાદિ પરથી જ કાં તો તે વિપર્યાસ-શ્રમ-સંદેહ દૂર કરવા અને કાં તો અન્ય વચનાદિ પરથી તે કામ-સંદેહ દૂર કરીને પછી એ જમના નિમિત્તભૂત તે શબ્દાદિ પરથી પણ આવો જ (અબ્રાન્ત) અર્થ અથવા એને અનુકૂળ અર્થ નીકળે છે, એવું તારવી દેખાડવું એ શાસ્ત્રકારોની લગભગ અનેક સ્થળે જોવા મળેલી પ્રણાલિકા છે. જુઓ – (૧) “વિકાનપપો પૂરે અત્યાર સારાનુચિનાપતિ,
સત્યાત્તિ' , આ વેદવચન પરથી ઇન્દ્રભૂતિ ગૌતમ બહાણને જીવ અંગે ઊભી થયેલી શંકાનું પ્રત્યક્ષ - અનુમાનાદિ પ્રમાણોથી નિરાકરણ કરી, પછી ભગવાને આ વચનો પરથી પણ સ્વાભિપ્રેત અર્થની યાને જીવદ્રવ્યની સિદ્ધિ કરી આપી (આ વાત, ઘણી પ્રસિદ્ધ છે. માટે લખતો નથી. જુઓ વિશેષાવશ્યક ભાષ્ય, બ્લોક નં. ૧૫૮૮ થી ૧૫૯૬). જોકે અહીં તો, ભગવાન સ્વાભિપ્રેત અર્થ કદાચ એ વચનોમાંથી કાઢી આપ્યો ન હોત, તોપણ વેદ અપ્રમાણ થવાનો જે પ્રશ્ન ઊભો થાત, તે પોતાને આપત્તિરૂપ નહોતો. તેમ છતાં ભગવાન સ્વાભિપ્રેત યથાર્થ અર્થ તેના પરથી પણ કાઢી આપ્યો છે.
યોગશાસ્ત્રના (૪-૮૭) શ્લોકમાં જે “લા સજાના ગિનાનું કહ્યું છે, તેને પકડીને મિથ્યાત્વીને સકામ નિર્જરા ન જ હોય એવી માન્યતાવાળો પૂર્વપક્ષી
“નવા ફલા સાન નિબ-ગના વહિનામ' (લોકાશા-૪-૮૭) ફત્યને योगशास्त्रस्यैव, वचनान्तरेण यतीनामेव सकामनिर्जरा सिध्यति, मिथ्यादृशां तु कर्मक्षयाद्यर्थ तपः कष्टं तन्वतामप्यकामैवेति, 'ज्ञेया सकामा यमिनाम्' इत्यादि वचनस्योत्कृष्टसकामनिर्जरा-स्वामिकथनपरत्वात्, उत्कृष्ट हि सकामा निर्जरा तेषामेव भवेदिति । अन्यथा देशविरतानामविरतसम्यग्दृशां चाकामनिरव प्राप्नोति, तेषामपि यमिशब्दाव्यपदेश्यत्वेन विशेषाभावात् । न चैतदिष्टं, तस्मादैतद्वचनमुत्कृष्टसकामनिर्जराधिकारिकथनपरमिति न दोषः।" .
(ધર્મ રીલા- રૂ૭, વૃત્તિઝા પૃઇ છ૩૦)
