________________
૨૦]
[૫ર્મ શા માટે કરવો ? મોક્ષ માટે જ સંભવિત ન હોઈ તમારું આ લખાણ અયોગ્ય ઠરે છે: (૧)” જે ભિક્ષ તષ્ણ અને બળવાન હોય તેણે એક પાત્ર રાખવું. આવું કહેનારા ગ્રંથકારો પાત્રક અને . માત્રક એમ બે પાત્રમાં રાખવાનું કહે એવી કલ્પના પણ કરાય ખરી?
(૨) કંટકેશ્વરી દેવીએ મરણાંત કષ્ટનો ભય પેદા કરવા છતાં ધર્મ છોડવા તૈયાર ન થવું એવી જોરદાર શ્રદ્ધા જેઓએ કુમારપાળ મહારાજામાં ઊભી કરી હતી અથવા તો અન્યધર્મીઓએ ચમત્કાર દેખાડીને પરમાર્હત્ કુમારપાળને સ્વધર્મમાં ખેંચવા પ્રયાસ કર્યો ત્યારે કુમારપાળ રાજા તે ધર્મ ન કરવા માંડે, એ માટે જેઓશ્રીએ ચમત્કાર દેખાડી તેને જૈનધર્મમાં સ્થિર કર્યો, એ કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજા સિદ્ધરાજને સર્વ ધર્મો આરાધવાની (અર્થાત જૈન સિવાયના અન્ય શવાદિ ઘમ આરાધવાની પણ) સંમતિ દેખાડે એવી કલ્પના પણ થાય ખરી? આ બે વાતો.જેમ કલ્પનારૂપે નહીં, પણ વાસ્તવિકતારૂપે બની છે; તેમ પ્રસ્તુતમાં પણ જાણવું.સિદ્ધરાજને સર્વ ધર્મ આરાધવાની તેઓશ્રીએ સંમતિ દેખાડી હતી, તે પ્રબંધચિંતામણિના નીચેના અધિકાર પરથી જણાય છે.
જેમ સ્વરૂપે નહીં જણાવેલ તે ભેષજકુરે પણ ઈદની સિદ્ધિ કરી, તેમ કલિયુગમાં મોહના કારણે પાત્રનું પરિસાન તિરોહિત હોવા છતાં, ભક્તિપૂર્વક જો સર્વદર્શનને આરાધવામાં આવે, તો એમાં ભેગું ભેગું ચારી સંજીવની ચાર ન્યાયથી, સ્વરૂપે નહીં જાણેલું એવું પણ પાત્ર ભક્તિનો વિષય બની જવાથી મુક્તિપ્રદ બને છે એ વાત નિર્ણત છે. શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યે સર્વદર્શનનું સન્માન -ભક્તિ કરવાનું આ રીતે નિવેદન કર્યું છતે શ્રી સિદ્ધરાજે સર્વ ધર્મોને આરાધ્યા.
કહેવાનો આશય એ છે કે “(એક સ્થળે) આવું કહેનારા (ધર્મ, અર્થકામનું સાધન હોવાથી ભવબમણહેતુ છે ઈત્યાદિ કહેનારા) મહાત્માઓ (અન્ય સ્થળે) આવું (અર્થ-કામ માટે પણ ઘર્મ જ કરવો જોઈએ, એવું) કહે ખરા?' માત્ર એટલું જ કહીને અને બીજી કોઈ શાસ્ત્રોક્ત યુક્તિ દેખાડ્યા વિના 9. સો મિલુપ્તરુણો છવાનું જ ઉદ્દે પત્ર લીચાન્ ! . २. यथा तदज्ञातस्वरूपोऽपि भेषजांकुरः समीहितकार्यसिद्धिं चकार तथा कलियुगे मोहात्तदपि तिरोहितं पात्रपरिज्ञानं सभक्तिकं सर्वदर्शनाराधनेनाविदितस्वरूपमपि मुक्तिप्रदं भवतीति निर्णयः । इति हेमचन्द्राचार्यः सर्वदर्शनसन्माने निवेदिते सति श्री सिद्धराजः सर्वधर्माराधनां
(પ્રાથાિમ, કાર-૩)
