________________
અર્થ-કામ માટે શું કરવું ? ધર્મ જ]
[ ૭
સહાયક સામગ્રી મેળવવા સિવાય બીજા શુદ્ધ ઘીની પ્રાપ્તિમાં બાધક થાય તેવી ચા વગેરે મેળવવા માટે ઉપયોગ ન કરવો” તો તે ફલિત વચનને મૂર્ખાઓ સિવાય બીજા કોણ સ્વીકારે ? કેમ કે સુજ્ઞ પુરુષો તો ચા વગેરે પામવા પણ દૂધનો ઉપયોગ કરે જ છે.
મહાત્મનું! એક બીજો પણ ખુલાસો... દષ્ટાન્ત એકદેશી હોય છે એ વાત ધ્યાનમાં રાખશો. અન્યથા, દષ્ટાન્ત પરથી, દાષ્ટ્રતિક સિવાયની વાતને આગળ કરી અસદુ દોષારોપણ કરવાની પ્રવૃત્તિ પણ ઘણી જોવા મળતી હોય છે. પ્રસ્તુતમાં પણ, ધર્મ સિવાય બીજો કોઈ મોક્ષનો ઉપાય નથી” આટલી ગ્રન્થકારશ્રીની વાત પરથી તમે જે “જ્યારે આ ધર્મ” ઈત્યાદિ ફલિતાર્થ જણાવ્યો છે એ કેટલો ભૂલભરેલો છે એ જણાવવા માટે જ આ દૂધ વગેરેની વાત જાણવી. અસ્તુ.
આપણી મૂળ વાત અહીં એ હતી કે ગૌણ ઉદ્દેશ માટે કરાતી પ્રવૃત્તિને જણાવનાર વાક્યમાં આ રીતે “તથાપિ' શબ્દ પ્રયોગ થાય છે, જે મુખ્ય ઉદ્દેશ માટે કરાતી પ્રવૃત્તિનો સમુચ્ચય કરી આપે છે. એટલે કે “જો તમે ઘાસને ઈચ્છો છો, તો પણ તમારે ખેતી કરવી જોઈએ. એવો વાક્યપ્રયોગ આ વાતને ખેંચી લાવે છે કે જો તમે ધાન્યને ઈચ્છો છો તો તો તમારે ખેતી કરવી જ જોઈએ. પણ જો તમે ઘાસને ઈચ્છો છો તો પણ તમારે ખેતી જ કરવી જોઈએ. સંતોષગુણની પ્રાપ્તિ “ર્મક્ષય વગેરે ધર્મના મુખ્ય ઉદ્દેશરૂપ જ છે. આપવાદિક -ગૌણ ઉદ્દેશરૂપ નથી, માટે તે અંગેના વાક્યપ્રયોગમાં તથાપિ” શબ્દ સંગત ઠરે નહીં.'
વળી, શ્લોકની અવતરણિકામાં ‘રિક લિ’ શબ્દો જે રહેલા છે તે પણ આ વાતને જણાવે છે. કેમ કે એની ઉપરની ૪૧૦,૪૧૧મી ગાથામાં મોક્ષ, મોક્ષ સહાયક સામગ્રી માટે ધર્મમાં ઉદ્યમ કરવાનું કહી ગયા છે. તેથી ગિરિ અર્થાતુ “વળી જો એમ કહીને જે અવતરણિકા વૃત્તિકારે આપી છે તે પાછું એમ જ જો જણાવતી હોય કે “વળી જો તમે સંતોષાદિને ઈચ્છો છો તો એ અવતરણિકા અસંગત બની જવી સ્પષ્ટ છે જ... પહેલાં “મોક્ષ, મોક્ષ સહાયક સામગ્રીભૂત સંતોષાદિ ગુણો માટે સાધુધર્મ અને શ્રાવકધર્મ એ બે ધર્મમાં દઢચિત્તવાળા બનવું જોઈએ. એમ કહી ગયા પછી “વળી જો તમે સંતોષાદિને ઈચ્છો છો તો પણ ધર્મમાં જ ઉદ્યમ કરો” એવું કહેવું એ શું અસંગત નથી?
