________________
૧૪ ]
[ ધર્મ શા માટે કરવો ? મોક્ષ માટે જ
અને અવ્યવહારી પણ નથી. પણ વ્યવહારિત્યાદિ ઉલ્લેખથી પર છે. તેથી તેઓની વ્યાવહારિક જીવોમાં વિવક્ષા કરી નથી,કેમ કે તેઓ સમ્યક્ત્વપતિત જીવો કરતાં પણ અનંતમા ભાગે કોઈ અલ્પ હોય છે.' પૂજ્ય ઉપાધ્યાયજી મહારાજાએ તે પૂર્વપક્ષીને આપેલો જવાબ ઃ પૂર્વપક્ષીનું તો તે (આવું) કથન અત્યંત સાહસિક ચેષ્ટારૂપ છે,કેમ કે પ્રકરણકારનો અભિપ્રાય જાણ્યા વગર પ્રાચીન પ્રકરણનો વિલોપ કરવામાં મોટી આશાતના થઈ જવાનો દોષ લાગે છે. (પૂર્વપક્ષીની ખીજી અભવ્યો અંગેની શંકાની અહીં આવશ્યકતા ન હોઈ તેનો પૂ. ઉપાધ્યાયજી મહારાજે કરેલો ઉત્તરપક્ષ લખતો નથી.)
આશય એ છે કે પ્રજ્ઞાપના સૂત્રવૃત્તિ પરથી વ્યાવહારિક જીવની કાયસ્થિતિ આવલિકાના અસંખ્યાતમા ભાગના સમય જેટલા પુદ્ગલ પરાવર્ત જેટલી ફલિત થાય છે, જ્યારે ભવભાવના વૃત્તિ વગેરેમાં કોઇ જીવોની તેના કરતાં પણ વધુ કાળ ખતાવ્યો છે. તેથી તે બે વચનો વચ્ચે વિરોધ.ઊભો થાય છે.તેથી પૂર્વપક્ષી એવો નિચોડ કાઢી આપવા માગે છે કે પાછળથી થયેલાં (અને તેથી આધુનિક) એવાં ભવભાવના વૃત્તિ વગેરે પ્રક૨ણોમાં તે તે અસંગત ઠરતાં વચનોને પ્રકરણકારના અનાભોગથી થયેલાં માની ખોટા ઠેરવી દેવાં જોઈએ, જેથી આગમનો વિરોધ ન થાય.’
પણ પૂ. ઉપાધ્યાયજી મહારાજનો આ સ્પષ્ટ અભિપ્રાય છે કે આગમ ગ્રન્થો જ સાચા અને પછીનાં પ્રકરણો ખોટાં એવા એકાન્તમાં તણાઈને પૂર્વાચાર્યકૃત પ્રકરણશાસ્ત્રોને આ રીતે ખોટાં ઠેરવી દેવાં એ શ્રુતજ્ઞાનાદિની મહાઆશાતનારૂપ છે.તેથી એ વચનોને પણ સત્ય તો માનવાં જ જોઈએ.અને તે સંગત થાય એ રીતે પ્રજ્ઞાપના વગેરેમાં કહેલા કાયસ્થિતિ પ્રતિપાદકાદિ તે તે સૂત્રોને વ્યાવહારિક વિશેષ (અમુક ચોક્કસ પ્રકારના વ્યાવહારિક) જીવો અંગેનાં જાણવાં જોઇએ, અથવા તે તે સૂત્રનો બીજો જ કોઈ અભિપ્રાય હોવો જોઈએ. આ ખાખતમાં બહુશ્રુતો જ પ્રમાણ છે. જુઓ, તેઓશ્રીના શબ્દો (પૂર્વપક્ષીના ત્રીજા અનુમાન અંગે પૂજ્ય ઉપાધ્યાયજી મહારાજા કહે છે) :
आवलिका संख्येयभागपुद्गलपरावर्तमानत्वेन व्यावहारिकाणां सर्वेषां सिद्ध्या- पत्तिस्तु स्यात्, तत्राभव्यस्य व्यावहारिकत्वानुरोधेन निगोदत्वेन तिर्यक्त्वनपुंसकत्वादिना च कायस्थितिप्रतिपादकानां सूत्राणां व्यावहारिकविशेषविषयत्वं वा कल्पनीयं, अन्यो वा कश्चित्सूत्राभिप्राय इत्यत्र बहुश्रुता एव प्रमाणम् । (ધર્મપરીક્ષા, જો. ૧૦ વૃત્તાં)
