________________
૮ ]
[ધર્મ શા માટે કરવો? મોક્ષ માટે જ
વિશ્વ (વળી) શબ્દનો પ્રયોગ જ જણાવે છે કે અહીં, પૂર્વે કહી ગયા એના કરતાં કોઈ ભિન્ન ઉદ્દેશથી ધર્મ કરવાની નવી વાત કરવી છે... .
પ્રશ્ન:૪૧૦-૪૧૧મી ગાથામાં મોક્ષ માટે ધર્મ કરવાનું કહ્યું છે અને અહીં તેના સાઘન-સામગ્રીભૂત સંતોષગુણ માટે તે કહ્યું છે.તેથી અહીં કહેવાની વાત પૂર્વોક્ત વાત કરતાં જુદી છે જ... અને તો પછી “મિ' વગેરે શબ્દપ્રયોગને અસંગત કહેવો શી રીતે સંગત બને ?
ઉત્તર : હવે જો તમે આવું કહેશો તો તમારે પૂર્વાપર વિરોધ થવાનો દોષ આવશે કેમ કે ૧૦મી ગાથામાં કહેલી મોક્ષની વાત પરથી તમે તેની સામગ્રીની પણ ભેગી જ વાત હોવી સ્વીકારીને તો પૃ. ૨૦૮ ૫૨ “ધર્મ મોક્ષ કે મોક્ષ સાધવામાં સહાયક શક્તિ સંયોગ કે સામગ્રી મેળવવા સિવાય” ઈત્યાદિ લખ્યું છે. અને હવે કહો છો કે “જ૧૦મી ગાથામાં માત્ર મોક્ષની વાત છે', “અહીં તેની સામગ્રીની વાત છે” ઈત્યાદિ...
માટે અહીં વિષયgશાલીન' શબ્દ જે વપરાયો છે તેનો સાચી વૃતિ = સંતોષગુણ એવો અર્થ થઈ શકતી નથી, કિન્તુ તત્કાળપૂરતી થતી તૃપ્તિરૂપ વિષયભોગ જ થઈ શકે છે.
આમ, “વિષયgયારીરિ’ શબ્દના અર્થરૂપે પાયો જ તમારો ખોટો હોવાથી, પછી પાનાંનાં પાનાં ભરીને તમે એના ઉપર જે પત્તાનો મહેલ ચગ્યો છે, તે પ્રસ્તુતમાં વ્યર્થ ઠરે છે.
* , (૨) હવે “રવિસર શબ્દના તમે કરેલા અર્થનો વિચાર કરીએ. “વર' શબ્દ શ્રેષ્ઠતાસૂચક છે... વિષયોમાં શ્રેષ્ઠતા બે રીતે થાય છે : સ્વરૂપત: અને પરિણામતઃ એમાં સ્વરૂપ શ્રેષતા એટલે જે વિષયો સ્વરૂપથી ઉદાર સુંદર હોય છે. જેમકે ઈન્દ્રચક્રવર્તી વગેરેને મળેલા વિષયો સ્વરૂપથી શ્રેષ્ઠ છે અને ભિખારી વગેરેને મળેલ એંઠંજઠું અન્ન વગેરે વિષયો સ્વરૂપથી અશ્રેષ-હીન છે. પરિણામતઃ શ્રેષ્ઠ વિષયો એટલે જે વિષયો જીવને આસક્તિ-દુબુદ્ધિ વગેરે ન કરાવે, પણ ઉદાર આશય પ્રવર્તાવવા દ્વારા અનાસક્તિથી ભોગવાય અને ઉત્તરોત્તર આત્માનો અભ્યદય સાધી આપે છે. એનાથી વિપરીત કોટીનાં હોય તે અશ્રેષ-હીન ...આમાં એ ખ્યાલ રાખવો કે સ્વરૂપત શ્રેષ્ઠ એવા પણ ચક્રવર્તી વગેરેના વિષયો પરિણામતઃ હીન પણ હોઈ શકે છે. અને સ્વરૂપતઃ હીન એવા પણ ભિખારી વગેરેના ભોગે પરિણામતઃ શ્રેષ્ઠ પણ બની શકે છે.
