Tattvarthadhigam Sutra Abhinav Tika Adhyaya 04

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Shrutnidhi Ahmedabad

Page 13

૧૨
તત્ત્વાર્થાધિગમ સૂત્ર અભિનવટીકા - ૪ પ્રાયોમ્ય: #T: [૪,ર૪] સૂત્રની વ્યાખ્યા મુજબ “નગરૈવેયક પૂર્વે કલ્પ છે” અર્થાત્ સૌધર્મથી અશ્રુત સુધીના જે બાર દેવલોક છે તે બધાં રૈવેયક પૂર્વે હોવાથી તેને - “કલ્પ”- કહેવાય છે.
# ભવનપતિ આદિ જે ચતુષ્ટય તે આ કલ્પના અન્ત સુધીમાં આવી જાય છે. તેથી બીજી વ્યાખ્યા અનુસાર ભવનપતિ - વ્યંતર - જયોતિષી અને સૌઘર્મથી અશ્રુત પર્યન્તના બાર દેવલોક બધાંનો સમાવેશ કલ્પમાં થાય છે. અર્થાત કલ્પ એટલે ભવનપતિ થી અશ્રુતદેવલોક સુધીના ચારે નિકાય.
2 अत्र कल्पशब्दोऽधिवासवाची
જેમાં - ઇન્દ્ર, સામાનિક વગેરે દશ પ્રકાર કલ્પી શકાય છે. [છૂટા પાડી શકાય છે.] તેને કલ્પ કહેવાય છે.[આ દશભેદ હવે પછીના સૂત્ર૪:૪માં કહેવાયેલ છે.]
# કલ્પ એટલે મર્યાદા - આચાર. અર્થ મુજબ, જયાં નાના -મોટા વગેરેની પરસ્પર મર્યાદા હોય, જયાં પૂજયોની પૂજા કરવા વગેરે આચાર હોય તેને કલ્પ કહે છે. ભવનપતિ દેવો થી આરંભી ને બારમા દેવલોક સુધીના દેવોમાં નાના-મોટાની મર્યાદા તથા પૂજયની પૂજા વગેરે આચાર હોવાથી તેને કલ્પ કહે છે.
$ વ્યવહારથી તો એકથી બાર દેવલોકને આશ્રીને પણ કલ્પજ કહેવાય છે. આ ન્યોપનિ:-“કલ્પ''ના દેવોને કલ્પોપન કહેવાય છે. ૪ વૈમાનિક નિકાયના દેવ સુધીના બધા દેવો કલ્પોપન સમજવા.
# વૈમાનિક નિકાયના બે ભેદ છે કલ્પોપન તથા કલ્પાતીત જુઓ-સૂત્ર [4.૪-પૂ.૧૮]. આ કલ્પાતીત દેવો વૈમાનિક નિકાયના હોવા છતાં તેનું અહી વર્જન કરવાનું છે. માટે “કલ્પોપપન્ન'' - શબ્દ પ્રયોજેલ છે.
જ કલ્પમાં ઉત્પન્ન થાય તે કલ્પોપન (દેવ) * कल्पोपपन्न पर्यन्ताः પર્યન્ત: - અને ઉતા ર્થના: , અંત-છેડો. $ ~ોપપન સુધીના દેવોના ગ્રહણ માટે આ શબ્દ પ્રયોજેલ છે.
# બાર દેવલોક સુધીના દેવોને કલ્પોપન્ન કહયા છે. એટલેકે પ્રસ્તુત સૂત્રમુજબના ચારે વિકલ્પો અહીં સુધીના દેવોને માટે જ કહયા છે તે વાત જણાવવાને માટે જ આ પર્યન્ત શબ્દથકી મર્યાદા નકકી કરી છે.
છે તેનું કારણ એ છે કે વૈમાનિકના બે ભેદ છે. કલ્પોપન અને બીજા કલ્પાતીત. આ કલ્પાતીત દેવોમાં “નૈવેયક અને અનુત્તરવાસી દેવોનો સમાવેશ થાય છે. આ બંને પ્રકારના કલ્પાતીત દેવોના વર્જનને માટે “કલ્પોપન્નપર્યન્ત” શબ્દ કહેલો છે.
$ જેને અત્તે કલ્પોપન દેવ છે તે બધાને કલ્પોપન પર્યન્ત કહે છે. I [8] સંદર્ભઃ
$ આગમસંદર્ભ:- ભવખવરું વિહા પત્તા વાળમત અઠ્ઠવિાં पण्णत्ता...जोइसिया पंचविहा पण्णत्ता....वेमाणिया दुविहा पण्णत्ता कप्पोपवण्णगा य कप्पाइया