________________
કૃતિકારિત અને અનુમોદિત જે ક્રિયાઓ થાય છે, તેનાથી સામેવાળા જીવના હાથ - પગ- નાક - આંખ - કાન, અથવા તેવા પ્રકારના જઠ વચનોથી સાક્ષી, કલંક, ગાળ અને ચોરી કરવાથી, અને પુરુષવેદની તીવ્રતમતાને લઇ તેવા પ્રકારના બળાત્કાર આદિના કારણે સામે વાળાને કેરોસીન, પેટ્રોલ બંટીને કે વિષપ્રયોગથી મરવું પડે તે પરદ્રવ્યહિંસા છે.
૨) બીજા ભેદમાં સામે વાળો મૃત્યુને પ્રાપ્ત ન થાય તો પણ ઘણી વસ્તુઓ તેની
ચોરાઈ ગયેલી હોવાથી, અથવા તેની સાથે વિશ્વાસઘાત કરવાથી. તેના બાળબચ્ચાઓને ભૂખે મરવા જેવી સ્થિતિમાં લાવી મૂકવા અથવા હવસખોર પુરુષના બલાત્કારને લઇ, તે કન્યાનું સગપણ તૂટી જાય અથવા જીન્દગીભર સગપણ વિનાની રહેવા પામે અથવા સમાજ માં અપમાનિત જીન્દગી પસાર કરવી પડે આદિ કાર્યો પરની એટલે બીજા જીવોને તેવી દશામાં મૂકી દેવા તે પરથી ભાવહિંસા છે.
(૩) ત્રીજા ભેદમાં, પોતાના કષાયમય જીવનના કારણે પોતાના હાથે જ પોતાના શરીર
ને હાનિ પહોંચાડવી તે સ્વદ્રવ્યહિંસા છે. કષાયાધીન જીવોને જોઇએ છએ ત્યારે મર્યાદાથી બહાર ગયેલા ક્રોધના પાપે, હાથમાં રહેલી લાકડી, ડી આદિથી પોતાનું માથું અથવા હાથપગ ભાંગી નાખે છે અને આજીવન ખોડખાંપણવાળા બનીને જીવનયાપન કરે છે
(૪) ચોથા ભેદમાં, પોતાના જીવનમાં સંગ્રહાયેલી, વધારેલી અવળચંડાઇ, અસહિષષ્ણુતા,
અત પણુ આદિ ગેરવર્તુણકોથી પોતે પોતાની મેળે જ રીબાઇ, રીબાઇ, છતીકુટા કરતાં, આંખોમાંથી આંસુઓની ધાર કાઢતાં, આર્તધ્યાન મય જીવનને પૂર્ણ કરી દુર્ગતિના મહેમાન બને છે.
ઉપર પ્રમાણેની ચારે પ્રકારની હિંસાનો ત્યાગ કરવો, ધીમે ધીમે ત્યાગ કરવો તે મોક્ષમાં જવા માટેનું પહેલું પગથિયું છે. મનુષ્યજાતિ માં વર્ગીકરણનું કારણ શું?
કૃતકર્મોનો ઉદયકાળ વૈચિપૂર્ણ હોવાથી, સર્વે માનવો એક વર્ગમાં આવી શકતા નથી. વ્યવહારમાં પણ એકની ચાલ મન્દ હોય તો બીજાની તેજ હોય છે, તેવી રીતે આધ્યાત્મિક માર્ગે પણ ચાલનારા બધાય એક સમાન હોતા નથી પૂર્વ ભવની આરાધના વિરાધના અને આ ચાલુભવની પુરુષાર્થ શકિતનો તારતમ્યભાવ પૃથક પૃથફ હોવાથી પણ ચાલમાં ફરક પડે છે. જેમકે -
૨૯
