________________
તે પ્રજાપતિ, માનવમાત્ર અલ્પ મસ્ અંશે પુણ્ય અને પાપને સાથે લઈને જન્મેલો હોવાથી પોતાનું, કુટુંબનું, સમાજનું અને દેશનું રક્ષણ પોતાની બુદ્ધિશકિત, શરીરશકિત અને લાકડી, તલવાર કે બંદુક આદિ શસ્ત્રાદિની શકિતથી પણ કરે છે, કરતો આવ્યો છે અને ભવિષ્યમાં પણ કરશે જકોઈક સમયે પરસ્પર ભેગા થઈને
સ્વ તથા પરનું રક્ષણ કરવું પડે છે, જેમકે પ્રજાનું રક્ષણ રાજા કરે અને રાજાનું રક્ષણ પ્રજા (સૈનિકો) કરે છે. આવા કાર્યોમાં તો પરસ્પર એકબીજાનો સ્વાર્થ સમાયેલો હોય છે. તેથી પારસ્પરિક ધર્મના કારણે સૌ કોઈ સુરક્ષિત છે. આબાદ છે અને આઝાદ છે. આવા મામલાઓમાં જો બાહયદષ્ટિએ વિચારીએ તો સંસાર, માનવ, પુત્રપરિવારાદિ અને શરીર પણ વિનશ્વર છે. માટે જ આજે કે કાલે, વર્તમાન યાત્રા પૂર્ણ કરીને બીજા સ્થળે પુનઃ નૂતન યાત્રાનો પ્રારંભ કરશે, ત્યારે આગળ વધીને આભ્યન્તર દષ્ટિએ વિચાર કરીશું તો બાહય ગત કરતાં આન્તર ગત સર્વથા પૃથક છે. માટે આભ્યન્તર, આધ્યાત્મિક અને આન્તરિક તત્વનું રક્ષણ કરે તે જ સાચો રક્ષક છે. માનવસમૂહના આધ્યાત્મિક જીવનનું રક્ષણ કરે તે સાચો પ્રજાપતિ, ઘાતા, બ્રહ્મા કહેવાય છે. આવો પ્રજાપતિ કોણ?
સંસ્કૃત સાહિત્યમાં ... “વિરેશ નાપતિઃ' અર્થાત્ માનવના સ્વભાવનો ધર્મનો, વૃત્તિનો પ્રવૃત્તિનો જે રક્ષક છે તે સાચા અર્થમાં પ્રજાપતિ કહેવાય છે. અને આવો પ્રજાપતિ, કવિ સિવાય બીજો કોઈ નથી. તે કવિ પોતે જેવા રંગમાં રંગાયેલો હશે, તેવા જ રંગના બંટણા માનવસમૂહના માનસ પર કરશે. આધ્યાત્મિકતાથી, વૈરાગ્યથી અને ચારિત્રથી ભ્રષ્ટ થયેલો કવિ પ્રજાને કેવળ ગગનવિહારી બનાવવા સિવાય અથવા શરાબપાન, વેશ્યાગમન, ધૂત, શિકાર આદિની બક્ષિસ આપવા સિવાય તેના કાવ્યોમાંથી બીજું કયું તત્વ મળવાનું હતું? શરાબપાનના નશામાં ચકચૂર બનેલો કવિ, કયારે પણ શરાબપાનની નિંદા તો કરવાનો નથી. ત્યારે જ “ર મદ મક્ષેન તોષ ન માન ન ર મૈથુને ગમે તે સ્મૃતિનું આ વચન હશે. પણ તેનો અર્થ તો બાલુડો પણ સમજી શકે તેમ છે. વેશ્યાગામી કવિ કદાચ કહી શકશે કે 'આવી વેશ્યાઓ સાથેનું સુરત કર્મ પુણ્યાધીન છે. (સાહિત્ય દર્પણ) થોડા આગળ વધીએ... કવિશ્રેષ્ઠ ભવભૂતિએ ઉત્તરરામચરિત્ર નાટકમાં રામચન્દ્રજીના ગુરુ વસિષ્ઠજીને પણ ગાયોના માંસનું ભોજન કરાવી દીધું છે. હવે જાણવાનું સરળ રહેશે કે, આવા કવિઓથી માનવ સમૂહના આધ્યાત્મિક જીવનની રક્ષા કેટલી થશે? અને હાનિ કેટલી થશે? દેશનું નિરીક્ષણ ર્યા પછ સ્પષ્ટ ખ્યાલ આવશે કે ચાર્વાકની નાસ્તિકતા
૧૯૫
