________________
માનવના પુણ્ય અને પાપ જેવા હોય તે રીતે બુદ્ધિ આપે છે. સારાંશ કે, કર્મોના ફળો દેવામાં ઈશ્વરનું સ્વાતંત્ર્ય નથી પણ કર્મસત્તાને આધીન છે. માતાપિતા, તેમના વિચારો, ખોરાક પાણી અને શિક્ષા આદિ એક જ છે. તો પછ રૂપ-રંગ, ચતુરાઇ, બુદ્ધિમાં બંને ભાઇઓ જૂદા કેમ પડે છે? માટે આવા પ્રસંગમાં આપણી બુદ્ધિનો ઉપયોગ કરીએ તો માનવું જ પડશે કે, પ્રત્યેક માનવના કરેલા પુણ્ય અને પાપકર્મો જ કારણરૂપે બને છે. જૈનશાસને સાત તત્વોમાં આશ્રવ તત્વની પ્રરૂપણા કરી છે. જેના પુણ્ય અને પાપરૂપે બે ભેદ છે. મોહ, મિથ્યાત્વ, પ્રમાદ, કષાય, અવિરતિ અને મન-વચન-કાયાની વક્રતાના કારણે તથા સમ્યકત્વ, અપ્રમાદ, વિરતિ, મન-વચન-કાયાની સરળતા ઉપરાન્ત દયા, દાન, મુનિસેવા, વીતરાગપૂજન આદિના કારણે ઉપાજિત, વર્ધિત આશ્રવતત્વના પાપ આશ્રવ અને પુણ્ય આશ્રવ રૂપે બે ભેદ પડે છે. (૧) પાપ આશ્રવના ફળાદેશો -
દુર્બુદ્ધિ, અસદ્ધિવેક, હિંસકવૃત્તિ, અસત્યાચરણ, માયાચરણ, કૂરાચરણ, મિથ્યાચરણ, પાપાચરણ, વકાચરણ આદિ પાપઆશ્રવના ફળો છે. એટલે કે પૂર્વોપાર્જિત પાપ આશ્રવના કારણે જન્મ લેનારા જાતકના સ્વભાવ, માતાપિતા, લંગોટિયા મિત્રો, ભાઇભાભીઓ અને છેલ્લે વિદ્યાગુઓ - દીક્ષાગુઓ પણ તેવા જ મળશે. જેનાથી આવા માનવો ક્યારે પણ પાપ, પાપી ભાવના, પાપ વ્યાપાર અને પાપી ભાષાનો ત્યાગ કરી શકે તેમ નથી. (૨) પુય આશ્રવના ફ્લો -
સદ્દબુદ્ધિ, સદ્વિવેક, ધાર્મિક વૃત્તિ અને પ્રવૃત્તિ, સત્યાચરણ, સરળાચરણ, દયાચરણ, શિણચરણ, ધર્માચરણ, દીન-દુઃખીઓને પ્રત્યે ભાવ દયાળુતા, સાધુ સાધ્વીજી મહારાજના ચારિત્રશુદ્ધિ, જ્ઞાન શુદ્ધિ અને દર્શન શુદ્ધિ પ્રત્યે ખ્યાલ રાખીને યથાશકિત, યથાપરિસ્થિતિ, મુનિ સંસ્થાની સેવા વૈયાવચ્ચાદિથી પુણ્ય પાપના સંસ્કારોની પ્રાપ્તિ થાય છે. પ્રજાપતિને સત્યાર્થ શું છે?
બોલાતી ભાષામાં ભૂમિપતિ-ભૂપતિ, નૃપતિ-નરપતિ આદિ શબ્દોમાં પતિ શબ્દનો અર્થ સર્જક નથી પણ રક્ષક થાય છે એટલે કે ભૂમિનું રક્ષણ કરે તે ભૂમિપતિ, માનવોનું રક્ષણ કરે તે નરપતિ, તે પ્રમાણે પ્રજા એટલે માનવસમૂહનું રક્ષણ કરે
૧૯૪
