________________
શુભાશુભ કર્મો કર્યા છે. તે ભોગવ્યા વિના બીજો માર્ગ નથી, માટે ઇન્દ્રિય જાતિ નામકર્મને લઈ જીવમાત્રને ઈન્દ્રિયોની પ્રાપ્તિ થાય છે, અને ઇન્દ્રિયાવરણીય કર્મોના ક્ષયોપશમના કારણે જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવાની અભ્યાધિક શકિત પ્રાપ્ત થાય છેમતલબ કે ઈન્દ્રિયો જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવામાં કરણ છે, સાધન છે, જ્યારે જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ જીવ સ્વયં જ સ્વકીય ક્ષાયોપથમિક શક્તિ વડે કરનાર છે. તેમાં પણ આંખથી દષ્ટ પદાર્થો અને કાનથી શ્રત શબ્દોથી, કામની ઉત્પત્તિ થતાં જીવને તે તે પદાર્થો પ્રત્યે રાગ વિશેષ રાગ અને તેમને મળવાની તીવ્રચ્છ થાય છે. પરન્તુ દષ્ટ પદાર્થોનાં અને સાભળેલા શબ્દોના ભોગમાં બંને ઇન્દ્રિયો અકિંચિકર છે. કેવળ જીવને તોફાને ચઢાવી. આધ્યાત્મિક ધ્યાન, જાપ, પૂજા અને કાયોત્સર્ગથી ચલાયમાન કરી જોયેલા અને સાંભળેલા પદ્ગલિક પદાર્થોને ભોગવટામાં લેવા માટેનો તીવ્રનુરાગ ઉત્પન્ન કરાવવામાં, આ બંને આંખ અને કાન ઈન્દ્રિયો પૂર્ણ સકળ બને છે. હવે તે કામોને ભોગવવા માટે નાક, જીભ અને સ્પર્શેન્દ્રિયો પોતપોતાના કામે લાગી જાય છે. આ પ્રમાણે ઈન્દ્રિયોના ૨૩ વિષયોના ભોગોથી આત્મા સુખદુઃખ નો અનુભવ કરે છે. તેમ માં પાપકર્મોને ઉદય વધારે હોય તો પાંચ ઇન્દ્રિયો ના વિષયો, અણગમતા અને પુણ્યકર્મોનો ઉદય વધારે હોય તો, મનગમતા સ્પર્શી, રસો, ગન્ધો, વર્ષો અને સ્પર્શોની પ્રાપ્તિ થાય છે. અનાદિકાળના સંસાર માં અનન્તાનજો કર્મોથી આવૃત આત્માને કરેલા કર્મોથી ઉત્પન્ન થયેલા કામો અને ભોગોની રમણતા જ કર્મવિપાકનો ફળાદેશ છે જેને ભોગવ્યા વિના બીજો માર્ગ નથી.
એક ભવનો ત્યાગ કરી બીજે શરીરવતાર પ્રાપ્ત કરવા માટે જે સમયે જીવાત્મા માતાની કુક્ષિમાં આવે છે ત્યારે પણ, કમો અને ભોગો સત્તામાં રહેલા જ હોય છે. પરન્તુ તેને ભોગવવા માટે ઇન્દ્રિયોમાં સશકતતા પ્રાપ્ત થયેલી ન હોવાથી આત્મા અસમર્થ બને છે, અસમર્થ એટલે કામભોગોની માયાનો અભાવ નહીં પણ તેના ભોગવટમાં ઇન્દ્રિયોની અસમર્થતા જાણવી ઉમ્ર વધવાની સાથે જેમ જેમ ઇન્દ્રિયોમાં કામભોગની શકિત વધતી જાય છે તેમ તેમ પાંચે ઈન્દ્રિયોના વિષયો પ્રત્યે રાગ વધતો જાય છે. એટલે કે રૂપ, રસ, ગબ્ધ, સ્પર્શ અને શબ્દોથી ઉત્પન્ન થયેલી પ્રીતિ, પ્રેમ, સ્પૃહા, ઝંખના ના પરિસ્પંદો આત્મામાં થાય છે તે રાગનું જ પરિણામ છે ફળ છે. આ રોગ સર્વથા નવો જ થાય છે. તેમ નથી, પરંતુ આત્માના પ્રત્યેક પ્રદેશમાં મોહકર્મના ફન્ધો અનાદિકાળથી વિદ્યમાન છે. તેમાં રાગની વિદ્યમાનતા પણ નકારી શકાય તેમ નથી આ કારણે જ બે માસનો, બે વર્ષનો બાલુડો આંખ ખુલ્લી રાખીને સંસારને, સંસારની માયાને ટગર ટગર જોતો જ હોય
૧૪૨
