________________
તો પણ સોની (સુવર્ણકાર)ના પ્રયોગ વિશેષથી તે બધા એક ચેનમાં સમાઈ જાય છે. પણ તેમાંથી એક જ કડી નીકળી જાય તો આખી ચેનને ખોવાઈ જતાં વાર લાગતી નથી. તેવી રીતે મોહમિથ્યાત્વના પ્રયોગ વિશેષથી આત્માએ પણ ૧૮, પાપસ્થાનકોને ઉપાર્જન કર્યા છે માટે તે પાપસ્થાનકોમાં રાગ અને દ્વેષ નામના બે પાપોની સત્તા પણ સ્વીકાર્ય છે. કેમકે - તે બંને લંગોટિયા મિત્ર છે. આ કારણે જ જ્યાં રાગ હોય ત્યાં પ્રકારાન્તરે પ્રત્યક્ષ કે પ્રચ્છન્ન રૂપે પણ દ્વેષ હોય જ છે. અને આ બંનેની હાજરીમાં ક્રોધ - માન - માયા અને લોભ પણ નકારી શકાય તેમ નથી સાથે સાથે પ્રાણાતિપાતાદિ પાપ પણ અલવિદા થઈ શકતા નથી. તેથી રાગ જેમ પાપ છે તેમ ષ પણ પાપ છેમહાપાપ છે જે માનવ જીવનના સત્કાર્યોને, સ્વાધ્યાયને તપ ત્યાગને નિષ્ફળ બનાવી દે છે. શાસ્ત્રકારો દ્વેષની વ્યાખ્યા નીચે પ્રમાણે કરે છે. ૧ ષડપ્રીતિ લક્ષણઃ (આવશ્યક સૂત્ર ૮૪૮)
આવશ્યક સૂત્રમાં વૈષને અપ્રીતિલક્ષણ કહયો છે. જ્યારે ત્યારે પણ સાધકમાં સામેવાળી વ્યકિત કે ભૌતિક પદાર્થો પ્રત્યે અપ્રીતિ - નફરત, ધૃણા, અણગમો આંખમાં લાલાશ અને જીભમાં કડવાશ દેખાય તો સમજી લેવું સરળ રહેશે કે - તે સાધક અત્યારે ધર્મના કે વ્યવહારના વેષમાં હશે તો પણ તે સમય પૂરતો વૈષનો માલિક બને છે. અહીં અપ્રીતિનો અર્થ અનભિલષણીયતા હોવાથી અણગમતા શબ્દ, રસ, ગબ્ધ તથા સ્પર્શ પ્રત્યે અનભિલષણીયતા એટલે કે જે શબ્દો સાંભળવાથી, રસાસ્વાદ કરવાથી, ગંધથી અને સ્પર્શથી માનવના નાકનું ટેરવું વાતે વાતે ચઢી જાય, જીભમાંથી કડવાસ ભરેલા શબ્દો નીકળે, આંખમાં ઘણા દેખાય આ બધાય ખેલ તમાસા કે નખરાં દ્રષ નામના પાપના સમક્વા, અન્યથા પોતાના સ્વાર્થ પૂરતી અમુક વાત સાંભળી અથવા પોતાની પ્રશંસા પર્વતની વાત સાંભળી, ત્યાં સુધી સાંભળનારની આંખમાં ચમક, પ્રસન્નતા અને રાગ સમ્પન્નતા પ્રત્યક્ષ દેખાઈ જાય છે અને પછીથી બીજી વાત અથવા પોતાની ગરજ વિનાની વાત સાંભળતાં જ ઊઘનાં ઝોકાં આવે, બગાસાં આવે આ બધા લક્ષણ દ્વેષના છે. સંભળાવનાર તો તેનો તે જ છે ત્યારે સાંભળનારના જીવનમાં દ્વેષની માયા સિવાય બીજી કલ્પના કંઈ કરવાની? અમુક રસવતી (ભોજન) જમતા મનજીભાઈ ઘણા જ રાજી થયા અને
જ્યાં અણગમતી દાળ કે શાકનું નામ સાંભળે છે ત્યાં ભાઇસાબનો ટેસ્ટ "સિયારામ થઇ જાય છે. આમ થવામાં દાલ શાક તો બિચારા સ્વતઃ જડ હોવાથી વેષરહિત છે ત્યારે ખાનાર જ વપૂર્ણ છે. તેમ માનવામાં કોઇને પણ વાંધો આવે તેમ નથી.
૧૪૬
