________________
હાસ્ય એટલે સામેવાળાની અણઆવડત, ચાતુર્યનો અભાવ, ભોળપણ આદિને કારણે, હાસ્યની આદતને કારણે પરસ્પર ક્લહ ઉત્પન્ન થયા વિના રહેતો નથી. રાગ-દ્વેષ વિનાના નિર્દોષ હાસ્ય માટે પ્રશ્ન નથી તો પણ જીવનમાં સર્વેક્ષણે નિર્દોષ હોય તેવું કહેવું અને માનવું કઠિન છે. માટે બીજાની હાંસી મશકરીમાંથી ગમે ત્યારે પણ લહનો ભડકો થવાની સંભાવના નકારી શકાતી નથી. એક સમયે એકજ વાસણમાં ભોજન કરનારા, તાસ પાનાં (પ્લેઈંક) રમનારા, ઓટલા-કલબ પર બેસી અલકમલકના ગપ્પાંસપ્પાં મારનારાઓના જ્યારે, પરસ્પર કરાતી મશ્કરી મોટા રૂપમાં બદલાઈ જાય છે ત્યારે એકબીજાના કટ્ટર વૈરી બની ગયેલાઓને પ્રત્યક્ષ જોઈ શકાય છે. આવા કારણે લઇ માનવમાત્રને પરહિતેચ્છુ તીર્થંકર પરમાત્માઓએ પ્રેમ - હાસ્ય - મશ્કરી અને કુતુહલની પાપવર્ધક આદતો છેડી દેવાની ભલામણ કરી છે જે સર્વથા સત્ય છે, કેમકે જીવનમાં પડેલી ખોટી આદતોમાંથી લહને ઉત્પન્ન થતાં વાર લાગતી નથી. હાસ્યમશ્કરીની ભયાનકતા -
દશરથ રાજાના પુત્ર રામ અને લક્ષ્મણમાં અગાધ અને અકાટય પ્રેમ હતો તે ઈતિહાસપ્રસિદ્ધ વાત છે. તે પણ બે દેવોને તેમના પ્રેમની પરીક્ષા કરવાની વિચારણા થઇ. જે સમયે કામ પ્રસંગે લક્ષ્મણજી બહાર ગયા હતા, તે સમયે પોતાની દેવમાયાથી રામચન્દ્રજીના મૃત્યુની વિદુર્વણા કરી અને, સીતાજી - વનમાલાજી આદિ સ્ત્રીવર્ગને કલ્પાન્તપૂર્વક રૂદન કરતાં દેખાડવામાં આવ્યા. લક્ષ્મણે ઘેર આવતાની સાથે જ પરિસ્થિતિ જાણી લીધી અને હાય મારા રામ ! કહેતા જ રામ પ્રત્યે અગાધ પ્રેમ ધરાવતા લક્ષ્મણના પ્રાણ શરીરને એડી નીકળી ગયા. અર્થાત્ લક્ષ્મણજી મૃત્યુને શરણ થયા... આવી ઘટનાને જોઈ દેવોને જબરદસ્ત અફસોસ થાય છે. મશ્કરીના કારણે કેવું ભયંકર સ્વરૂપ સર્જાય છે તેનો ખ્યાલ આવતાં જ સંતાપનો પાર રહેતો નથી. અને અફસોસ કરતા દેવો પોતાને સ્થાને ગયા. (જૈન રામાયણ) (५) महता शब्देनान्योन्यं असमंजसभाषणं कलहः (भगवती ५७२)
વ્યકિતગત ષ, સ્વાર્થ, હઠાગ્રહ ઉપરાન્ત પોતાના જીદ્દી સ્વભાવને વશ થઈ સમાજમાં, કુટુમ્બમાં, મંડળમાં, સંઘની કે પંચોની મિટિંગમાં અથવા બીજી કોઈ સંસ્થાની બેઠકમાં અશાન્તિ વધે, તે રીતે મોટે મોટેથી બરાડા પાડવા, તોફાનો કરવા, સમાજના કે શાસનના હિત માટેના પવિત્ર કાર્યોના ઠરાવોને પાસ થવા ન દેવા માટે અસમં” એટલે અસભ્યતાને વ્યવહાર કરવો અને મિટીંગ (મિટીંગ) ને
૧૬૯
