________________
વિશેષણોથી, જાણવાનું સરળ રહેશે કે - સંસારિઓની એક પણ વાતમાં ઈશ્વરની સાક્ષી નથી. તેમ કઈને દુર્બુદ્ધિ દેવાનું કામ પણ ઈશ્વરનું નથી. ત્યારે જૈનશાસન માન્ય આઠ કર્મોમાં મતિજ્ઞાનાવરણીયાદિ કર્મોના કારણે જ માનવને દુર્બુદ્ધિ,
અસદ્વિવેક આદિ વૈકારિક ભાવો થતા રહે છે. શરીરધારી શામાટે બનવાનું?
કર્માધીન આત્માને પોતાનાં શુભાશુભ કર્મોને ભોગવવાને માટે હરહાલતમાં પણ શરીરને ગ્રહણ ર્યા વિના બીજો એક પણ માર્ગ નથી. ઈન્દ્રિયો વિનાનું એકલું શરીર પણ શાકામે આવશે? માટે શરીરની રચનાની સાથે જ ઈન્દ્રિયોની રચના પણ થઇ જાય છે ત્યારે -
- આત્મારૂપી શેઠ છે, શરીરરૂપી રથ છે, મનરૂપી સારથી છે, ઈન્દ્રિયોરૂપી અશ્વો (ઘોડાઓ) છે અને બુદ્ધિ તથા દુર્બુદ્ધિરૂપી બે લગામ છે. આવો આત્મારૂપી શેઠ યદિ સંતસમાગમ દ્વારા સમ્યજ્ઞાનની ધારા સ્વીકારે તો મને પણ (મનરૂપ સારથી પણ) આત્માધીન બની, બુદ્ધિરૂપ લગામ વડે ઈન્દ્રિયોરૂપી ઘોડાઓને અંકુશમાં (મર્યાદામાં - કંટ્રોલમાં) વ્યવસ્થિત રાખી શકશે. અન્યથા આત્મા, મોહકર્મરૂપ નશામાં મૂઢ બનશે તો મુનીમપ મન પણ મૂઠ બનીને દુર્બુદ્ધિ નામની લગામ હાથમાં રાખી ઈજ્યોરૂપ ઘોડાઓને વશમાં રાખી શકશે નહીં. આ પ્રમાણે બેધ્યાન થયેલા આત્માનો બાહય અભ્યન્તર વૈભવ નાશ પામશે, અને સમગ્ર જીવન, પાપકર્મોને ઉપાર્જન કરવામાં પૂર્ણ કરશે. પાપકર્મો શા માટે ઉપાર્જન કરશે?
જવાબમાં જાણવાનું કે જીવાત્મા જ્યારે મોહમિથ્યાત્વના ગાઢ અંધકારમાં ભ્રમિત થઇ, દિગમૂઢ, મોહમૂઢ, વિચારમૂઢ, જ્ઞાનમૂઢ અને કર્તવ્યમૂઠ બની ભ્રમણ કરી રહયો હોય છે ત્યારે મોહરાજાની આજ્ઞામાં રહેનારી સશકત બનેલી રતિ અને અરતિ નામની બંને ચેલીઓ પણ શામાટે પોતાનો અવસર ચૂકશે? આ કારણે જ અમૂક શાક, દાળ, વસ્ત્ર, પુત્રાદિ ગમ્યા અને અમૂક ન ગમ્યા, ઇત્યાદિ ભાવમાં જીવને લાવી મૂક્યા પછ રાગ અને દ્વેષ નામના બે સુભટો તૈયાર થઈને બેઠા હોય છે. તેઓ જીવાત્માને પોતાના સકંજામાં તેની રીતે ફસાવી દે છે જેથી છુટકારો પામવો અતીવ દુષ્કર છે. આ કારણે જ જિનેશ્વર દેવોએ રતિ અને અરતિને પામસ્થાનકોમાં ગણ્યા છે. જેને લઈને સુંદરમાં સુંદર અનુષ્યનોમાં, વીતરાગ પ્રભુના ગભારામાં, મુનિરાજના ચરણમાં, તથા આયંબીલ, એકાસણા, સમયે પણ મનજીભાઇનું
૧૮૦
