________________
૧૫ રિત - અરિત પાપ
૧૮ પાપસ્થાનકોમાં આ પાપ પંદરમું છે. અનન્ત શકિતસંપન્ન આત્માના પ્રદેશોમાં સત્તા જમાવીને બેઠેલી મોહરાજાની માનિતી ચેલી (શિષ્યા) દાસી અને પોતાના અત્યન્ત દુય, મહાસુભટ કામદેવની પત્નીને રિત કહેવાય છે. મતલબ કે
સંસારની કૂડકપટની ભરેલી માયામાંથી વૈરાગ્યાંશને પ્રાપ્ત કરેલા જીવાત્માઓને વૈરાગ્યરાજાની છવણીથી ભ્રષ્ટ કરવાને માટે રતિની શકિત અમાપ છે. છેવટે અગ્યારમે ગુણસ્થાનકે પહોંચી ગયેલા મહાપુરુષોને પણ ચલિત અને પતિત થવામાં મોહરાજાના પુરુષ સુભટો અને સ્રી સુભટો ઉભે પગે તૈયાર જ છે. અમુક વ્યકિત તથા ભોગ અને ઉપભોગ માટેના મનોરમ્ય યોગ્ય પદાર્થો પ્રિય લાગે, નયનાદિ આદિ ઇન્દ્રિયોને ગમી જાય તેને રતિ કહેવાય છે. તેનાથી વિપરીત અરિત છે. આ બંનેને પાપસ્થાનકોમાં આશ્રય આપવાનો આશય એટલો જ છેકે, આનાથી માનવની લેશ્યાઓ, અધ્યવસાયો, માનસિક પરિણામો કે વિચારધારાઓ કયારે પણ એક સમાન રહેવા પામતા નથી. શરાબપાનના નશાના કારણે માનવનો મિજાજ જેમ એક સમાન રહેતો નથી, તેવી રીતે, રિત અને અરિતના મૂળમાં મોહકર્મ કામ કરે છે. નાટકના થિએટર પર જુદાજુદા રૂપ વેષ અને ભાષા આદિને ધારણ કરનારા નટની જેમ, મોહનીય કર્મના ઉદયમાં માનવનું મન એક પણ પદાર્થ પર સ્થિર રહેતું નથી. માટે જ પાંચ મિનિટ પહેલા વ્યકિત, અથવા ભોગ્ય, ઉપભોગ્ય પદાર્થો પ્રત્યે રતિ, પ્રેમ, ઝંખના, ચાહના થઇ હતી, પાંચ મિનિટ પછી તે પદાર્થો પ્રત્યે અણગમો, અતિ, અપ્રેમ અને નફરત થાય છે. તેમાં કારણ શું? પદાર્થો તો તેના તે જ છે, ત્યારે ફેરફાર શામાં થયો. શરીર ઇન્દ્રિયો અને મન તો જડ છે. આમા ફેરફારની શક્યતા રહેતી નથી. ત્યારે શરીરમાં વ્યાપી રહેલા આત્માને માન્યા વિના બીજો માર્ગ નથી. અને તે આત્મા પૂર્વકૃત કર્મોની બેડીમાં જકડાયેલો છે. આત્મા જેમ અનન્ત શકિતનો માલિક છે તેમ કર્મસત્તા પણ અનન્ત શકિતસંપન્ન છે. આ કારણે આત્માને દુર્બુદ્ધિ દેનાર ઇશ્વર નથી, પણ કર્મસત્તા છે.
દુર્બુદ્ધિ દાતા કોણ?
જ્વાબમાં જાણવાનું કે એકેંદ્રિયથી લઇ પંચેન્દ્રિય સુધીના અનન્તાનન્ત જીવો અને તેમના શરીરો પોતપોતાના કરેલા કર્મોના કારણે સર્વથા જુદા જુદા છે. માટે કોઇનો કોઇની સાથે સંબંધ નથી. આવી સ્થિતિમાં સૌ જીવોને દુર્બુદ્ધિ દેવાનું
૧૭૮
