________________
જોયા નથી તેમ જ સમવસરણમાં આવીને સાંભળ્યા પણ નથી તેમ વર્તમાનમાં પણ તેમના કલ્યાણકારી સિદ્ધાંતોને ધણા લોકો માનવા તૈયાર નથી. ચક્રવર્તી - વાસુદેવોનાં પણ દુશ્મનો હતા. કૃષ્ણને અમુક માણસો ભગવાન માને છે, જ્યારે કંસ-દુર્યોધનાદિ તેને ગોવાળ પુત્રરૂપે માનતા હતા. જ્યારે આવા પુણ્યપનોતાઓની વાતો પણ માનનારા હોતા નથી, તો પછી આપણા જેવા અલ્પપુણ્યવંતોની વાત સૌ કોઈ માને, અથવા સારામાં સારા, સામાજિક સુધારાઓને કોઈ માને આવું શી રીતે બનશે? બસ! આટલો જ નિર્ણય કરવો સમ્યગૂ જ્ઞાન છે અને આપણા જીવનમાંથી રાગ-દ્વેષની માત્રાને ઘટાડવા માટેનો પ્રારંભ કરવો સમ્યક ચારિત્ર છે. આપણી સર્વ વાતો સમાજને, સંઘને, કુટુંબને મનાવવા કરતાં, તે વાતો આપણા જીવનમાં જ ઉતારી લેવાનો પ્રારંભ કરવો તેનું નામ માનવતા, સજ્જનતા, દયાળુતા કહેવાય છે. (४) क्रोधमानस्वरूपमप्रीतिमात्रं द्वेषः (भगवती सूत्र ८०)
ચેતન કે અચેતન પદાર્થો પ્રત્યે થતાં વૈષના મૂળમાં પ્રચ્છન્ન પણે રહેલા ક્રોધ તથા માનની હાજરી, નકારી શકાતી નથી, જે કારણે સાધકની સામે અણગમતી (મટર) વાત આવે છે ત્યારે આન્તર જીવનમાં છુપાઇ ગયેલો ક્રોધ પોતાના દાવપેચ રમવાની શઆત કરે છે અને અભિમાનનો સહકાર મળતાં જાણે અગ્નિમાં ધી હોમાયું હોય એવી અવસ્થા થતાં રોમેરોમમાં બીજાનું કાટલું કાઢવા માટે આર્તધ્યાન થયા વિના રહેતું નથી અને બેકાબુ થયેલું આર્તધ્યાન યદિ રૌદ્રધ્યાનમાં પ્રવેશ કરે તો કોઇની કે કોઇના ગુણઠાણાઓની પણ શરમ રાખ્યા વિના અધોગતિમાં ધકેલી મારે છે. સાધુ-સાધ્વીને પણ બાહય પૌલિક પદાર્થોના નિમિત્તે જ્યારે મળે છે, ત્યારે તેમની શ્રદ્ધા, જ્ઞાનમાત્રા અને સ્વીકૃત વ્રતો પર મોહમાયાનો પડદો પડે છે, ફળસ્વરૂપે આન્તરજીવન લુષિત મલિન બને છે. આ કારણે જ છેડે ગુણસ્થાનકે કષાયોની તથા આર્તધ્યાનની પ્રમુખતાને શાસ્ત્રકારો એ નિષેધી નથી. સારાંશ કે આત્મિક દૃષ્ટિએ ગૃહસ્થો કરતાં ઉંચ સ્થાને બિરાજમાન મુનિઓને પણ, આર્તધ્યાન છેડવા માટે તૈયાર નથી. (५) अन्यथा ऽवस्थित हि वस्तुन्यन्यथाभाषणं दोषः (प्रज्ञापना सूत्र २५५)
આત્માના પ્રદેશોમાં, રોમરોમમાં, લોહીના બિંદુબિંદુમાં, જાતિવાદ, કુળવાદ, ધર્મવાદ, સમ્પ્રદાયવાદ, ગચ્છવ્વાદ, ક્રિયાકાંડવાદ, સંઘાડાવાદ, ગુસ્વાદ આદિ મોહકર્મજન્ય વાદોની પરંપરાઓએ જ્યારે પોતાની સત્તા ન્માવી દીધી હોય છે,
૧૪૮
