________________
યદિ સાધકને થોડું ઘણું સમ્યકજ્ઞાન હશે તો જાણી શકશે કે પેટમાં કંઇક નાખવું તે સાધ્ય છે અને જુવાર બાજરી, મકાઇ કે ગહુના રોટલા કે રોટલી, તુવર, અડદ કે મગની દાળ, ભીંડા, કારેલા, પાપડી, ચટણી, પાપડ આદિ સાધન છે. સાધ્ય ગમે તે સાધનોથી સિધ્ધ થતું હોય તો જાત્મક પદાર્થો પ્રત્યે રાગદ્વેષમાં તણાઇને મારા આત્માને દુર્ગતિગામી શા માટે બનાવવો? સંસારમાં લાખો કરોડો માનવો જુવાર-બાજરી કે મકાઇ ખાતા મરી નથી ગયા અને ઘઉની પાતળી રોટલીઓ ખાનાર અમર થયા નથી. જે શાક દાળ મને નથી ગમતાં તેને હજારો-લાખો માણસો ટેસ્ટથી ખાય છે. ઇત્યાદિ પાંચે ઇન્દ્રિયોના કામભોગોમાં મારા આત્માને માટે કયું શિક્ષણ મોક્ષદાયી બનશે? તેનો નિર્ણય કરવો એ સમ્યગ્ જ્ઞાન અને તેવી રીતનું જીવન બનાવવું તે સમ્યક્ચારિત્ર છે જે મોક્ષદાયક છે, મોક્ષમાર્ગ છે. અન્યથા “સત્ दर्शन ज्ञान चारित्राणि मोक्षमार्गः:" આ સૂત્રનું રટણ, કેવળ રટણ જ રહેવા પામશે. માટે અનાદિકાળના સાથીદાર દ્વેષ પાપને દેશવટો આપવો જ હોય તો, પાંચે ઇન્દ્રિયોના ૨૩ વિષયોમાં રાગ તથા દ્વેષ વિનાનું જીવન શ્રેયસ્કર છે.
-
(२) दोष: मालिन्यकारिणी चेष्टा (जीवाभिगम सूत्र २७७) (૩) ઢોષ: માભિયારણમ્ (ૌપપાતિ સૂત્ર (૬)
અહીં દ્વેષ શબ્દ દ્વેષનો પર્યાય સમજ્યો બંને સૂત્રોનો અભિપ્રાય એક જ છે કે સારામાં સારા નિમિત્તો મળવા હ્તાં, અને પવિત્રતમ સ્થાનોમાં બેઠેલા હોઇએ ત્યારે પણ અમુક નિમિત્તો મળતા, આપણે માનસિક અને આધ્યાત્મિક જીવનમાં જે મલીનતા, કલુષિતતા, ચંચલતા, ઉગ્રતા અને કઠોરતા આદિનો પ્રવેશ થાય છે, તેમાં દ્વેષ ભાવ જ કામ કરી રહયો છે. સામેવાળી વ્યકિત જ્યારે આપણી વાતને માનવા તૈયારી ન બતાવે, આપણી સત્તાને પડકારે, આજ્ઞાવિરુદ્ધ કાર્યો કરે, ત્યારે માનવનું મન દ્વેષ સંજ્ઞાવાળું થઇને લેશ્યાઓમાં ખરાબી લાવ્યા વિના રહેતું નથી. નાનાભાઇને માટે મોટોભાઇને માટે નાનોભાઇ, ધર્મપત્ની, પુત્રપરિવાર પણ જ્યારે આપણી વાત માની લેતા હોય ત્યારે, તેઓની પ્રશંસાનો હિમાલય ઊભો કરી દઇએ ીએ અન્યથા દ્વેષભાવની ગમે તેવા દાવપેંચ, કાવાદાવા કરવામાં પુરુષાર્થનો દુરુપયોગ કરી લેતા હોઇએ છેએ.
માનવજીવનમાં માનવતા, સજ્જનતા, અને પ્રશંસનીયતા યદિ પ્રાપ્ત કરવાની ભાવના હશે તો, માનવમાત્ર વિચાર કરશે કે - પુણ્યકર્મોની ચરમસીમા જેમના ચરણોમાં સમાપ્ત થાય છે, તેવા મહાવીરસ્વામીને પણ, મોટાભાગના ઘણાં માનવોએ
૧૪૭
