________________
ખેંચતો જશે, તાણતો જશે અને જેમ જેમ આત્મા તણાતો જશે તેમ તેમ કરોળીયાની જેમ પોતાની જાળમાં ફસાઈ જશે. આ રીતે રાગ-દ્વેષમાં પૂર્ણરૂપે સાયેલો તે માનવ લાખો ઉપાયો કરવા માં પણ તેની માયાને છેડવા તૈયાર થઈ શકે તેમ નથી. બેશક! શક્ય હશે તો, સર્વપ્રકારના લીલા શાકભાજીનો ત્યાગ કરી શકશે. પૂજા-પાઠ આદિમાં ૧-૨ કલાક વિતાવી શકશે પણ, સંસારની, વિષયવાસનાની, લાખો કરોડો, અબજો પીઆની, નાટક-ચેટક, ખેલ-તમાશા પ્રત્યેની, પુત્રો અને પુત્રીયોની, તથા પુત્ર-પુત્રીઓના સંતાનોની લાગેલી માયા પ્રત્યેની, મોહકર્મ, રાગ-કર્મ અને દ્વિષકર્મને ત્યાગ કરી શકે તેમ નથી. અને ઉપર પ્રમાણેની રાગ-દ્વેષની માયામાં મસ્તાન બનેલા જીવાત્માઓને પાંચે ઈન્દ્રિયોની ગુલામીની માયા ઓધ હોતી નથી જેમકે .. સરસ રીતે પાકી ગયેલી કેરી (આમ્રફળ) હાથમાં આવતાં જ સર્વ પ્રથમ ધ્રાણેન્દ્રિય દ્વારા સુંઘીને ફરીફરીથી સુંધીને તથા સ્પર્શેન્દ્રિય દ્વારા તેની મુલાયમતાના સ્પર્શ સુખનો અનુભવ કરશે. દડાની જેમ એક હાથથી બીજા હાથમાં લેશે. આ પ્રમાણે રાગ નામના પાપના ચકરાવે પૂર્ણરૂપે ચડયા પછી વૈષ નામનો દૈત્ય તૈયાર જ છે. તે સમયે જીભ લપકારા મારશે અને ઠંડા પાણીની ડોલમાં તે કેરીઓને ડૂબાડી દેશે. ત્યાર પછી ધારદાર ચપ્પ હાથમાં લઈ તેની છલ ઉતારતો જશે અને એક-એક ટુકડો મોઢામાં મૂકતો જશે. અને છેવટો કરીને નિર્દય રીતે મસળતો જશે, નરમ કરતો જશે અને ફળના રગેરગમાંથી રસ કાઢી તેનું પાન કરશે. ઇત્યાદિ કાર્યો દ્વેષ વિના થતાં નથી. વનસ્પતિમાં જીવતત્વની સિધ્ધિ સર્વેધર્મોના શાસ્ત્રો ઉપરાંત આજના વૈજ્ઞાનિકોને પણ માન્ય છે. મતલબ કે, ઈન્દ્ર, રાગ-દ્વેષની સહચારિણી છે. પછી તે સ્પર્શેન્દ્રિયનો ભોગ-વિલાસ હોય કે રસનેન્દ્રિયનું (જીભનું) ચાટકાપણું હોય. ધ્રાણેન્દ્રિય નાકથી સુંઘવાનું કે ચક્ષુરિન્દ્રિય - આંખથી જોવાનું અને શ્રોત્રેન્દ્રિય - મનથી બીજાઓને સાંભળવાનું હોય. આ રીતે ઇન્દ્રિયોના ૨૩ વિષયો પૈકી કેટલાક રાગાધીન અને કેટલાક વૈષાધીન છે, માટે જ શાસ્ત્રકારોએ કહ્યું કે, ઇન્દ્રિયોને બળજબરીથી મારી નાંખવા કરતાં તેનાં કામો અને ભોગોમાં રાગ-દ્વેષનો પ્રવેશ ન થાય તે માટે સતત પ્રયત્નશીલ અને જાગૃત રહેવું તે શ્રેયસ્કર છે. કેમ કે સર્વાશે કે અલ્પાંશે ઈન્દ્રિયોને અધીન કર્યા વિના હરહાલતમાં પણ કષાયોને કોઇએ પણ જીત્યા હોય તેવું એકપણ કથાનક કંયાય પણ જોવા - સાંભળવામાં આવ્યું નથી.
મોહકર્મથી ભારભૂત થયેલા આત્માઓને સર્વપ્રથમ, પરકીય વસ્તુઓને કે વ્યકિતઓને સ્વવશ કરવા માટેનો લોભ ઉત્પન્ન થાય છે અને જેમ જેમ લાભ થતો જાય તેમ તેમ લોભ નામનો રાક્ષસ વકરી જાય છે અને ઇક્તિ લાભ ન થતાં
૧૫૬
