________________
પ વિષયને સ્પષ્ટ જાણવા માટે જ્ઞિાસા થતાં જ અવગ્રહજ્ઞાન નો વિષય બનેલી પ્રત્યક્ષ દેખાતો પદાર્થ 'પુરુષ હશે કે સ્ત્રી આ પ્રમાણે સંશય અને શંકા થયા પછી
આ પુરુષ હોવો જોઇએ” આ પ્રમાણે ઇહા થયા પછી “આ પુરુષ બાણ જાતિનો, શ્યામ, ઊચો, યુવાન અને ભારતદેશનો છે” આ પ્રમાણે જાતિ આદિનો નિશ્ચય કરાવનારું જ્ઞાન, તે અવાયરૂપ મતિજ્ઞાન છે. ઉપરોકત જ્ઞાવેલા અવગ્રહાદિ મતિજ્ઞાનના ભેદો છે. આ રીતે જૈનશાસનની પ્રરૂપણા સત્ય હોવા છતાં શાંકરભાષ્યમાં શંકારાચાર્ય જેવા અકાટમ્ વિદ્વાને પણ સ્યાદ્વાદને સંશયવાદ કહયો છે જેમાં એકપણ કોટિનો નિર્ણય હોતો નથી, જ્યારે અવગ્રહજ્ઞાન પછી થનારી ઇહામાં વસ્તુનો નિર્ણય થઈ જ જાય છે. મહાવીરના સ્થાદ્વાદને ન સમજવાના કારણે અથવા ધર્મ-દ્વેષ, સમ્પ્રદાય વૈષ અથવા જાતિષના કારણે અન્યથારૂપે રહેતી વસ્તુને અન્યથારૂપે કહેવામાં દુષ-પાપને નકારી શકાતું નથી. (५) दूषयति विशुद्धभव्यात्मानं विकृति नयतीति दोषः (उत्तराध्ययन ३७३)
પરમપવિત્ર મહાપુરુષોને પણ દૂષિત કરી, વૈકારિક-વૈભાવિક, તામસિક, રાજસિક આદિ ઔદચિકભાવમાં ખેંચી જાય, તેને વૈષ કહેવાય છે. મહોપાધ્યાય યશોવિજ્યજી મ. પણ કહી ગયા છે કે 'ઉગ્રવિહારીને તપજપકિરિયા, કરતાં ‘ષ તે ભવમાં તે ફરીયા.' ઉગ્રવિહાર કરનારા, તપ-જપને આરાધનાઓના મન, યદિ સ્વથી અતિરિકત પરપ્રત્યે ચાહે ગમે તે પ્રકારે પણ દ્રષવાળા હશે તો તેમના માટે પણ ૮૪ લાખના ચકકર અને ૯ ના ફેરા લખાયેલા છે. કેમ કે આઠ કર્મોમાં મોહકર્મ ખતરનાક અને શરાબપાનની ઉપમાને ધારણ કરનાર છે. એકવાર બાંધેલું મોહકર્મ ઉત્કૃષ્ટ રીતે ૭૦ કોડાકોડી સાગરોપમની મર્યાદાવાળું છે. આ કર્મ એક દિવસમાં એક વર્ષમાં કે સંપૂર્ણ જીવન દરમ્યાન, આયુષ્ય કર્મની જેમ એક જ વાર બંધાય છે, તેવું માનવાની ભૂલ કરશો નહીં. પ્રતિસમયે જુદી જુદી રીતે બંધાતું આ કર્મ આત્મ પ્રદેશો સાથે બધ્ધ-નિધત્ત અને નિકાચિત પણ થઈ શકે છે. કોઈક સમયમાં ક્રોધના કારણે, બીજા સમયે સ્વાર્થના કારણે, ત્રીજા સમયમાં વિષયરાગમાં અંધ બનવાના કારણે, અને કોઈક સમયે હિંસા-જૂઠ-ચોરી, બદમાશી અને પરિગ્રહના પાપે પણ સેંકડો, હજારો, લાખો, કરોડે પ્રાણિઓ સાથે વૈર બંધાતા હોય છે. મારકાટ થતી હોય છે. ઈત્યાદિ અસંખ્યપ્રકારે મોહકર્મ બંધાય છે. મતલબ કે અરિહંત પરમાત્માના શાસનને એકપણ પ્રકાશ જીવનમાં ન રહયો તો, ૨૪ કલાકમાં, ૨૪ હજારવાર પણ મોહકર્મને બાંધતા વાર લાગતી નથી. હવે ઉપરોકત પ્રકારે બંધાયેલાં બધાં કર્મો, પોતપોતાના જઘન્ય કે ઉત્કૃષ્ટ અબાધાકાળને છેડીને, ઉદયમાં આવતા, જીવાત્માને પુનઃ પુનઃ રાગ-દ્વેષમાં
૧૫૫
