________________
અનાદિકાળના સંસારમાં ક્યારેય પણ અલબ્ધતત્ત્વ (જેને કોઈ સમયે પણ ન મેળવી શક્યા હોઈએ) કેવળજ્ઞાન સિવાય બીજું એક પણ નથી. તો પછ આત્માના મૂળભૂત કેવળજ્ઞાન સ્વરૂપ ખજાનાને પ્રાપ્ત કરવા માટે સાધક તત્ત્વો કયાં? અને બાધક તત્ત્વો કયાં? અત્યારે સાધક તત્ત્વોની વાત ન કરતાં બાધક તત્ત્વોની વાત જ પ્રસ્તુત પ્રકરણ સાથે સંબંધિત હોવાથી તેની ચર્ચા સર્વપ્રથમ કરી લઇએ, અથવા બાધક તત્ત્વોનો સપૂર્ણરીતે નાશ કર્યા વિના કેવળ સાધક તત્ત્વોની આરાધનાથી કોઇએ પણ કેવળજ્ઞાન મેળવ્યું છે? મેળવી શકાય છે? કોઈ મેળવી આપનાર છે? તીર્થંકર પરમાત્મા મહાવીર સ્વામી પણ રાગ નામના બાધક તત્ત્વને દૂર કર્યા વિનાના બાહુબલીને કેવળજ્ઞાન આપી શક્યા છે? ઇન્દ્રને પરમાત્માએ કહયું કે, કેવળજ્ઞાનની પ્રાપ્તિમાં કોઇની સહાયતા પણ કામમાં નથી આવતી. સારાંશ કે, બાધક તત્ત્વ એટલે નવા પાપોના દ્વાર બંધ કરવા અત્યાવશ્યક છે. કેમ કે મોહ-મિથ્યાત્વ, કષાય અને વિષય વાસનાના કારણે જીવમાત્ર, કેવળજ્ઞાનના બાધક તત્ત્વોમાં જ રચ્યો પચ્યો હોવાથી કેવળજ્ઞાનનો માર્ગ (સડકો પણ પ્રાપ્ત કરવા માટે સર્વથા અસમર્થ રહયો છે. આઠ પ્રકારના સદસ્થાનો જ કેવળજ્ઞાનના બાધક છે.
ગ્રામાન્તરે જતાં વચ્ચે મોટામાં મોટો પર્વત આવે ત્યારે, શરીરના અસાધારણ પુરુષાર્થ દ્વારા તેનું ઉલ્લંઘન કર્યા વિના આગળનો માર્ગ કદાપિ કોઇપણ હસ્તગત કરી શકતો નથી. તે પ્રમાણે કેવળજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ માટે ઘાતિકર્મોપી પહાડનું ઉલ્લંઘન યદ્યપિ સાધ્ય છે તો પણ સુસાધ્ય બની શકે છે. તથાપિ, અભિમાન કષાયરૂપી પર્વતના અષ્ટમદ સ્થાનીય શિખરોનું ઉલ્લંઘન અપવાદ સિવાય વિશિષ્ટ કોટિના સાધકોને માટે પણ સુદુખ્યાજ્ય જ રહેવા પામે છે. જાતિમદ, કુળમદ બળમદ, રૂપમદ, તપમદ, ઐશ્વર્યમદ, શ્રતમદ અને લાભમદ નામના આઠ સંખ્યામાં મદસ્થાને શાસ્ત્રમાન્ય છે. જે એક-એકથી ચઢિયાતા અને દુર્લભ્ય છે. ગૃહસ્થાશ્રમમાં રહેલા શ્રાવક-શ્રાવિકાઓની વાત રહેવા દઇએ, પણ પ્રશંસનીય વૈરાગ્યપૂર્વક મહાવ્રતોનો સ્વીકાર કર્યા પછી ગુરુકુલવાસમાં રહીને તપ, ત્યાગના સંસ્કારોને પ્રાપ્ત થયેલા મહાવ્રતધારીને પણ, સંઘાડાનો, ગચ્છનો, તથા ગચ્છાધિપતિની પદવીની મદ, તપશ્ચર્યા અને સંયમનો મદ, શિષ્યસમ્પત્તિનો લાભની મદ, વિર્યાન્તરાય કર્મના ક્ષયોપશમથી પ્રાપ્ત થયેલા બળનો મદ, જ્ઞાનવરણીયકર્મના ક્ષયોપશમથી લબ્ધ જ્ઞાનને મદ, ઇત્યાદિ મદસ્થાન મહાવ્રતધારીને શા માટે હોય? અને હોય તો, શાસન તથા સમાજની દશા કેવી થવા પામશે? વ્યકિતગત દુષણથી સમાજને હાનિ પહોંચે તેવું જીવન નર્યો માયામૃષાવાદ છે. ફળસ્વરૂપે મેરૂપર્વત ઢંકાય, તેટલા ઘા મુહપત્તિના વેષમાં,
૧૫૦
