________________
ચેષ્ટા, હાથપગના ઇશારા, સંકેત અથવા વિના કારણે પણ, હાથપગ ઉંચા-નિચા કરવાના ભાવ શામાટે રાખતો હશે? સારાંશ, કેવળ ૪૮, મિનિટને માટે, અતિ ઉચ્ચસ્થાનને પ્રાપ્ત કરાવનારી સામાયિક (દેશવિરતિ ચારિત્ર) ને અરિહંત, સિદ્ધ અને ગુરુદેવની સાક્ષીએ સ્વીકાર્યા પછી પણ સાધકને બોલવામાં, જોવામાં, સાંભળવામાં તથા ઔદા ચિક ભાવમાં સરકી જ્વામાં રાગ વિના બીજુ કારણ કર્યું? માટે જ ચંચલ નેત્રને, કાનને, જીભને કે મનજીભાઇને સામાયિક દરમ્યાન મૌન આપી શકતો નથી. ધર્મધ્યાનના ઉડામાં ઉંડા તત્વો જાણે છે. ચર્ચે છે, ઉપદેશે છે પણ પોતે અમલમાં મૂકી શકતો નથી. ચર્ચામાં બીજાને હરાવી શકે છે પણ પોતે પોતાના દોષોને હરાવી શકતો નથી, ભગાડી શકતો નથી. આમાં દૂધમાં ચાની માફક આત્મા ના પ્રતિપ્રદેશે વ્યાપક બનેલા રાગનો આ પ્રભાવ છે, તેને માન્યા વિના છુટકો નથી. (૨) રૂપાધાક્ષેપનનિાિિવગા રા: (આવશ્યક સૂત્ર - ૬૨)
-
આત્માને જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરાવે તે જ્ઞાનેન્દ્રિયોની સંખ્યા પાંચની છે. કર્મેન્દ્રિયોનો સમાવેશ, જૈનશાસને સ્પર્શેન્દ્રિયમાં કર્યો છે અન્યથા, તેમની સંખ્યાનું પ્રમાણ રહેવા પામશે નહી. જ્ઞાનેન્દ્રિયોના વિષયો સર્વથા નિયત હોવાથી કોઇપણ જાતની ગરબડ અનાદિકાળના સંસારમાં થઇ નથી. અને પુરુષ વિશેષ ના હજારો પ્રયતો કરવા છતાં પણ થવાની નથી લૌકિક કે લોકોત્તર માનવોને, તથા ઇન્દ્ર-ઇન્દ્રિણીઓ, દેવદેવિઓને પણ શીત-ઉષ્ણ-સ્નિગ્ધ-રુક્ષ, ગુરૂલપુ, મૃદુ અને કઠોર આદિ પ્રકારના સ્પર્શનું જ્ઞાન સ્પર્શેન્દ્રિય વિના મધુર, આમ્લ, કટુ, કષાય અને તિકત આદિ રસોનું આસ્વાદન રસનેન્દ્રિય વિના, દુર્ગન્ધ અને સુગન્ધનું જ્ઞાન ધ્રાણેન્દ્રિય વિના શ્વેત, નીલ રક્ત હરિત અને પીત આદિ વર્ણોનું જ્ઞાન ચક્ષુરિન્દ્રિય વિના તથા સચિત્ત, અચિત્ત અને મિશ્ર શબ્દોનું જ્ઞાન શ્રવણેન્દ્રિય વિના થવાનું નથી જ આ પ્રમાણે કામ અને ભોગોના વિષયો ૨૩, ની સંખ્યામાં છે. મતલબ કે વિશ્વભરમાં શબ્દ-રસ-ગંધ અને સ્પર્શ વિનાનો એકપણ યુદગલ, પરમાણુ કે સ્ફન્ધ નથી. તેમજ સમસ્ત યુદગલોને ગ્રહણ કરવા માટે પાંચે જ્ઞાનેન્દ્રિયોથી બીજી એક પણ ઇન્દ્રિય નથી. તેથી કરેલા પુણ્ય અને પાપકર્મોના ભોગવટામાં આ વિષયો જીવાત્માને સ્પર્શ કરનારા બનવા પામે છે.
બારી બારણા વિનાનું મકાન જેમ કોઇને પણ કામમાં આવતું નથી, તેમ ઇન્દ્રિયો રૂપી બારીઓ વિનાનું શરીર પણ શા કામનું? “મોશાયત શરીરમ આમાં શરીર એટલે સ્પર્શેન્દ્રિય સમવું. જન્મજન્મના ફેરા ફરતા જીવાત્માએ જે
૧૪૧
