________________
છે. તેમાં પૂર્વોપાર્જિત રાગનો જ ચમત્કાર સૌને પ્રત્યક્ષ છે. (૩) : IITમૂતિરૂપવત્ દ્રા વતિતમનામ મેઃ (અન વ્યા. ૬૬)
અર્થાત્ દ્રવ્ય અને ભાવના ભેદથી મૈથુનકર્મના બે ભેદ છે. દ્રવ્ય મૈથુન (સંભોગ મૈથુન) માટેની અનુકૂળતા પ્રાપ્ત થાય કે ન પણ થાય પરન્તુ પાંચે ઈન્દ્રિયોના વિષયોના ભોગવટામાંથી ઉત્પન્ન થયેલો અને વધેલો રાગ સ્વયં ભાવમૈથુન છે પ્રભાકરણ આગમમાં મૈથુનના જે પર્યાયો વર્ણવ્યા છે તેમાં વીસમો (વિશતિતમો) પર્યાય રાગ છે. માટે જ પકખીસૂત્રમાં “સારૂવારે બંધા પાસાઇi પવિચાર?” ઇન્દ્રિયોના વિષયમાં ઉત્કૃષ્ટ રાગ તેને પવિચારણા કહે છે. એટલે કે ભોગાતિરેક ભાવમૈથુન છે, તત્વાર્થ સૂત્રમાં જેને પ્રવિચાર કહયો છે. (४) पित्रादिषुस्नेहो रागः (प्रश्नव्याकरण १३७)
આધ્યાત્મિક દષ્ટિએ આત્માના એકાન્ત શત્રુ સદશ રાગના કારણે સાધક આત્માને માતા-પિતા અને પુત્ર પરિવાર પર, સ્નેહની અતિરેકતા થાય અને અવસર મળતા આ રાગ, અમુક વ્યક્તિ સાથે કામરાગ અને અમુક સાથે દષ્ટિરાગ કરાવીને જ્ઞાનાત્માને પણ જ્ઞાનમાર્ગથી નીચે પાડી દે છે ... “જ્ઞાનસ્થ કર્ન વિતિ આવું જ્ઞાન અને તેનું પાપોના દ્વાર બંધ કરવા રૂપ સમ્યફચારિત્ર, આત્મામાં પરિપકવ થતું નથી કે, પરિપક્વતા લાવવા દેતું નથી, તેમાં મૂળ કારણ રાગ છે. કામરાગ અને સ્નેહરાગ કરતાં દષ્ટિરાગ ભયંકરમાં ભયંકરપે ખરાબમાં ખરાબ એટલા માટે છે કે કામરાગ અને સ્નેહરાગ તો ધાર્મિકતા ના કારણ પણ બની શકે છે. પરન્તુ દદૃષ્ટિાગ કદાપિ કોઇના માટે પણ ધર્મોત્પાદક બનતો નથી. માટે જ “ામ૨/દાગી ષરનિવરિ” અર્થાત્ જે વ્યકિતમાં કામરાગ કે સ્નેહરાગ થયા હોય તે યદિ ધાર્મિક હશે કે ધર્મની ભાવનાવાળો હશે તો આપણને પણ ધર્મના માર્ગે લઈ જવા સમર્થ બનશે. પરન્તુ દષ્ટિરાગમાં ધર્મ નથી, ધાર્મિકતા નથી, માટે આવા રાગને પાપ કહયુ છે. “ષ્ટિપાતુ પાપીયાન' ઉપરના વિવેચનથી સ્પષ્ટ જણાઈ આવે છે કે આત્માનો પરમ શત્રુ રાગ છે. માટે, તેનો ત્યાગ કરવો એ ધર્મ છે.
“રાગ પાપ સમાપ્ત
૧૪૩
