________________
ગુલામ બનેલાઓ પાસે ગમે તેટલાં પોથાપાનાં હોય મહાવિદ્યાલયોની ગમે તેટલી ડિગ્રીઓ હોય, વકતા હોય, પંડિત હોય કે ઇતિહાસ ભૂગોળના પૂર્ણ જ્ઞાતા હોય તેઓ પણ અવસરે એકાન્ત અને નિરાબાદ સ્થાન મળ્યે, આંખના પલકારે ચલિત થાય છેકોઇ આંખથી, કોઈ કાનથી, કોઈ જીભથી, સ્પર્શથી પણ ચલાયમાન થયા વિના રહેશે નહીં. અને ચલચિત્ત માનવોને બધી ક્રિયાકલાપ વાંઝીયો રહેવા પામે તેમાં શું આશ્ચર્ય?
અમુક દેશનો રાજા સરળ, સ્વચ્છ અને જ્ઞાનપિપાસુ હતો. તેના અંતઃપુરમાં પાંચસો રાણીઓ હતી. એક દિવસ કાશીથી ભણીને નવયુવાન પંડિત ફરતો ફરતો રાજાના દરબારમાં આવ્યો. રાજાએ હાર્દિક સ્વાગત કર્યું, અને પૂછ્યું કે, આપશ્રી
ક્યાંથી પધાર્યા છે? ક્યાં જવાના છે? શું ભણ્યા છે? કેટલું ભણ્યા છે? અને તેમાં પણ તમારો ખાસ વિષય કર્યો ? જવાબમાં પંડિતે કહયું કે હું કાશીથી ભણીને આવ્યો છું અને ઘણી ડિગ્રી મેળવી છે. ખાસ વિષય મારો સ્ત્રીચરિત્રનો છે. પૂર્વભવના સારા સંસ્કારોને લઈને અવતરેલો રાજા, કાળી નાગણ જેવી પાંચસો સ્ત્રીઓના સહવાસથી કંઇક ઉદાસીન બની ગયો હતો. તે માટે ફરીથી પૂછયું કે આવા સ્ત્રીચરિત્રો તમને કેટલા આવડે છે? જવાબમાં પંડિતજીએ કહયું કે ઓછામાં ઓછા બે લાખ સ્ત્રીચરિત્રો આવડે છે. અને નોકરીની ચાહનાથી તમારા ચરણે આવ્યો છું. ખુશ થયેલા રાજાએ પંડિતની વાત માની લીધી અને વધારામાં કહયું કે, પ્રતિદિન રાજદરબારમાં આવીને એક ક્લાકને માટે મને ધર્મોપદેશ આપવો. એમ કહીને પોતાના મહેલની પાસે જ એક કમરો સોંપી દીધો જેથી જ્યારે ને ત્યારે પંડિતજી સાથે ધર્મચર્ચાનો અવસર સુલભ બનવા પામે.
ભરજુવાની અવસ્થામાં પ્રવેશ કરી ચૂકેલા પંડિતજી શરીરે ગૌરવર્ણો હતાં,આંખો મારકણી છતાં પણ પંડિતાઈને શોભે તેવી હતી, કથા અને ધર્મલાપ કરવામાં વચ્ચે પંડિતાઈની ચમક હતી. રાજાજી સાથે બેઠેલા છમાં તેમની ચકોર દષ્ટિને ચારે તરફ ફેરવી શકતા હતાં, મિઠ્ઠી ભાષા” હતી, કેશકલાપ શ્યામ હતો. હોઠોમાં લાલશ હતી અને કથા કરવાની અને તેનો ભાવાર્થ સમજાવવાની સારી આવડત હતી. જેના શ્રવણથી રાજાથી લઈ સૌને આનન્દ આવતો હતો. ફળસ્વરૂપે એક એક પતીનો ત્યાગ કરવા લાગેલા રાજાને ખાવામાં, પીવામાં, હરવાફરવામાં, બોલવાચાલવામાં, સર્વત્ર વૈરાગ્યની છાયા લાગવા લાગી. સભાના મેંબરો વધવા લાગ્યા. અને પંડિતજીની ઘેર ઘેર પ્રશંસા વધવા લાગી.
૭૨
