________________
ધમ-ધ્યાનાદિ શી રીતે કરું? ક્યારે કરું? મતલબ કે, પોતાના હૈયામાં છુપાયેલા આન્તરિક નકશા પ્રમાણે જે મેળવવા માંગતો હતો, તે ન મલ્યા ત્યાં સુધી, પૂજા-પાઠ, નવસ્મરણ, ગુરુવન્દન આદિ કાર્યો કરતો હતો, હવે ફળસિદ્ધિ થયા પછી સંસારના સર્વે-કાર્યો માંથી દાન, દયા, ગુરુવન્દન, પૂજા-પાઠ, સામાયિક આદિ સત્કાર્યો ઉપર ચોકડી લગાવી દેવામાં આવી છે. મતલબ કે - ઇધ્ધિ ભૌતિકવાદની પ્રાપ્તિ પછી, માયાનો નશો જેમ જેમ ચઢતો ગયો, તેમ તેમ અહંકારની માયાનો નશો પણ વધતો ગયો, અને દેવ-ગુરુના પ્રભાવ થી જે મળ્યું હતું તેમને જ ભૂલી જવાય છે. (૨) મને જર્વ : (નીવામામ સૂત્ર ૧૫)
પૂર્વભવના ઉપાર્જેલા માન કષાયના ઉદયથી, અથવા પ્રાપ્ત થયેલા ભૌતિક પદાર્થો થી ઉદીરિત કરાયેલા માન કષાયને લઇ માનવના જીવનમાં ગર્વિષ્ઠતાના પરિણામ થાય તેને માન કહેવાય છે “ગર્વ વા રિતીય પરંપતિ પર્વ ગર્વ શબ્દની આ વ્યુત્પત્તિમાં 'ગૃધાતુ તુદાદિ ગણન લેવો જેનો અર્થ થાય છે, 'બીજાના સત્યકાર્યોને બીજાની મોટાઈને વિદ્ધતાને પુણ્યકર્મિતાને ગળી જવા, આવા ગર્વના પરિણામોના મૂળમાં માન કષાય રહેલો જ છે. આની વ્યાખ્યા કલિકાલ સર્વજ્ઞ હેમચંદાચાર્ય આ પ્રમાણે કરી છે. “મન્સુમો કે પિ નાતોતિ મનને મને?” સારાંશ કે મારા જેવો કે મારા જેવા કાર્યો કરનારો બીજો કોઈ નથી. આવા અહંકારી ભાવો થવામાં પ્રચ્છન્ન રૂપે પણ માન કષાય રહેલો જ છે. આ કારણે જ આવો ગર્વિષ્ઠ માણસ સડક ઉપર થી પસાર થતો હોય ત્યારે છેતીને ફૂલાવતો, ચારે બાજુ નજર ફેંકતો અને મૂછમાં હસતો હસતો પસાર થાય છે, જાણે કહેતો હોય છે કે, મારા જેવો બીજો કોઇ શ્રીમંત નથી, દાક્ઝરી નથી, વક્રતા નથી, ક્રિયાકાંડી નથી, વિદ્વાન નથી, તપસ્વી નથી અને રૂપાળો પણ નથી તેમ પોલીટીકલ પણ નથી, એટલે જે કંઈ છે તે હું પોતેજ છું. (૩) માન: સમિતિ પ્રયત્ન હેતુ: (ત્તરાધ્યયન સૂત્ર ર૬૨). (૪) માનો નાત્યાદિ ગુણવાનું ગમેવેતિ મનને મન: (ટાબાંગ - ૨૭૩) (૫) માનો જાતિ કુત્તરૂપવતાદ્રિ સમુલ્યો ગર્વ: (માવાર - ૨૭૦)
સારાંશ કે - જાતિ, કુલ, લાભ, ઐશ્વર્ય, રૂપ, તપ, અને જ્ઞાનાદિમાંથી અહીં સંજ્ઞા પ્રાપ્ત થાય છે. જેના કારણે પોતાને મળેલી વિજળીના ચમકારા જેવી નદીના
૧૧૪
